Kağan ne demektir? Kağan, Kaan, Han, Hakan isminin anlamı nedir?

Kağan, Türk ve Moğol devletlerini yöneten hükümdarların unvanıdır. Bu sebeple tarihteki Türk devletlerinin yönetim şekline de kağanlık adı verilir. Kelime günümüz Türkçesinde kişi adı olarak Kaan, Han ve Hakan biçimlerinde de mevcuttur. Bu isimlerin tamamı Göktürkçe ḳaġan kelimesinin türevleridir. Ayrıca kağanın eşine kağatun ya da hatun denir.

Kağan kelimesinin anlamı ve kökeni

Ramstedt, Shiratori, Sinor ve Doerfer’e göre kelime Türkçe ya da Moğolca kökenlidir. Bununla birlikte tarihî kaynaklarda ilk olarak Siyenpiler tarafından kullanıldığı görüşü hâkimdir. Sinor’a göre kelime “kapkara” anlamına gelir. Çünkü Türklerde “kara” kelimesi hükümdarlık ile ilişkilidir.

Vovin, kelimenin ka “büyük” ve kan “hükümdar” kelimelerinin birleşiminden oluştuğu görüşündedir. Bu durumda kelime “büyük hükümdar” anlamındadır.

Kısacası kelimenin tam olarak nereden türediği açık değildir.

Kelimenin ilk kullanımı

Kelime ilk kez bir Siyenpi kabilesi olan Tuyuhunlar tarafından Ordos Çölü’nde karşımıza çıkar. Bu kullanımın tarihi MS 3. yüzyıldır.

Kelimenin geniş anlamda kullanımı ise Cücenler Dönemi’ne rastlar. Daha sonra ise Göktürklerde bu isim Türklerle özdeşleşir.

Kağan unvanının dünyaya yayılması

Kağan unvanı sadece Türkler ve Moğollara özgü bir san olmaktan çıkmıştır. Türklerin ve Moğolların geniş coğrafyalara hükmetmesi bu ismi farklı coğrafyalara taşımıştır. Örneğin kelime Farsçaya hakan biçiminde geçmiştir. Yani hakan kelimesi kelimenin Farsça söylenişidir.

Bu unvan erken dönemde Latin metinlerinde khagan, gaganus, cagan şeklinde yer alır. Kelime Türkçe ve Moğolca sayesinde Hint ve Pakistan coğrafyalarına “khan”, Rusçaya “Каган”, Macarcaya “kagan”, Çinceye “kehan” ve Koreceye “gahan” biçiminde geçmiştir. Bu coğrafyalarda da hükümdar ve beyler bu unvanı kullanmıştır.

Anadolu Türklerinde bu unvan Osmanlı’nın yıkılmasına kadar etkin şekilde kullanımda kalmıştı: Abdülhamit Han, Fatih Sultan Mehmet Han vb.

Unvanı kullanan önemli şahsiyetler

Türk ve dünya tarihinde bu unvanı kullanan bazı önemli şahsiyetler şunlardır: Bilge Kağan, Fatih Sultan Mehmet Han, Cengiz Han, Ögeday Han, II. Abdülhamid Han, Ahmed Rıza Han (âlim), Sadiq Khan (Londra Belediye Başkanı), Aamir Khan (aktör), İmran Han (Pakistan Devlet Başkanı) vb.

Görüldüğü üzere uzun bir Türk devlet geleneği yaşayan Hint ve Pakistan coğrafyasında kelime hâlâ işlek olarak kullanımdadır. Çünkü bu coğrafyada kelime soyadı işlevi görmektedir.