Süreklileşme Nedir? Süreklileşme Neye Denir? (Türkçenin Ses Bilgisi)

Süreklileşme, bir sesin f, ğ, h, j, s, ş, v, z ötümsüz seslerine (bk. ötümsüzleşme) veya l, m, n, r, y akıcı seslerine (bk. akıcılaşma) dönüşmesine verilen addır. Kısacası boğumlanması sırasında ağızda sürekli bir şekilde sürdürülemeyen patlayıcı ünsüzler (b, c, ç, d, g, k, q, p, t) diğer ünsüzlere dönüştüğü anda süreklileşme olur. Bu durumda süreksizleşme ise f, ğ, h, j, s, ş, v, z, l, m, n, r, y seslerinin patlayıcı ünsüzlere dönüşmesine denir.

Hangi sesin sürekli hangisinin süreksiz olduğu basit ağız hareketleri ile bulunabilir. Eğer bir sesi 5 saniye boyunca sesletebiliyorsanız o ses süreklidir. Örneğin s sesini saniyelerce çıkarabilirsiniz. Ancak l sesini 5 saniye çıkarmaya çalışırsanız, bu sesi çıkardıktan sonra bir ünlüyü telaffuz etmeye başlarsınız: Leeee vb.

Türkçedeki sürekli ünsüzler (süreklileşme) nelerdir?

Türkçedeki sürekli ünsüzler f, ğ, h, j, s, ş, v, z ve l, m, n, r, y ünsüzleridir. Bu ünsüzlere dönüşen diğer sesler süreklileşmeyi sağlamaktadır.

Peki, süreksiz ünsüzler nelerdir?

Türkçede b, c, ç, d, g, k, q, p, t sesleri boğumlanmaları esnasında ses yolunu büyük ölçüde kapattıkları yani tam temaslı ünsüzler oldukları için süreksizdir.

Muharrem Ergin bu hususta şu açıklamayı yapar:

Teşekküllerinde hava için dar bir geçit bulunan konsonantlarla geniş bir geçit bulunan konsonantlar sürekli bir şekilde çıkarılabilirler. Bu yüzden bu iki temas derecesindeki konsonantlara sürekli konsonantlar* denir.

Muharrem Ergin

*Not: Konsonant ünsüz ses anlamına gelmektedir.

Süreklileşme Örnekleri

Aşağıdaki örnekler Eski Anadolu Türkçesindendir (Kaplan ve Kalsın,

b->v– değişmesi

ber->vir-; bar- >var-

–d->-y- değişmesi

adaq >ayaq

Bazı Anadolu ağızları ve Azerbaycan Türkçesinde görülen q>h değişmesi de buna örnektir: bıraqtım>bırahtım vb.

Süreksizleşme Örnekleri

Türkiye Türkçesi ağızlarında bolca örnek vardır:

muhtar>muktar

jandarma>candarma

kelimeleri süreksizleşmeye örnek olarak verilebilir.

KAYNAKÇA

Ergin, Muharrem (2005). Türk Dil Bilgisi, Bayrak Yayınları.

Gümüşatam, G. (2012). Kıbrıs Türk Ağızlarında Ünsüzlerle İlgili Ses Bilgisel Özellikler.

Kaplan, M.; Kalsın, Ş. (2009). Germiyanlı Yetimi ve İbret-namesi. Electronic Turkish Studies, 4(2).

Bu yazının tüm hakları simitcay.com’a aittir. İzinsiz kullanılamaz.