Cahit Zarifoğlu ve Edebî Kişiliği

Cahit Zarifoğlu İslamcı düşüncenin sanatla muhalefet yaptığı dönemin güçlü temsilcilerindendir. Yani dünya görüşü ile şiirinin teması arasında ilişki kurmuş bir isimdir. Maraşlı olan şair, Ankara’da doğmuştur. Türk edebiyatında “Yedi Güzel Adam” olarak bilinen sanatçıların ismini veren kişi Cahit Zarifoğlu’dur.

O, şiirlerinde insanlık krizleri ve acıları güncel bir şekilde ifade etmiştir. Özellikle henüz sıcak meseleleri şiire taşıması ile bilinir. Ayrıca öykü, roman ve çocuk kitapları da yazmıştır. Zarifoğlu, “Şiir bir köpük kadar yeni, bir kaya kadar eskidir.” sözünden hareketle geleneği, yepyeni bir şiirsel anlayış ile savunmuştur.

Cahit Zarifoğlu, Türk edebiyatında bohem anlayışı yansıtan estetik şairlerdendir. Ancak şiirlerinde propaganda ögesi bulunmaz. Mavera dergisinde kaleme aldığı yazı ve şiirleri dönemindeki edebiyatseverler tarafından büyük bir zevkle takip edilmiştir. İslami edebiyat çizgisinin ikonlarındandır. Nitekim Mavera çıktığı dönemde edebiyat dergileri arasında en çok trajı olan yayınlardan biridir.

Cahit Zarifoğlu’nun edebî kişiliği

Cahit Zarifoğlu, 20. yüzyıl Türk edebiyatının ikinci yarısında yetişen en önemli şairlerdendir. Şiirlerinde İslami hassasiyeti mistik bir duyuşla ifade eder. Onun şiirlerinde yapısal unsurlar yeni biçem ve biçimlerle okura sunulur. Zarifoğlu’nun edebî kişiliği şu şekilde özetlenebilir:

• Şiirlerinde İslami duyarlılık ön plandadır.
• Edebî hayatının ilk yıllarında daha kapalı bir şiir anlayışına yönelmiştir. Yaşamının son dönemindeki şiirler daha anlaşılırdır.
• Şiirleri yapısal olarak birçok yenilik barındırır. Özellikle dil bilgisi kurallarını silerek okurla entelektüel bir ilişki kurar. Bu açıdan İkinci Yeni şairleri Ece Ayhan ve İlhan Berk ile benzeşir.
• Okuruna yazdığı bir mektupta kendi şiir anlayışını “saf şiir” olarak ifade etmiştir.
• Döneminin en çok okunan edebiyat dergilerinden Mavera’yı çıkarmıştır. Bu dergi sayesinde genç şairler arasında bir ekol olmayı başarmıştır.
• Yedi Güzel Adam olarak bilinen şairlerdendir. Aynı adı taşıyan kitabı, bu şairlere ad olmuştur.
• Roman, piyes, günlük, anı, öykü ve çocuk edebiyatı alanında da eserleri vardır.
• İşaret Çocukları, Yedi Güzel Adam, Menziller, Kayıt, Korku ve Yakarış şiir; İns hikâye; Yaşamak anı; Bir Değirmendir Bu Dünya deneme türündeki eserlerinden bazılarıdır (MEB 12).

Cahit Zarifoğlu’nun şiir anlayışı

Cahit Zarifoğlu muhafazakar kesimin bir temsilcisi olmakla birlikte eserlerinde bu çevreye ait dilin dışında da ögelerden yararlanmıştır. Örneğin otostopla tüm Avrupa’yı gezme isteği kendi muhitinde çok da ilgi çekici bir hayal değildir. Bir duruş adamı olmakla birlikte farklı görüşteki şairlerle de iletişimdedir. Nitekim Cemal Süreya ile mektuplaştıkları bilinmektedir.

Zarifoğlu, İstanbul’da Alman Dili ve Edebiyatı okurken aynı zamanda Babıali’deki gazete ve dergilerde çalışmıştır. Daha sonra TRT’de memuriyete geçen sanatçı radyolar için de oyunlar kaleme almıştır. Böylelikle entelektüel hayatı derinlikli bir şekilde tanıma fırsatı bulmuştur.

Onun şiirlerine bakıldığı zaman imgeci bir şiir ile karşılaşılır. Bu sebeple bazı çevrelerde şiiri tıpkı İkinci Yeni gibi kapalı olmak ile eleştirilmiştir. Hatta bu sebeple onu İkinci Yeni içerisine dâhil etmek isteyenler dahi vardır. Ancak o bu görüşe katılmaz. İkinci Yeni ile kendi şiirinin arasında ciddi bir mesafe olduğunu söyler. Okuruna yazdığı bir mektubunda kendi anlayışını “saf şiir” olarak nitelendirir.

Cahit Zarifoğlu şiirindeki var olma sorunu

Bazı eleştirmenler Cahit Zarifoğlu şiirini İkinci Yeni şiirine yakın bulmaktadır. Nitekim Ece Ayhan’a göre şiirdeki yapı sorununu en iyi şekilde idrak eden şairlerden biridir. Bu yönüyle kendisinden önce gelen topluluklardan büyük ölçüde ayrışır.

Ontolojik problemler onun şiir anlayışı içerisinde önemli bir yere sahiptir. Öyle ki şiirlerinde varlık ve kendilik ilişkisi sıkça irdelenir. Yani var olmanın sorunlarını estetik bir duyarlılıkla şekilde yorumlar. Böylelikle varoluşçu fikre yaklaşır. Ancak varoluşçuluğun birçok fikri doktrinine karşı mesafelidir. Ayrıca bitirme tezini Rilke üzerine kaleme alan şair, edebî anlamda Rilke’nin lirizminden etkilenmiştir.

Onun şiir anlayışı fikirle de yakın bir ilişki kurar. Bu bağlamda Menziller adlı şiiri büyük önem taşır. Dilek Ceran (2007) Menziller şiirinin bu açıdan önemine şu şekilde işaret eder:

Menziller, Cahit Zarifoğlu’nun üçüncü şiir kitabına adını veren şiiridir. “Menziller” şiiri muhtevası ve şairin şiir anlayışını yansıtması bakımından önemlidir. Şiirin en dikkati çeken özelliği, son iki mısradan önce eğik bir düşünce çizgisinin çizilmesidir. Şiiri orijinal kılan bu çizgidir.

Dilek Ceran

Şiirindeki değişim safhaları

Cahit Zarifoğlu değerlendirildiğinde onun edebi hayatını iki bölümde incelemek gerekir. Hayatının ilk döneminde daha kapalı bir şiir anlayışı benimsemiştir. Bu dönemde şiirlerinde gramer yapılarını bozduğu örnekler de vardır. Ancak hayatının son dönemlerinde yazdığı şiirler daha açık ve sade özellik göstermektedir.

Cahit Zarifoğlu kullandığı kelime kadrosu zengin bir şairdir. Nitekim onun kelime kadrosu Türkçenin sınırlarını zorlayan şiir evrenine işaret eder. Bu yüzden o şiirlerinde okurun zekâsına güvenir. Yazdıklarının anlaşılması konusunda okurlarıyla iş birliği yapar.

Kaynakça

• 12. Sınıf MEB Ders Kitabı
• Ceran, D. (2007). Cahit Zarifoğlu’nun Menziller Şiirine Bir Bakış. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (18), 181-186.