Jose Saramago Kitapları, Romanları ve Edebi Kişiliği

Jose Saramogo kitapları ile edebiyat dünyasının en popüler portrelerinden bir hâline geldikçe “Jose Saramogo kimdir?” sorusu daha da merak edilmektedir. Bunda pandemi sürecinde insanların kendi iç dünyalarına ışık tutacak kitaplara, özellikle romanlara, yönelmesi şüphesiz en büyük etkendir. Çünkü Jose Saramago’nun eserleri, toplumsal kırılmaları başarı ile işleyen yapıtlardır. Nitekim Jose Saramago en iyi eseri sayılan ve belki de kendisine Nobel kazandıran “Körlük” adlı eserinde de bir körlük salgınından bahsetmekte, bunu soyut evrene açılan bir antromorfizm unsuru olarak kullanmaktadır. Jose Saramago’nun edebî kişiliği şu şekilde özetlenebilir:

• Körlük, Baltasar ve Blimunta, Görmek ve Filin Yolculuğu en önemli eserleridir. Yazımızın devamında yazarın tüm romanları hakkında bilgi verilmiştir.
• Kendine has bir üslubu vardır. Nitekim nokta ve virgül haricinde hiçbir noktalama imini kullanmaz.
• Eserlerinde toplumsal ve fantastik varsayımlar oluşturup toplumu bir laboratuvar gibi kabul eder. Kurulan salgın ve toplumsal itaatsizlik senaryoları, romanların içerisinde âdeta simülasyon hâlindedir.
• Üslubu deneyseldir. Bu yüzden uzun cümleler kurar.
• Karakterleri temanın hizmetine sunar. Nitekim Körlük adlı metinle birlikte karakterlerin gerçek adlarını değil, niteliklerine uygun vasıflarını kullanır.
• Jose Saramago, modern roman tekniklerini kullanarak toplumların sosyal, siyasi, iktisadi ve eylemsel yönlerini sorgular. Bu açıdan toplumcu gerçekçilik ve alegorizmi birleştiren modern bir romancıdır. Toplumcu gerçekçilikten en büyük farkı ise bireyi temel almasıdır.

1. Jose Saramago kimdir?
2. Saramago nedir?
3. Günah Ülkesi: Jose Saramago’nun İlk Eserleri
4. Körlük
5. Görmek
6. Baltasar ve Blimunta: Tarihî Bir Jose Saramago Eseri
7. Fasılalı Ölüm: Jose Saramago’nun Ütopik Eseri
8. Filin Yolculuğu
9. İsa’ya Göre İncil
10. Kopyalanmış Adam: Jose Saramago’nun Paranoyak Eseri
11. Ricardo Reis’in Öldüğü Yıl: Toplumsal Bir Jose Saramago Eseri
12. Jose Saramago’nun Eserleri için Okur Yorumları

Jose Saramago kimdir?

Sanatçı, Portekizli bir roman yazarıdır. Yazar 1998 yılında Nobel Edebiyat ödülünü kazanmayı başarmıştır. Eserlerinde sosyal temaları simgesel bir dille anlatmayı seçmiştir. Toplumu ve bireyi rahatsız eden mevzulardaki alegorik söylemi onu tıpkı George Orwell’ın eserlerinde olduğu gibi ikonik karakterler yaratmaya itmiştir. Tam da bu noktada yazardaki postmodern altyapı ön plana çıkmış, kişi ve zaman kavramları büyük ölçüde değişim ve yıkama uğramıştır. Ancak ondaki postmodern derinlik öyküleyici unsurları dışlamaz. Aksine öykülemelere dengeli bir betimleme unsuru ekleyerek ironik üslubu derinleştirir. Bu da romanlarının nispeten betimleme ile başlayan giriş kısımlarının ardından olay zincirinin hızlanmasını sağlar.

2010 yılında hayata gözlerini yuman sanatçı daha ölmeden dünyada büyük bir üne kavuşmuştur. Nitekim 2003 yılında Harold Bloom tarafından dünyada yaşayan en değerli ve yetenekli romancı olarak gösterilmiştir. Başka bir deyişle ölmeden eserleri klasikleşme noktasına gelen nadir sanatçılardandır.

Jose Saramago’nun eserlerinde bu kadar başarılı bir üslup yakalamasının sebeplerini James Woods şu şekilde açıklamıştır: O eserlerinde hem cahil hem de bilge bir kişi gibi konuşur. Gerçekten de yazarın hem entelektüel hem de genel toplum tarafından zevkle okunması bu saptamanın doğruluğunu göstermektedir.

Portekizli sanatçının eserleri 2 milyondan fazla basılmış ve 25’ten fazla dile çevrilmiştir. Yazarın liberal komünizm olarak bilinen görüşe sahip olması onun özellikle Avrupa’daki Hristiyan çevrelerle birtakım sorunlar yaşamasına neden olmuştur. Özellikle eserlerinde ateizm propagandası yapmakla suçlanmıştır. Yazarın İsa’ya Göre İncil adlı romanındaki Hristiyan inancıyla çelişen İsa algısı kendi ülkesinde de büyük tepki toplamış ve yazar Portekiz’i terk edip Kanarya Adaları’na yerleşmek zorunda kalmıştır.

Jose Saramago’nun Erken Yaşamı

Yazar fakir bir ailede büyümüştür. Babası önce çiftçilik sonra ise polislik yapmıştır. Jose Saramago iyi bir öğrenci olmasına rağmen ailesinin parası olmadığı için akademik eğitime devam edememiştir. Bu sebeple 12 yaşından sonra teknik eğitim veren bir okula kayıt olmuştur. Burayı bitirdikten sonra bir süre araba tamirciliği yapmıştır. Jose Saramago tüm bunlara rağmen kitapları ve edebiyatı terk etmemiş, boş zamanlarında Lizbon Kütüphanesine uğrayarak sık sık derinlikli okumalar yapmıştır.

Araba tamirciliğinden sonra sosyal hizmetlerde çalışan sanatçı daha sonra çevirmenlik ve gazetecilik hayatına başlamıştır. Bu son süreç onun edebiyatla olan bağını daha da güçlendirmiştir. Gazetecilik ve çevirmenlik onun entelektüel birikimini artırmasını sağlamıştır.

Saramago nedir?

Yazarın soyadı olan Saramago aslında Portekiz’de insanlar için yaygın kullanılan bir soyadı değildir. Saramago’nun kendi ailesinin bulunduğu bölgedeki lakabı saramago yani “yaban turpu”dur. Doğumunun ardından yazarın adı tescil edilirken yanlışlıkla bu kelime de onun ismine dâhil edilmiştir.

Günah Ülkesi: Jose Saramago’nun İlk Eserleri

Sanatçının yayımladığı ilk roman olan Günah Ülkesi beklediği başarıyı yakalayamamıştır. Hatta Saramago bu romanı yazdıktan sonra yaklaşık 20 yıl boyunca başka bir eser ortaya koymamıştır. Yazar bir demecinde kendisinin de Günah Ülkesi’ni beğenmediğini belirterek bu eseri reddettiğini açıklamıştır.

Sanatçı bu ilk eserindeki başarısızlığından beslenerek güçlü bir üslup oluşturmayı başarmış, sondaki romanları ile 80 yaşından sonra da olsa henüz sağlığında büyük bir üne kavuşmuştur.

Körlük

Körlük yazarın en tanınan eseridir. Eserle ilgili detaylı bilgilerin yer aldığı “Körlük romanı – En İyi Jose Saramago Kitabı” adlı yazımızı okumanızı tavsiye ederiz.

Kısaca anlatacak olursak “Körlük” romanında uzun süre toplumu sınayan bir körlük salgını anlatılmaktadır. Salgın toplumsal bazı sorunlara yol açmıştır. Bu sorunlar aslında her zaman var olan ama hiçbir zaman fark edilmeyen problemlerdir.

Saramago’nun Diğer Romanları

Saramago’nun dünyaca ünlü Körlük romanının dışında birçok ilgi çekici romanı daha vardır. Bu romanlar Görmek,Baltasar ve Blimunta, Fasılalı Ölüm, Filin Yolculuğu, İsa’ya Göre İncil, Kopyalanmış Adam ve Ricardo Reis’in Doğduğu Yıl’dır.

Şimdi gelin bu eserleri kısaca tanıyalım.

Görmek

Körlük romanının tamamlayıcısı niteliğinde bir kitaptır. Nitekim eser Körlük romanında işlenen İsimsiz ülkede geçmektedir. Yine sosyal bir sistem karmaşasının ele alındığı romanda halkın çoğunluğunun yapılan bir seçimde boş oy kullandığı ilginç bir toplumsal vaka işlenmektedir.

Baltasar ve Blimunta: Tarihî Bir Jose Saramago Eseri

Birçok edebiyat eleştirmenine göre yazarın en başarılı romanlarındandır. Konu itibarıyla Umberto Eco’nun Gülün Adı veya Orhan Pamuk’un Beyaz Kale romanlarına benzemektedir. Baltasar ve Blimunta romanında engizisyonun katı kurallarının cenderesindeki Orta Çağ Avrupa’sının toplum dil bilimsel bir eleştirisidir. Eser, besteci Dominico Scarlatti çevresinde oluşan tarihi bir roman anlatısıdır.

Fasılalı Ölüm: Jose Saramago’nun Ütopik Eseri

Dünyada bir gece yarısı aniden hiç kimsenin ölmemeye başlamasıyla başlayan alegorik bir anlatıdır. Eser Saramago’nun Katolik kilisesini hedef tahtasına koyduğu romanlardan biridir. Romanda, ölümsüzlüğü laik çevreler bilimsel yöntemlerle araştırmaya çalışırken geleneksel kurumlar ise bunun nasıl mümkün olduğu konusunda herhangi bir fikir üretememekle suçlanır. Yani geleneksel kurumların eskimiş dogmatik bilgileri hedef tahtasına koyulur. Aynı zamanda sıradan insanların birçok olumsuz sonuç doğuracak bu yeni durumun vahametini önce anlayamaması ve hayatlarını hayat etmesi mitolojik pastişlerle tasvir edilir.

Filin Yolculuğu

Filin Yolculuğu Jose Saramago kitapları içerisinde Tarihi roman olarak nitelendirebileceğimiz farklı bir anlatıdır. Eser 16. yüzyılda geçmektedir. Portekiz kralı tarafından Avusturya Habsburg kralı Maximilian’a hediye edilen Süleyman adında bir filin hikâyesinden esinlenilmiştir.

Yazarım bu eseri yazmaktaki amacı aslında reform hareketlerinin ön plana çıktığı bir dönemde Orta Avrupa siyasetine panoramik bir şekilde değinmektir. Filin Habsburg yolculuğu dostluk ve macerayı konu alan bir anlatı olarak değerlendirilmektedir.

İsa’ya Göre İncil

Yazarın üzerinde en çok tartışılan romanıdır. Özellikle Katolik kilisesinin büyük tepkisini çekmiştir. Hatta eser yazarın kendi ülkesi olan Portekiz’de Aristeion Ödülü için önerilen kitaplar listesinden ülke başbakanının talimatı ile çıkarılmıştır. Yazar Portekiz’de aldığı bunca tepkiye dayanamayarak kendi ülkesini terk etmiştir. Eserde İsa, Hristiyan inancındaki dinî motiflerden çok daha farklı bir kimlikte tasvir edilmektedir.

Kopyalanmış Adam: Jose Saramago’nun Paranoyak Eseri

Kopyalanmış Adam, bireysel paranoyanın toplumsal bir septisizme dönüşmesini âdeta sosyal bir deney olarak sunan Jose Saramago kitapları arasındadır. Kendisinden dünyada başka bir kopyanın daha bulunduğuna inanan ve bu paranoyayı iliklerine kadar yaşayan bir tarih öğretmeninin anlatısıdır. Öğretmenin adı Tertuliano Máximo Afonso’dur. Eserde modern dünyanın çıkışsızlığı alegorik bir dille anlatılmıştır.

Ricardo Reis’in Öldüğü Yıl: Toplumsal Bir Jose Saramago Eseri

Eser İspanyol İç Savaşı’nın komşu Portekiz’de açtığı yaraları ve insanların sosyal bağlamda birbirinden kopuşunu anlatır. Ricardo Reis’in Öldüğü Yıl meta-edebiyat alanındaki başarılı örneklerdendir. Nitekim eser Ricardo Reis karakterini tasarlayan Portekizli yazar Fernando Pessoa’nın hayatının son demlerini anlatmaktadır. Romanda Fernando Pessoa’nın ruhuyla Reis’in sohbetleri etkileyici psikanalitik ögeler taşımaktadır.

Jose Saramago’nun Eserleri için Okur Yorumları

Jose Saramago’nun romanlarına ait okur yorumları aşağıda verilmiştir. Kitabı okumadan önce bu yorumlar size yol gösterebilir:

Körlük: Kitapta tırnak işareti hiç kullanılmamış. O yüzden bazen kimin ne söylediğini anlamak zordu. Ve çok uzun betimlemeler yaptığı için başlarda biraz sıkıldım. Sonra kitabın beni yönlendirmesine izin verdim. İyi ki de vermişim. Kitabın etkisinden birkaç gün çıkabileceğimi sanmıyorum. Bir kitabı okumuyorum ben, yaşıyorum. O yüzden yatmadan okuduğum bir bölümden dolayı saatlerce düşünmekten uyuyamadım. İlk 100 sayfa ‘Acaba neden Nobel Ödülü almış?’ diye düşünerek okudum. İlerleyen sayfalardaysa üzerine saatlerce düşünülecek derin anlamlardan dolayı olduğunu fark ettim. Bir ara yarım bırakmayı bile düşündüm ama kitabı bitirdiğim zaman ‘İyi ki okudum.’ dedim. Beni çok etkiledi. Hele bir sahne…

Diariumdentist

Körlük romanı ile ilgili bir diğer okur yorumu ise şöyle:

Körlük: Kitabımız 1998 Nobel Edebiyat Ödülü almış, normalde ödüllü kitaplardan hep çekinirim ama bu kitap tüm tabularımı yıktı. Kitaba gelecek olursak, adı bilinmeyen bir ülkenin, adı bilinmeyen bir kentinde, adı bilinmeyen bir adamın kör olması ile başlıyor. Ve adamın o andan itibaren temasta ya da yakın mesafede bulunduğu herkesin birden kendisini kör olarak bulmasıyla, ülkede körlük salgınının sinyali veriliyor. Salgın yayılmasın diye uzun zamandır kullanılmayan ve tüm pislikliği ile duran deli hastanesine tüm körler karantinaya alınıyor. (…) Harika bir kitaptı. Okuyun, okutturun!

Nihalinkutuphanesi

Okurlar Görmek romanını anlamak için Körlük’ü mutlak surette okumak gerektiğine dikkat çekiyor:

Bakış açınızı değiştirecek yine harika bir anlatım. Beyaz körlük salgınını atlatan bir toplumun, 4 yıl sonraki seçimlerde %80’lerde boş oy kullanması ile başlıyor kitap. Boş oy salgını ile mücadele etmeye başlayan hükümetin başkentte sıkı yönetim ilanı ile olaylar sürüyor.

Ahmet Özsülün

Jose Saramago’nun Eserlerine Dair Kaynakça / References

KILIÇ, E. (2019). Gülün Adı Adlı Romanın Toplumsal Dil Bilimi Bağlamında İncelenmesi. Söylem Filoloji Dergisi, 4(1), 105-124.

Fotoğraf için Nihalinkutuphanesi‘ne teşekkür ederiz.