Libya Türkleri (Köroğlu Türkleri veya Kuloğulları)

Libya’da bugün için bir milyondan fazla sayıda Türk kökenli insan yaşamaktadır. Türk kökenli nüfus siyasi anlamda Kaddafi sonrası Libya’da önemli bir konumdadır. Nitekim Ulusal Mutabakat Hükûmeti Başkanı Sarrac, Türk kökenli bir Libyalıdır. Libya Türkleri bugün için Libya’da önemli bir siyasi güç durumundadır.

Libya Türkleri ülkede üçüncü büyük topluluktur.

Vatandaşların etnik kökenlerini beyan etmelerine izin veren son nüfus sayımına göre (1936) Türkler, Araplar ve Berberilerden sonra ülkenin üçüncü büyük etnik grubuna sahiptir. Libya’da yaşayan Türk kökenli topluluk esas olarak Misrata, Trablus, Zaviye, Bingazi ve Derna’da ikamet etmektedir.

Libya Türkleri ağırlıklı olarak Anadolu’dan buraya göç etmiştir.

Libya’daki Osmanlı yönetimi sırasında (1551–1912), Türk yerleşimciler bölgeye ağırlıklı olarak Anadolu’dan, aynı zamanda imparatorluğun Girit Adası gibi diğer yerlerinden göç etmeye başladılar. Önemli sayıda Türk yerleşimci, yerli nüfusla evlilik bağı kurdu. Bu evliliklerden doğan erkek çocukları karışık genetik mirasları nedeniyle Kouloughlis (Türkçe: Kuloğlu veya Köroğlu) olarak adlandırıldı. Ancak, toplumun “Türklüğünü” korumak için genel olarak Libya’daki Türkler diğer etnik gruplarla evlilik bağı kurma konusuna mesafeli davranmıştır. Sonuç olarak, Libya’da “Türkler” ve “Kuloğlu” terimleri tam veya kısmi Türk uyruklarını ayırt etmek için kullanılmıştır. Türk toplumu geleneksel olarak Libya’nın siyasi yaşamına egemen olmuştur.

Cumhuriyet’ten sonra da Türk göçleri sürmüştür.

Osmanlı İmparatorluğu’nun dağılmasından sonra Türkler, başta Türkiye Cumhuriyeti olmak üzere yeni kurulan modern devletlerden Libya’ya göç etmeye devam etmiştir. Bunun yanında Kıbrıs ve Mısır gibi önemli miktarda Türk kökenli nüfus barındıran yerlerden de Libya’ya Türk soylu insanlar göç etmiştir. 2011’de Libya İç Savaşı patladığında Türk nüfusun baskın olduğu Misrata “direnişin kalesi” olmuş ve Türk-Libyalılar savaşta belirgin bir figür hâline gelmiştir. 2014 yılında eski bir Kaddafi subayı New York Times’a verdiği demeçte, iç savaşın artık Arap kabileleri (Zintanis gibi) ile Türkler, Berberiler ve Çerkeslere karşı “etnik bir mücadele” olduğunu iddia etmiştir.

Türklerin Libya’ya Göçü

1551’de Osmanlı İmparatorluğu Libya’yı fethettiğinde özellikle Türk tüccarlar ve aileleri de dâhil olmak üzere Anadolu’dan bölgeye göç etmeye başlamıştır. Buna ek olarak, birçok Türk askeri Arap ya da Berberi kadınlarıyla evlenmiştir. Bu askerlerin çocuklarına ise “Kouloughlis” (Kuloğlu veya Köroğlu) adı verilmiştir. Bugün hâlâ etnik kökenlerini Türk olarak gören veya soylarını Osmanlı yönetimi sırasında bölgeye yerleşen Türk askerlerine dayandıran çok sayıda Libyalı vardır. Gerçekten de, Libya’daki birçok ailenin soyadları kullanılarak bu ailelerin kökenlerini izlenebilir. Ailelerin, atalarının göç ettikleri Anadolu’ya ait soyadlarına sahip olması çok yaygındır; örneğin Tokatlı, Eskişehirli, Muğlalı ve İzmirli Libya’da çok yaygın soyadlarıdır.

Libya, 1911’de İtalyanlar tarafından işgal edildikten sonra buradaki Türklerin çoğu hâlâ bölgede kalmıştır. İtalyan sömürgecileri tarafından 1936’da yapılan nüfus sayımına göre, Türk toplumunun Libya nüfusunun % 5’ini oluşturduğu belirlenmiş ve bunların 30.000’inin Trablus kıyılarında yaşadığı saptanmıştır.

Türk azınlığının etnik kökenini beyan etmesine izin veren son nüfus sayımı 1936 Nüfus Sayımı’dır. Bu nüfus sayımının sonuçları şöyledir:

Libya’ya Son Dönem Türk Göçleri

Başlangıçta, modern Türk işçi göçü geleneksel olarak ikili anlaşmalar kapsamında Avrupa ülkelerine olmuştur; ancak Libya ve Suudi Arabistan gibi petrol zengini ülkelere de önemli miktarda Türk işçi göçü meydana gelmiştir. Durung Abd al-Salam Jallud’un Ocak 1975’te Türkiye’yi ziyareti, ülkenin petrol zengini ekonomisini genişletmek için Libya’ya 10.000 vasıflı Türk işçisinin gönderilmesini içeren bir ‘atılım işbirliği anlaşması’ ile sonuçlanmıştır. Bu anlaşma aynı zamanda Libya’dan Türkiye’ye belirli oranda ham petrol tedarik etme ve bir Türk-Libya Bankası kurma taahhüdünü de içermiştir. Libya ve Türkiye’nin ekonomik bağları hızla gelişmiş, 1978–81’de Libya’da faaliyet gösteren Türk inşaat şirketlerinin sayısı 2’den 60’a ve 1984’e kadar 150’ye yükselmiştir. Dahası, 1984’te Libya’daki Türk “misafir işçi” sayısı 120.000’e kadar çıkmıştır.

Nüfusun Yapısı Göre Libya Türkleri

Libya’nın kuzeybatısında önemli miktarda Türk topluluğu vardır. Örneğin, birçok Türk 19. yüzyılda (II. Abdülhamid döneminde) Misrata’ya yerleşmiştir. 1971 yılında sadece Girit adasından Libya’ya göçen Türklerin nüfusu 100.000’dir. 2014 yılında Libya Vakıflar ve Diyanet İşleri Bakanı olarak görev yapan Ali Hammuda, Türk azınlığın Libya’nın toplam nüfusunun % 15’ini oluşturduğunu iddia etmiştir. 2019’daki daha yakın tarihli tahminler, Libya’daki toplam Türk nüfusunun 1,4 milyon civarında olduğunu, başka bir ifadeyle her dört Libyalıdan birinin (yani ülke nüfusunun% 25’i) herhangi bir şekilde Türk köklerine sahip olduğunu göstermektedir. Misrata kenti “Libya’daki Türk kökenli toplumun ana merkezi” olarak kabul edilir; Türkler toplamda Misrata’nın 400.000’lik nüfusunun yaklaşık üçte ikisini (yaklaşık 2600.000) oluşturmaktadır. Trablus’ta da büyüyen bir Türk nüfusu vardır. Ülkenin taşrasında da Hay al-Atrak gibi Türklerin yaşadığı yerleşim yerleri bulunmaktadır.

Muammer Kaddafi rejimi sırasında Kaddafi’nin pan-Arap görüşünü desteklemesi sebebiyle Türkler, birkaç azınlık grubuyla birlikte kültürel geleneklerini terk etmek zorunda kalmış ve Arap gibi davranmaya zorlanmıştır. Örneğin, Mansour Buşnaf’ın ilk romanı Sakız (2008) romanında, ana karakter Muhtar’ın annesi olan Rahma, Türk-Libyalı bir aileden gelmektedir. Muammer Kaddafi rejimi sırasında bu kitap yasaklanmıştır.

Dini Yapı

Libya’daki Türkler genel olarak İslam dininin Hanefi mezhebine mensuptur. Gürcü Camii, Dargut Cami ve Ahmet Paşa Karamanlı Camii Libya’nın Osmanlı tarafından yaptırılan önemli camileridir.

Libya’daki Türk Kökenli Önemli Kişiler

Fayiz es-Serrac: Libya Ulusal Mutabakat Hükûmeti Başkanı

Ahmed Maiteeq: Eski Libya Başbakanı

Ramadan al-Suwayhili: Kısa bir süre yaşayan Trablusgarp Cumhuriyeti’nin kurucularından (1918)

KAYNAKÇA

Bu makale büyük ölçüde İngilizce Vikipedi’de yer alan Turks in Libya adlı maddeden çevrilmiştir.

• Ahmida, Ali Abdullatif (2009), The Making of Modern Libya: State Formation, Colonization, and Resistance (Print), Albany, N.Y: SUNY Press.
• Dupree, Louis (1958), “The Non-Arab Ethnic Groups of Libya”, Middle East Journal, 12 (1): 33–44
• Ergener, Reşit (2002), About Turkey: Geography, Economy, Politics, Religion, and Culture, Pilgrims Process.
• Fuller, Graham E. (2008), The New Turkish Republic: Turkey as a pivotal state in the Muslim world, US Institute of Peace Press.
• Harzig, Christiane; Juteau, Danielle; Schmitt, Irina (2006), The Social Construction of Diversity: Recasting the Master Narrative of Industrial Nations, Berghahn Books.
• Koloğlu, Orhan (2007), 500 Years in Turkish-Libyan Relations (PDF), SAM.
• Malcolm, Peter; Losleben, Elizabeth (2004), Libya, Marshall Cavendish.
• Pan, Chia-Lin (1949), “The Population of Libya”, Population Studies, 3 (1): 100–125.
• Papademetriou, Demetrios G.; Martin, Philip L. (1991), The Unsettled Relationship: Labor Migration and Economic Development, Greenwood Publishing Group.
• Sirageldin, Ismail Abdel-Hamid (2003), Human Capital: Population Economics in the Middle East, American University in Cairo Press.
• Stone, Martin (1997), The Agony of Algeria, C. Hurst & Co. Publishers.

Özet

Başlık

Libya Türkleri: Türkiye'nin Kuzey Afrika'daki Gönül Coğrafyası

Açıklama

Libya Türkleri bugün bir milyonun üstünde nüfusa sahiptir. Ulusal Mutabakat Hükûmeti Başkanı Sarrac, Türk kökenli bir Libyalıdır.

Yayımcı

Simit Çay

Yayımlayan

Simit Çay Edebiyat (Akademik)

Logo