İçeriğe geçmek için "Enter"a basın

Divan Edebiyatı Terimleri Sözlüğü

Divan Edebiyatı Terimleri Sözlüğü, divan edebiyatında sıklıkla kullanılan kavram ve terkipleri içeren çevrim içi bir sözlüktür. Aşağıda divan edebiyatı terimleri alfabetik sıra ile verilmiştir:

acuz Bir beytin ikinci mısrasına verilen ad
âşıkâne gazel Aşkla ilgili acı, keder, yakarış, yakınma gibi içli duyguların anlatıldığı gazeller
beyt’ül gazel Gazelde en güzel beyte verilen ad
beyt’ül kasid Kasidede en güzel beyte verilen ad
caize Şairlere, kasidelerde övdükleri büyükler tarafından verilen bahşiş 
culusiye Padişahın tahta oturması sebebiyle yazılan kasideler 
darb-ı mesel Atasözü 
dibace Bir kitabın ön sözü, mukaddime
divan Divan şairlerinin şiirlerini topladığı kitap 
divançe Küçük divan 
fahriye Kasidede şairin kendini övdüğü bölüm
fütüvvetname Esnaf örgütlerinin uyması gereken hususları düzenleyen ahlak kitapları
gazavatname Ordunun akınlarını, savaşlarını, zaferlerini anlatan şiir ya da düz yazı şeklindeki edebi tür 
gazelTürk edebiyatına Arap edebiyatından geçen, aa-ba-ca (…) uyak ölçüsüyle genellikle lirik konuların işlendiği ve divan şairlerinin en çok kullandığı divan edebiyatı nazım biçimi
girizgâh Kasidede asıl konuya giriş bölümü 
hamse Bir şairin beş mesneviden oluşan eserler bütününe verilen ad 
haşiye Bir eseri daha iyi anlamak için yazılan kitap 
hicviye Devrin yöneticilerini yermek için yazılan kasideler 
hikemi gazel Felsefi düşüncelerin dile getirildiği gazeller
hilye Hz. Muhammed’in iç ve dış özelliklerini anlatan yazılar 
hüsn-i matla Bir gazelin ikinci beytine denir.
hüsn-i makta Bir gazelin sondan bir önceki beytine denir.
hüsn-i tahallüs Şairin adının mahlas beytinde tevriyeli bir şekilde geçtiği beyit.

I-M Harfleriyle Başlayan Divan Edebiyatı Terimleri

ıydıyye Nesib bölümünde bayram tasviri yapılan kasideler
imale Aruz vezninde vezin gereği kısa hecenin uzun gibi okunmasına denir 
inşa Divan nesrine verilen ad 
iskendername Büyük İskender’in seferlerini anlatan eserler
kasideÖvgü amacıyla yazılan ve Nef’i ve Baki gibi şairlerin öne çıktığı divan edebiyatı nazım biçimi
kıfayetname İnsanların dış görünüşlerinden onların karakterleri ile ilgili bilgiler çıkarmayı amaçlayan eserler 
kısas-ı enbiya Peygamberlerin kıssalarını, mucizevi hikayelerini konu edinen eserler
kıssa Kısa, öğüt veren öykü, fıkra, masal, menkıbe gibi eserler 
lügaz Divan edebiyatında şiir biçiminde yazılan bilmeceler 
mahlas Şair ve yazarların takma isimleri 
mahlas Şairlerin takma ismi 
matla  Bir şiirde iki mısrası birbirine kafiyeli olan beyitlere denir
mazmun Kalıplaşmış benzetmeler
med  Aruz vezninde uzun hecenin olduğundan daha uzun yani bir buçuk hece okunmasına denir
mersiye Ölen birinin ardından duyulan acıyı dile getiren kasideler 
methiye Kasidede Allah’ın, peygamberin, padişahın övüldüğü bölüm (asıl bölüm) 
mısra-ı azade Bir manzum parça içinde olmayan veya öteki mısraları bütünüyle unutulan, anlamı kendi içinde tamamlanan dillerde dolaşan tek mısralara denir.
mısra-ı berceste Divan edebiyatında tek mısradan oluşan anlam ve ses bakımından bir bütünlük gösteren dizelerdir.(Sıçramış,fırlamış mısra)
miraciye Hz Muhammed’in göğe yükselişini konu alan edebi yapıtlar 
miyan (meyan) Şarkının en dokunaklı üçüncü dizesi 
muamma Belli kurallarla düzenlenip çözülebilen ve yanıtı Tanrı’nın sıfatlarından biri ya da bir insan adı olan manzum bilmeceler 
muaşşer Bentleri 10 mısradan oluşan nazım biçimi 
muhammes Bentleri 5 dizeden oluşan nazım biçimi (Kafiye dizilişi aaaaa)
mukaffa  Bir şiirde iki mısrası birbirine kafiyeli olan beyitlere denir
murabba Dört dizelik bentlerden oluşan nazım şekli
musammat gazel İç kafiyesi olan gazellere verilen ad
musarra Bir şiirde iki mısrası birbirine kafiyeli olan beyitlere denir
mutavvel (müzeyyel) gazel Beyit sayısı on beş beyti aşan gazeller
müfret (fert)  Mısraları kafiyeli olmayan beyitlere denir
münacaat Allah’a yakarış dile getiren kasideler
münşeat Düzyazılardan oluşan kitap
münşi Nesir yazarı 
müsebba Bentleri 7 mısradan oluşan nazım biçimi
müseddes Divan edebiyatında 6 dizelik bentlerden oluşan nazım şekli
müselsel gazel Tüm beyitleri aynı kafiyeye sahip olan gazeller 
müsemmen Bentleri 8 mısradan oluşan nazım biçimi
mütessa Bentleri 9 mısradan oluşan nazım biçimi

N-T Harfleriyle Başlayan Divan Edebiyatı Kavramları

naat Peygamberi öven kasideler
nasir Nesir yazarı 
nazire Beğenilen, başka bir şiir örnek alınarak aynı ölçü ve aynı uyakla yazılan şiirlere denir
nesib (teşbib) Kasidede tasvir yapılan bölüm
pendname İnsanlara öğüt vermek amacıyla yazılmış eserler
rahşiye Atlar için yazılmış kasideler
rindane gazel Dünya malına , şan ve şöhrete önem vermemeyi, yaşamaktan zevk alma düşüncesini anlatan gazeller
sadr Bir beytin ilk mısrasına verilen ad
sakiname Divan edebiyatında gerçek ve mecazi anlamda içki, içki çeşitleri, içki meclisleri ve bu meclisteki araç gereçler hakkındaki eserler
sayfiyye Nesib bölümünde yaz tasviri yapılan kasideler 
seci Düzyazıda iç kafiyeye verilen ad
siyasetname Manzum ya da mensur yazılan siyasi eserler 
siyer Hz. Muhammed’in hayatını konu edinen eserler
suriyye Düğün ya da sünnet gibi şenlikleri ele alan kasideler 
surname Şehzadelerin sünnet, düğün gibi törenlerini anlatan eserler 
şah beyit Gazelin ya da kasidenin en güzel beyti
şehrengiz Bir şehrin güzelliklerini anlatan eserler 
şerh Bir kitabı ya da şiiri açıklama, yorumlama
şitaiyye Nesib  bölümünde kış tasviri yapılan kasideler
şuhane gazel Sevgiliyi ve aşkın güzelliğini çapkınca anlatan gazeller
taç beyit Bir gazelin ya da kasidenin içinde, şairin mahlasının kullanıldığı beyit. Genellikle son beyittir 
tahmis Bir gazelin her iki dizesinin başına üç dize eklenerek oluşturulan 5 dizelik nazım biçimi
tanzim Bir beytin başka bir şair tarafından herhangi bir nazım biçimine tamamlanması ile oluşturulan şiirler
tardiye Bent sayısı 5 dizeden oluşan, kafiye dizilişi (aaaab) ile  muhammesten ayrılan nazım biçimi
taştir Bir gazelin beyitlerinde mısralar arasına üç dize getirilerek yapılan , farklı aruz kalıbı ile yazılan 5 dizelik nazım şekli 
tegazzül Kasidenin içine sıkıştırılan gazel
tehzil Ünlü bir şaire, aynı ölçü ve uyakla şaka ve alaylı bir üslupla yazılmış nazirelere denir (Hezliyat)
terbi’ Bir şairin gazelinin her beytinin üzerine, başka bir şairin ikişer dize eklemesi ile oluşan murabbaya verilen ad 
terciihane Terciiibentte , vasıta beytin üstündeki beyitlerin tümüne verilen ad
terkipKelime grubu, tamlama
terkiphane Terkibibentte, vasıta beytin üstündeki beyitlerin tümüne verilen ad.
tesdis Bir gazelin iki dizesinin üzerine dört dize eklenerek oluşturulan 6 dizelik nazım şekli
tevhid Allah’ın birliğini anlatan kasideler
tezkire Ünlü kişilerin yaşam hikayelerini anlatan eserler, biyografi

V-Z Harfleriyle Başlayan Divan Edebiyatı Terimleri

vasıta beyti Terkibibent ve terciibentte her bendin sonundaki tek beyte verilen ad
vasl Aruz vezninde kullanılan ulamalara denir 
velayetname Ermişlerin, evliyaların, velilerin yaşamlarını anlatan eserler
yek-ahenk gazel Tüm beyitlerinde konu birliği görülen gazellere denir 
yek-avaz gazel Tüm beyitleri aynı güzellikte olan gazellere denir
zihaf Aruz vezninde uzun hecenin kısa gibi okunmasına denir 
ziyade Müstezattaki kısa dizelere verilen ad

Bu sözlük Türk Dili ve Edebiyatı Öğretmeni Nermin EROKUTAN tarafından hazırlanmıştır.

Özet
Divan Edebiyatı Terimleri Sözlüğü
Başlık
Divan Edebiyatı Terimleri Sözlüğü
Açıklama
Divan Edebiyatı Terimleri, Kavramları Sözlüğü: Divan edebiyatında kullanılan hangi kelime, terkip, nazım biçimi, nazım birimi ne demek?
Yayımcı
Nermin EROKUTAN
Yayımlayan
Simit Çay Edebiyat Etkinlikleri
Logo

4 Yorum

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir