Divan Edebiyatı Terimleri Sözlüğü, divan edebiyatında sıklıkla kullanılan kavram ve terkipleri içeren çevrim içi bir sözlüktür. Aşağıda divan edebiyatı terimleri alfabetik sıra ile verilmiştir:
acuz | Bir beytin ikinci mısrasına verilen ad |
âşıkâne gazel | Aşkla ilgili acı, keder, yakarış, yakınma gibi içli duyguların anlatıldığı gazeller |
beyt’ül gazel | Gazelde en güzel beyte verilen ad |
beyt’ül kasid | Kasidede en güzel beyte verilen ad |
caize | Şairlere, kasidelerde övdükleri büyükler tarafından verilen bahşiş |
culusiye | Padişahın tahta oturması sebebiyle yazılan kasideler |
darb-ı mesel | Atasözü |
dibace | Bir kitabın ön sözü, mukaddime |
divan | Divan şairlerinin şiirlerini topladığı kitap |
divançe | Küçük divan |
fahriye | Kasidede şairin kendini övdüğü bölüm |
fütüvvetname | Esnaf örgütlerinin uyması gereken hususları düzenleyen ahlak kitapları |
gazavatname | Ordunun akınlarını, savaşlarını, zaferlerini anlatan şiir ya da düz yazı şeklindeki edebi tür |
gazel | Türk edebiyatına Arap edebiyatından geçen, aa-ba-ca (…) uyak ölçüsüyle genellikle lirik konuların işlendiği ve divan şairlerinin en çok kullandığı divan edebiyatı nazım biçimi |
girizgâh | Kasidede asıl konuya giriş bölümü |
hamse | Bir şairin beş mesneviden oluşan eserler bütününe verilen ad |
haşiye | Bir eseri daha iyi anlamak için yazılan kitap |
hicviye | Devrin yöneticilerini yermek için yazılan kasideler |
hikemi gazel | Felsefi düşüncelerin dile getirildiği gazeller |
hilye | Hz. Muhammed’in iç ve dış özelliklerini anlatan yazılar |
hüsn-i matla | Bir gazelin ikinci beytine denir. |
hüsn-i makta | Bir gazelin sondan bir önceki beytine denir. |
hüsn-i tahallüs | Şairin adının mahlas beytinde tevriyeli bir şekilde geçtiği beyit. |
I-M Harfleriyle Başlayan Divan Edebiyatı Terimleri
ıydıyye | Nesib bölümünde bayram tasviri yapılan kasideler |
imale | Aruz vezninde vezin gereği kısa hecenin uzun gibi okunmasına denir |
inşa | Divan nesrine verilen ad |
iskendername | Büyük İskender’in seferlerini anlatan eserler |
kaside | Övgü amacıyla yazılan ve Nef’i ve Baki gibi şairlerin öne çıktığı divan edebiyatı nazım biçimi |
kıfayetname | İnsanların dış görünüşlerinden onların karakterleri ile ilgili bilgiler çıkarmayı amaçlayan eserler |
kısas-ı enbiya | Peygamberlerin kıssalarını, mucizevi hikayelerini konu edinen eserler |
kıssa | Kısa, öğüt veren öykü, fıkra, masal, menkıbe gibi eserler |
lügaz | Divan edebiyatında şiir biçiminde yazılan bilmeceler |
mahlas | Şair ve yazarların takma isimleri |
mahlas | Şairlerin takma ismi |
matla | Bir şiirde iki mısrası birbirine kafiyeli olan beyitlere denir |
mazmun | Kalıplaşmış benzetmeler |
med | Aruz vezninde uzun hecenin olduğundan daha uzun yani bir buçuk hece okunmasına denir |
mersiye | Ölen birinin ardından duyulan acıyı dile getiren kasideler |
methiye | Kasidede Allah’ın, peygamberin, padişahın övüldüğü bölüm (asıl bölüm) |
mısra-ı azade | Bir manzum parça içinde olmayan veya öteki mısraları bütünüyle unutulan, anlamı kendi içinde tamamlanan dillerde dolaşan tek mısralara denir. |
mısra-ı berceste | Divan edebiyatında tek mısradan oluşan anlam ve ses bakımından bir bütünlük gösteren dizelerdir.(Sıçramış,fırlamış mısra) |
miraciye | Hz Muhammed’in göğe yükselişini konu alan edebi yapıtlar |
miyan (meyan) | Şarkının en dokunaklı üçüncü dizesi |
muamma | Belli kurallarla düzenlenip çözülebilen ve yanıtı Tanrı’nın sıfatlarından biri ya da bir insan adı olan manzum bilmeceler |
muaşşer | Bentleri 10 mısradan oluşan nazım biçimi |
muhammes | Bentleri 5 dizeden oluşan nazım biçimi (Kafiye dizilişi aaaaa) |
mukaffa | Bir şiirde iki mısrası birbirine kafiyeli olan beyitlere denir |
murabba | Dört dizelik bentlerden oluşan nazım şekli |
musammat gazel | İç kafiyesi olan gazellere verilen ad |
musarra | Bir şiirde iki mısrası birbirine kafiyeli olan beyitlere denir |
mutavvel (müzeyyel) gazel | Beyit sayısı on beş beyti aşan gazeller |
müfret (fert) | Mısraları kafiyeli olmayan beyitlere denir |
münacaat | Allah’a yakarış dile getiren kasideler |
münşeat | Düzyazılardan oluşan kitap |
münşi | Nesir yazarı |
müsebba | Bentleri 7 mısradan oluşan nazım biçimi |
müseddes | Divan edebiyatında 6 dizelik bentlerden oluşan nazım şekli |
müselsel gazel | Tüm beyitleri aynı kafiyeye sahip olan gazeller |
müsemmen | Bentleri 8 mısradan oluşan nazım biçimi |
mütessa | Bentleri 9 mısradan oluşan nazım biçimi |
N-T Harfleriyle Başlayan Divan Edebiyatı Kavramları
naat | Peygamberi öven kasideler |
nasir | Nesir yazarı |
nazire | Beğenilen, başka bir şiir örnek alınarak aynı ölçü ve aynı uyakla yazılan şiirlere denir |
nesib (teşbib) | Kasidede tasvir yapılan bölüm |
pendname | İnsanlara öğüt vermek amacıyla yazılmış eserler |
rahşiye | Atlar için yazılmış kasideler |
rindane gazel | Dünya malına , şan ve şöhrete önem vermemeyi, yaşamaktan zevk alma düşüncesini anlatan gazeller |
sadr | Bir beytin ilk mısrasına verilen ad |
sakiname | Divan edebiyatında gerçek ve mecazi anlamda içki, içki çeşitleri, içki meclisleri ve bu meclisteki araç gereçler hakkındaki eserler |
sayfiyye | Nesib bölümünde yaz tasviri yapılan kasideler |
seci | Düzyazıda iç kafiyeye verilen ad |
siyasetname | Manzum ya da mensur yazılan siyasi eserler |
siyer | Hz. Muhammed’in hayatını konu edinen eserler |
suriyye | Düğün ya da sünnet gibi şenlikleri ele alan kasideler |
surname | Şehzadelerin sünnet, düğün gibi törenlerini anlatan eserler |
şah beyit | Gazelin ya da kasidenin en güzel beyti |
şehrengiz | Bir şehrin güzelliklerini anlatan eserler |
şerh | Bir kitabı ya da şiiri açıklama, yorumlama |
şitaiyye | Nesib bölümünde kış tasviri yapılan kasideler |
şuhane gazel | Sevgiliyi ve aşkın güzelliğini çapkınca anlatan gazeller |
taç beyit | Bir gazelin ya da kasidenin içinde, şairin mahlasının kullanıldığı beyit. Genellikle son beyittir |
tahmis | Bir gazelin her iki dizesinin başına üç dize eklenerek oluşturulan 5 dizelik nazım biçimi |
tanzim | Bir beytin başka bir şair tarafından herhangi bir nazım biçimine tamamlanması ile oluşturulan şiirler |
tardiye | Bent sayısı 5 dizeden oluşan, kafiye dizilişi (aaaab) ile muhammesten ayrılan nazım biçimi |
taştir | Bir gazelin beyitlerinde mısralar arasına üç dize getirilerek yapılan , farklı aruz kalıbı ile yazılan 5 dizelik nazım şekli |
tegazzül | Kasidenin içine sıkıştırılan gazel |
tehzil | Ünlü bir şaire, aynı ölçü ve uyakla şaka ve alaylı bir üslupla yazılmış nazirelere denir (Hezliyat) |
terbi’ | Bir şairin gazelinin her beytinin üzerine, başka bir şairin ikişer dize eklemesi ile oluşan murabbaya verilen ad |
terciihane | Terciiibentte , vasıta beytin üstündeki beyitlerin tümüne verilen ad |
terkip | Kelime grubu, tamlama |
terkiphane | Terkibibentte, vasıta beytin üstündeki beyitlerin tümüne verilen ad. |
tesdis | Bir gazelin iki dizesinin üzerine dört dize eklenerek oluşturulan 6 dizelik nazım şekli |
tevhid | Allah’ın birliğini anlatan kasideler |
tezkire | Ünlü kişilerin yaşam hikayelerini anlatan eserler, biyografi |
V-Z Harfleriyle Başlayan Divan Edebiyatı Terimleri
vasıta beyti | Terkibibent ve terciibentte her bendin sonundaki tek beyte verilen ad |
vasl | Aruz vezninde kullanılan ulamalara denir |
velayetname | Ermişlerin, evliyaların, velilerin yaşamlarını anlatan eserler |
yek-ahenk gazel | Tüm beyitlerinde konu birliği görülen gazellere denir |
yek-avaz gazel | Tüm beyitleri aynı güzellikte olan gazellere denir |
zihaf | Aruz vezninde uzun hecenin kısa gibi okunmasına denir |
ziyade | Müstezattaki kısa dizelere verilen ad |
Bu sözlük Türk Dili ve Edebiyatı Öğretmeni Nermin EROKUTAN tarafından hazırlanmıştır.
Özet
Başlık
Divan Edebiyatı Terimleri Sözlüğü
Açıklama
Divan Edebiyatı Terimleri, Kavramları Sözlüğü: Divan edebiyatında kullanılan hangi kelime, terkip, nazım biçimi, nazım birimi ne demek?
Yayımcı
Nermin EROKUTAN
Yayımlayan
Simit Çay Edebiyat Etkinlikleri
Logo
[…] Türk edebiyatında âşıkâne gazelin en büyük temsilcisi olan Fuzuli, Azerbaycan Türklerindendir. Ömrü Irak Türkmen […]
[…] tekrar umutlanmış, eskiden beri istediği şeyhülislamlığa gelmek maksadı ile sultana bir “culusiye” sunmuştur. Bunun karşılığı olarak, tekrar Rumeli kazaskerliğine getirilmiştir. Bu […]
[…] şiirlerinde kesinlikle dinî unsurları amaç edinmemiştir. Nitekim Baki Türk edebiyatında rindane gazelin en büyük […]
[…] divan edebiyatı şairlerinin beş adet mesnevisinin topladığı birleştirilmiş yazma eserlere denir. Divan […]