Simit Çay Edebiyat Etkinlikleri - Edebiyat-Araştırma Genel Ağ Sayfası

Çoğul Eki – Çokluk Eki İşlevleri ve Kesme İşareti ile Yazımı

Çokluk ya da Çoğul Eki, Türkçede kullanılan bir ektir.

Çoğul eki, Türkçede bir ismin sayısal niceliğini artırmak amacıyla kullanılan -lar, -ler ekidir. Akademik alanda çoğul ekinin yerine daha ziyade çokluk eki terimi kullanılır. Çoğul eki, özel isimlere eklendiği zaman ayrılmaz. Yani Türk’ler değil Türkler ifadesi doğrudur. Yine Aliler derken de buradaki -ler eki ayrılmaz. Bunun istisnaları yazının devamında belirtilmiştir. Aynı zamanda çoğul eki fiillere gelmez. Fiillere gelen -lar, -ler eki üçüncü çoğul şahıs ekidir. Türkçede -lar, -ler eki kullanmadan da çokluk yapılabilir. Çünkü bazı kelimelerin anlamları kendiliğinden çoğuldur. Bu tarz isimlere topluluk adı denir. Örneğin ordu kelimesi herhangi bir ek almamıştır. Fakat birden fazla insanın içerisinde yer aldığı bir topluluğu ifade eder. Aslında Göktürkçe betiklerde ve Eski Uygur Türkçesi metinlerinde yani Eski Türkçede -lar, -ler ekinden başka çokluk yapan ekler de vardır. Ancak bu ekler zamanla kullanımdan düşmüştür. Çokluk eki, sadece isimlerin niceliğini artıran bir ek değildir. Nitekim bu ekin birçok işlevi vardır. Şimdi gelin bu işlevleri inceleyelim. 1. Çoğul Ekinin Cümleye Kattığı Anlamlar Çoğul eki yani çokluk eki, Türkçede dokuz temel işleve sahiptir. Bunlar şu şekilde sıralanabilir: İsimlere gelir ve böylelikle geldiği kelimeden çok sayıda olduğunu bildirir: evler, arabalar vb. Bu, ekin temel işlevidir.Onluk yılları ifade etmek için kullanılır. Nitekim Türkçede onluk yıllar bir kelime ile değil, çokluk eki ile yapılır: 80’ler vb.Çokluk eki bazen belirsizlik veya yaklaşıklık amacıyla kullanılır. Örneğin “Bir zamanlar çok mutluydu.” cümlesinde ekin amacı belirsizlik oluşturmaktır.Aile ve soy isimleri yapar: Aliler vb.Ulus ve köken merkezli topluluk isimleri yapar: Türkler, Araplar, İngilizler vb.Nezaket bildirmek için kullanılır: Ahmet Beyler gelmiş.Abartma amacı ile kullanılır: Boğazlarım ağrıyor.Düşünceyi geliştirme yolları içerisinde yer alan sayıp dökme amacıyla kullanılır: Covid-19 salgınında okullar, iş yerleri, kafeler, restoranlar kapandı.Bir konudaki sınırlı örnekler sıralandığında, bu örneklere yenilerinin de eklenmesinin mümkün olduğunu ima etmek için kullanılır: Bu topraklardan Nene Hatunlar, Yunus Emreler, Mevlânâlar geçmiş. 2. Çoğul Ekinin Kesme İşareti ile Yazımı Türkçede çokluk eki, özel isimlere eklendiğinde ayrılmaz. Nitekim bu ekten sonra gelen ekler de aynı şekilde bitişik yazılır. Bununla birlikte Toros Dağları, Olimpiyat Oyunları gibi tamlamalara gelen ekler çokluk eki içermelerine rağmen çokluk ekinden sonra iyelik eki aldıkları için kesme işareti ile ayrılır. Bu durumda doğru yazımlara şu örnekler verilebilir: Osmanlıları Avrupa yeni tanımıştır.Türklerden artık bir medeniyet inşası bekleniyordu.Ahmetler dün bize gelmişti.Olimpiyat Oyunları’nı dört gözle bekliyorum.Toros Dağları’nı bir kağnı ile aşmıştık. 2. Toros Dağları nasıl yazılır? Toros Dağları, Munzur Gözeleri gibi yapılarda her iki kelimenin de baş harfi büyük yazılır. Çünkü dağ, nehir ve ırmak gibi yer şekillerine dair adlar özel bir isimden sonra geldiklerinde büyük yazılır: Alp Dağları, Ağrı Dağı, Toros Dağları, Tuz Gölü, Sakarya Irmağı vb. Not: Toros Dağları gibi tamlamalar her ne kadar çoğul eki alsa da bu tamlamalara gelen ekler kesme işareti ile ayrılır. Bu duruma TDK’nin sitesindeki Kâşgarlı Mahmud adlı metindeki şu cümleyi örnek verebiliriz: 1057 yılında yaşanan kanlı darbeden sonra kırk dokuz yaşında Pamir Dağları’ndaki sarp Muk geçidini aşıp ülkesinin sınırları dışına çıkan Kâşgarlı Mahmud, Türkistan bölgesini adım adım dolaşarak Türk toplulukları arasında yaşamaya başlamıştır.TDK 3. Çoğul Ekinin Şahıs Eki ve İyelik Eki ile Karışması Yalnızca isimlere gelir. Fiillere gelmez. Fiillere gelen -lar, -ler eki çoğul eki değil şahıs ekidir. “Kapıyı hızlıca kapattılar.” cümlesindeki -lar eki, üçüncü çoğul şahıs ekidir.Bazen bu ek, üçüncü çoğul şahıs iyelik eki ile de karışır. Onların evleri, dün akşamki yangında kül oldu. Yanan evdeki bu çocuklar, devlet tarafından koruma altına alındı. Bu örnekte -leri eki iyelik ekidir. Çünkü burada çok olan ev değil, evin içerisinde yaşayanlardır.Geniş zaman ekinden önce isimden fiil yapan -la, -le eki geldiği zaman da dikkatli olmak gerekir. “Güzel bir gün bizi bekler.” cümlesindeki “ler” çoğul eki değildir. Burada isimden isim yapan -le eki ve -r geniş zaman eki birleştiği için sanki çoğul ekiymiş gibi gözükmektedir.

Mouse Modelleri

Mouse, bilgisayarların olmazsa olmaz parçalarından biri. Ancak en sık bozulan bilgisayar donanımı desek de şüphesiz yanlış olmaz. Bu cihazlar bize mouse ışığı yanmıyor problemini sıkça yaşatır. Bu yazıda, mouse modelleri ve avantajlarını sizin için araştırdık. Hangi mouse daha iyi sorusunu yanıtlamaya çalıştık. Evinize bir fare almadan önce neye ihtiyaç duyduğunuzu belirlemelisiniz. Eğer bilgisayarınızı çok sık kullanmıyorsanız ve çok da sakar değilseniz çok ucuz seçenekler de işinizi görür. Ancak mouse yoğun bir kullanımla karşılacaksa o zaman farklı tercihlere yönelmekte fayda var. Bu yazıda size hangi mouse markasını seçmeniz gerektiğini değil, nasıl bir tercih yapmanız gerektiğini anlatıyoruz. Kaliteli mouse modelleri Bu mouse modelleri, ortalama 200 liranın üzerinde bir fiyata sahiptir. Aslında dünyada 30 dolar civarında ucuz modeller olarak görülen bu cihazlar kur farkından dolayı Türkiye için yetkin ürünler sınıfındadır. Çünkü iyi bir mouse için 1000 lira civarında bir bütçe ayırmak isteyen çok fazla kişi olmayacaktır. Fiyatı 200 lira civarında olan bu mouse modelleri için şu sayfadaki modelleri inceleyebilirsiniz. Sayfada basit bir İngilizce ile cihazlar 10 üzerinden güzel bir şekilde sıralanmış. Ayrıca en iyi mouse modellerinin sıralandığı techradar listesi de size iyi bir fikir verebilir. Peki, 20 liraya da mouse alabilme şansınız varken bu mouseleri almak mantıklı mı? Gelin bu soruyu yanıtlayalım. Öncelikle, 200 liralık bir mouse aldığınızda, ucuz segment bir mouse dikkate alındığında yaklaşık 10 kat daha fazla para harcarsınız. Bu da ucuz fareden 10 tane bozmak anlamına gelir. Tecrübe ile sabit bir gerçek var ki yere düşme ihtimali bu denli yüksek bir cihaz için en iyi mousenin 10 tane ucuz mouse kadar yaşama olasılığı çok düşük. Kaldı ki pahalı mouse modelleri genellikle özelliklerinden çok ithal ürün olmaları sebebiyle çok pahalı. Öyleyse yüksek kaliteli mouse almamalı mıyım? Görsel tasarım yapıyorsanız, çok fazla oyun oynuyorsanız, uzun bilgisayar listeleri ve web sitesi kodlamaları ile meşgulseniz tabii ki yüksek kaliteli mouse modellerine ihtiyaç duyacaksınız. Mouse cihazını elinden düşürmeyen bir kişi için duyarlılığı az cihazlar, küçük el kaslarınızı çok çabuk yıpratır. Mouse ile cebelleşirken karpal tünel hastalığına doğru yol alırsınız. Bu sebeple duyarlılığı yüksek ve zararlı ışınlar yaymayan bir mouse almak, ekonomik olduğu için değil sağlıklı olduğu için tercih edilmelidir. Bu kategoride Logitech, Asus, SteelSeries ve Microsoft gibi firmaların mouse tasarımlarını inceleyebilirsiniz. Standart kaliteli mouseler Ucuz etin yahnisi yavan olur, şeklindeki atasözü çoğunlukla gerçeği yansıtır. Ancak yine de istisnalar her zaman vardır. Mouse modelleri içerisinde ucuz ama kullanışlı modeller üreten firmalar vardır. Bu firmalar Çin’de üretim yaptıkları için ürünlerini daha ucuza mal eder. Bu mouse modelleri içerisinde G(…)e’in cihazları ön plana çıkmaktadır. Ancak firmanın çok fazla modeli vardır ve bu cihazların bazıları iyi bazıları kötü performans göstermektedir. Genel olarak 2.4 Ghz değerinde kablosuz optik özelliğine sahip olmasına dikkat etmelisiniz. Ayrıca iki küçük kalem pile sahip olan ve dikey uzunluğu fazla olmayan cihazların daha kullanışlı olduğu tecrübe ile sabittir.

Kitap Tanıtımları

Jose Saramago Kitapları, Romanları ve Edebi Kişiliği

Jose Saramago'nun eserleri, romanları,kitapları bu çalışmada tanıtılmaktadır, Jose Saramago kimdir, nedir?

Jose Saramogo kitapları | Jose Saramogo kitapları ile edebiyat dünyasının en popüler portrelerinden bir hâline geldikçe “Jose Saramogo kimdir?” sorusu daha da merak edilmektedir. Bunda pandemi sürecinde insanların kendi iç dünyalarına ışık tutacak kitaplara, özellikle romanlara, yönelmesi şüphesiz en büyük etkendir. Çünkü Jose Saramago’nun eserleri, toplumsal kırılmaları başarı ile işleyen yapıtlardır. Nitekim en iyi eseri sayılan ve belki de kendisine Nobel kazandıran “Körlük” adlı eserinde de bir körlük salgınından bahsetmekte, bunu soyut evrene açılan bir antromorfizm unsuru olarak kullanmaktadır. Peki, Jose Saramago kimdir? Kitapları hangi temalar üzerinde şekillenmektedir? Jose Saramago kimdir?Saramago nedir?Günah Ülkesi: Jose Saramago’nun İlk EserleriKörlükGörmekBaltasar ve Blimunta: Tarihî Bir Jose Saramago EseriFasılalı Ölüm: Jose Saramago’nun Ütopik EseriFilin Yolculuğuİsa’ya Göre İncilKopyalanmış Adam: Jose Saramago’nun Paranoyak EseriRicardo Reis’in Öldüğü Yıl: Toplumsal Bir Jose Saramago EseriJose Saramago’nun Eserleri için Okur Yorumları Jose Saramago kimdir? Sanatçı, Portekizli bir roman yazarıdır. Yazar 1998 yılında Nobel Edebiyat ödülünü kazanmayı başarmıştır. Eserlerinde sosyal temaları simgesel bir dille anlatmayı seçmiştir. Toplumu ve bireyi rahatsız eden mevzulardaki alegorik söylemi onu tıpkı George Orwell’ın eserlerinde olduğu gibi ikonik karakterler yaratmaya itmiştir. Tam da bu noktada yazardaki postmodern altyapı ön plana çıkmış, kişi ve zaman kavramları büyük ölçüde değişim ve yıkama uğramıştır. Ancak ondaki postmodern derinlik öyküleyici unsurları dışlamaz. Aksine öykülemelere dengeli bir betimleme unsuru ekleyerek ironik üslubu derinleştirir. Bu da romanlarının nispeten betimleme ile başlayan giriş kısımlarının ardından olay zincirinin hızlanmasını sağlar. 2010 yılında hayata gözlerini yuman sanatçı daha ölmeden dünyada büyük bir üne kavuşmuştur. Nitekim 2003 yılında Harold Bloom tarafından dünyada yaşayan en değerli ve yetenekli romancı olarak gösterilmiştir. Başka bir deyişle ölmeden eserleri klasikleşme noktasına gelen nadir sanatçılardandır. Jose Saramago’nun eserlerinde bu kadar başarılı bir üslup yakalamasının sebeplerini James Woods şu şekilde açıklamıştır: O eserlerinde hem cahil hem de bilge bir kişi gibi konuşur. Gerçekten de yazarın hem entelektüel hem de genel toplum tarafından zevkle okunması bu saptamanın doğruluğunu göstermektedir. Portekizli sanatçının eserleri 2 milyondan fazla basılmış ve 25’ten fazla dile çevrilmiştir. Yazarın liberal komünizm olarak bilinen görüşe sahip olması onun özellikle Avrupa’daki Hristiyan çevrelerle birtakım sorunlar yaşamasına neden olmuştur. Özellikle eserlerinde ateizm propagandası yapmakla suçlanmıştır. Yazarın İsa’ya Göre İncil adlı romanındaki Hristiyan inancıyla çelişen İsa algısı kendi ülkesinde de büyük tepki toplamış ve yazar Portekiz’i terk edip Kanarya Adaları’na yerleşmek zorunda kalmıştır. Jose Saramago’nun Erken Yaşamı Yazar fakir bir ailede büyümüştür. Babası önce çiftçilik sonra ise polislik yapmıştır. Jose Saramago iyi bir öğrenci olmasına rağmen ailesinin parası olmadığı için akademik eğitime devam edememiştir. Bu sebeple 12 yaşından sonra teknik eğitim veren bir okula kayıt olmuştur. Burayı bitirdikten sonra bir süre araba tamirciliği yapmıştır. Jose Saramago tüm bunlara rağmen kitapları ve edebiyatı terk etmemiş, boş zamanlarında Lizbon Kütüphanesine uğrayarak sık sık derinlikli okumalar yapmıştır. Araba tamirciliğinden sonra sosyal hizmetlerde çalışan sanatçı daha sonra çevirmenlik ve gazetecilik hayatına başlamıştır. Bu son süreç onun edebiyatla olan bağını daha da güçlendirmiştir. Gazetecilik ve çevirmenlik onun entelektüel birikimini artırmasını sağlamıştır. Saramago nedir? Yazarın soyadı olan Saramago aslında Portekiz’de insanlar için yaygın kullanılan bir soyadı değildir. Saramago’nun kendi ailesinin bulunduğu bölgedeki lakabı saramago yani “yaban turpu”dur. Doğumunun ardından yazarın adı tescil edilirken yanlışlıkla bu kelime de onun ismine dâhil edilmiştir. Günah Ülkesi: Jose Saramago’nun İlk Eserleri Sanatçının yayımladığı ilk roman olan Günah Ülkesi beklediği başarıyı yakalayamamıştır. Hatta Saramago bu romanı yazdıktan sonra yaklaşık 20 yıl boyunca başka bir eser ortaya koymamıştır. Yazar bir demecinde kendisinin de Günah Ülkesi’ni beğenmediğini belirterek bu eseri reddettiğini açıklamıştır. Sanatçı bu ilk eserindeki başarısızlığından beslenerek güçlü bir üslup oluşturmayı başarmış, sondaki romanları ile 80 yaşından sonra da olsa henüz sağlığında büyük bir üne kavuşmuştur. Körlük Körlük romanı “Baltasat ve Blimunta” ile birlikte yazarın en başarılı eseri olarak kabul edilmektedir. Yazar 1998’de Nobel Edebiyat ödülünü aldığı zaman yapılan açıklamada Körlük romanına özel olarak dikkat çekilmiştir. Eserde nedeni açıklanamayan bir körlük salgını konu edilmiştir. Körlük salgını toplumda çok büyük yaralar açmış ve insanlar arasındaki sosyal sınıf çatışmalarını beslemiştir. Aslında buradaki bahsedilen körlük tamamen mecazi bir metafordur. Toplumun gizli kast doktrinleri ile nasıl emperyalist bir meta hâline getirildiği eserde alegorik bir üslupla anlatılmıştır. Jose Saramago’nun kendi ülkesinin kökleşmiş sorunlarına da eserlerinde yer veren bir sanatçıdır. Körlük romanının altyapısında Portekiz sağlık sisteminin ironik bir eleştirisi içten içe sezilmektedir. Nitekim Portekiz’de hastanelerin kalabalık oluşu ve yeterince hijyenik olmaması toplumda yaygın olarak eleştirilen hususlardan biridir. Körlük, salgın gibi toplumsal krizlerin bir topluluğu ne hâle getirebileceğini en güzel şekilde açıklayan postmodern bir yapıttır. Romanda askerlerin dahi gün geldiğinde kendi geleceklerini düşünerek toplum güvenliğini geri plana atması, gerçekçi bir içgörü ile kaleme almıştır. Romanın sonunda salgının geldiği gibi hızlı bir şekilde toplumu terk etmesi, geleceğe dair bir umut olarak tasvir edilmiştir. Bu aslında edebî tabirle sıfırdan yeni bir dünya betimlemesidir. Yani yeni nesil fütürist bir yaklaşımdır. Roman karakterler açısından değerlendirildiğinde özel olarak adı açıklanmayan bir göz doktoru ve görme yetisini hiçbir zaman kaybetmeyen göz doktorunun karısı etrafında şekillenmektedir. Karakterlerin özel bir adının olmaması, postmodern siliklik olarak tanımlanan teknik bir detaydır. Saramago’nun Diğer Romanları Saramago’nun dünyaca ünlü Körlük romanının dışında birçok ilgi çekici romanı daha vardır. Bu romanlar Görmek,Baltasar ve Blimunta, Fasılalı Ölüm, Filin Yolculuğu, İsa’ya Göre İncil, Kopyalanmış Adam ve Ricardo Reis’in Doğduğu Yıl’dır. Şimdi gelin bu eserleri kısaca tanıyalım. Görmek Körlük romanının tamamlayıcısı niteliğinde bir kitaptır. Nitekim eser Körlük romanında işlenen İsimsiz ülkede geçmektedir. Yine sosyal bir sistem karmaşasının ele alındığı romanda halkın çoğunluğunun yapılan bir seçimde boş oy kullandığı ilginç bir toplumsal vaka işlenmektedir. Baltasar ve Blimunta: Tarihî Bir Jose Saramago Eseri Birçok edebiyat eleştirmenine göre yazarın en başarılı romanlarındandır. Konu itibarıyla Umberto Eco’nun Gülün Adı veya Orhan Pamuk’un Beyaz Kale romanlarına benzemektedir. Baltasar ve Blimunta romanında engizisyonun katı kurallarının cenderesindeki Orta Çağ Avrupa’sının toplum dil bilimsel bir eleştirisidir. Eser, besteci Dominico Scarlatti çevresinde oluşan tarihi bir roman anlatısıdır. Fasılalı Ölüm: Jose Saramago’nun Ütopik Eseri Dünyada bir gece yarısı aniden hiç kimsenin ölmemeye başlamasıyla başlayan alegorik bir anlatıdır. Eser Saramago’nun Katolik kilisesini hedef tahtasına koyduğu romanlardan biridir. Romanda, ölümsüzlüğü laik çevreler bilimsel yöntemlerle araştırmaya çalışırken geleneksel kurumlar ise bunun nasıl mümkün olduğu konusunda herhangi bir fikir üretememekle suçlanır. Yani geleneksel kurumların eskimiş dogmatik bilgileri hedef tahtasına koyulur. Aynı zamanda sıradan insanların birçok olumsuz sonuç doğuracak bu yeni durumun vahametini önce anlayamaması […]

Akhilleus’un Şarkısı: Konusu ve Özeti (Tavsiye)

Akhilleus’un Şarkısı romanı, konusu ve karakterleri itibarıyla Yunan mitolojisinin önemli figürlerinden olan yarı tanrı Akhilleus yani Aşil’in mitolojik anlatısıdır. Eser Aşil’in Şarkısı olarak da bilinir. Eserin yazarı mitolojik anlatıları ile tanınan Madeline Miller’dir. Romanda Truva Savaşı ile sınanan Akhilleus’un ihtirasları ön plana çıkar. Akıcı ve sade bir dile sahip olan Akhilleus’un Şarkısı, Türkiye’de 2021 yılının en çok satan kitaplarındandır. Türk okurunun sürükleyici metinlere olan tutkusu bu romanda da kendini göstermiştir. Roman dünyada son dönemin ses getiren yapıtlarındandır. Dili oldukça akıcıdır. Bu sebeple yapıt, mitolojik roman seven kişiler için Ben Kirke ile birlikte okunması gereken kitaplar listesinde tavsiye edilebilir. Akhilleus’un Şarkısı, mitolojik roman yazarı Madeline Miller tarafından yazılan ilk romandır. Eser, Goodreads puanlamasında “fantastik yapıt” kategorisinde 2018 yılında zirvede yer almıştır. Roman, mitolojiden hoşlanan okurların yoğun ilgisini çekmiştir. Fakat aşk temasını “popüler kültür” malzemesi yaptığı yönüyle eleştirilmiştir. Ben de bu görüşe katılıyorum. Öyle ki yazarın diğer romanı Ben Kirke mitolojik romanlara ilgili duyanlar için daha iyi bir seçenek. Bununla birlikte Akhilleus’un Şarkısı’nın hırs ve ihtiras öykülemeleri başarılı bir kurgu sunuyor. Nitekim romanın çok sağlam bir kurguya ve derin bilinç akışı örneklerine sahip olduğunu söylemeden geçemeyeceğim. Akhilleus’un Şarkısı Romanının Konusu Roman temelde Patroklos ve Akhilleus karakterleri üzerine inşa edilmiştir. Nitekim yazar eseri kaleme alırken İlyada Destanı’ndan geniş ölçüde yararlanmıştır. Hatta bu duruma binaen, roman kitap eleştirmeni Joanna Trollope tarafından “Homer okusaydı gurur duyardı.” sözleriyle övülmüştür. Destanda Akhilleus ile alakalı mitoslar modern roman teknikleri vadediyor. Bu unsurlar özel pastiş ve metinler arası parçalar yoluyla aktarılmıştır. Ayrıca romanın olay örgüsünde Ovidius, Publius Vergilius Maro ve Sofokles gibi önemli antik çağ portreleri de yer alıyor. Bu yapılırken Yunan tanrılarının bakış açıları, acımasızlıkları ve yer yer çaresizlikleri tasvir edilmiştir: Kıskançlık onun için acayip yabancı bir duyguydu. İncinmişti ama bunu nasıl dile getirebileceğini bilmiyordu.Kitaptan Alıntı Tarihi roman türündeki Akhilleus’un Şarkısı romanında Truva Savaşı’na sürüklenen Akhilleus konusu itibarıyla psikolojik bir kanon olarak işlenmiş; içerisinde onun hırsları ve zaman içinde dönüşen kimliği yüzelsel de olsa psikanaliz bir yöntemle betimlenmiştir. Bu betimlemeler zaman zaman bir mitos üslubundan masalsı bir iklime doğru kaymaktadır. Ortaya destansı bir hikâye ve masalsı karmaşa çıkmaktadır. Özellikle kitabın son kısmında olay akışı hızlanmakta ve kitap çok sürükleyici bir hâle gelmektedir. Akhilleus’un sonu tıpkı Fars mitolojisindeki Şehname kahramanları arasında yer alıp gözü dışında hiçbir yerinden öldürülemeyen İsfendiyar gibi olmuştur. Nitekim Akhilleus, babası Thetis tarafından ateşe verilirken Peleus tarafından kurtarılmıştır. Ancak yine de topuğu yanmıştır. İşte bu yüzden Akhilleus’un topuğu korumasızdır. Ölümü de bu korumasız yerden yani topuğundan olmuştur. Bu sebeple bugün insan anatomisinde Aşil tendonu denilen bir bölge vardır. Romanın Bakış Açısı Roman, bir çocuğu öldürdüğü için tanrılar tarafından cezalandırılan ve sürülen Patroklos’un dilinden Phthia Prensi Akhilleus’u anlatmaktadır. Bununla birlikte eserde karma bakış açısı mevcuttur. Mitolojik üsluba uygun olarak tanrısal ve gözlemci bakış açıları birlikte verilmiştir. Eserde bakış açıları bir anlatım unsuru olarak dikkat çeker. Nitekim mitolojik eserlerde üslup ve bakış açıları diğer roman türlerine göre çok daha önemlidir. Akhilleus Kimdir? Akhilleus, Thetis ve Peleus’un oğlu olan Yunanların yarı tanrısıdır. İlyada Destanı’nın başkahramanıdır. Truva Savaşı’nın en güçlü komutanlarından biridir. Annesi onu yıkarken elini suya değdirmesi yasak olduğu için sol topuğu ölümsüzlük suyu ile yıkanmamıştır. Su sebeple sadece sol topuğundan öldürülmesi mümkündür. Adının sonsuza dek anılması için Truva Savaşı’na katılmıştır. Kehanete göre bu savaşta öleceğini bilmektedir. Truvalı Paris tarafından sol ayak topuğundan zehirli vurularak öldürülmüştür. Akhilleus söylencesinin ilk anlatıcısı Homeros’tur. KAYNAKÇA Kapukaya, Z. (2018). İlyada Destanı’nda İda (Kazdağı). Muğla Sıtkı Koçman University Journal of Social Sciences, 41.

İlk Öğretmenim (Cengiz Aytmatov) Üzerine Bir Değerlendirme

İlk Öğretmenim, Cengiz Aytmatov’a ait etkileyici bir uzun hikâye. Bu makale “İlk Öğretmenim” adlı kitabın; karakter, olgu ve olay incelemesi bağlamındaki değerlendirilmesini içeriyor. “İlk Öğretmenim”de Verilmek İstenen Duygu Başına ilk sıfatı getirmeyi uygun bulduğumuz her olay zihnimizde ve yaşantımızda derin izler bırakır. Bizi biz yapan o ilklerdir aslında. Bir çocuğun hayatını değiştiren, ona yol gösteren, kabuğunun kırılmasını sağlayan da bir öğretmen olur genellikle. İlk Öğretmenim kitabı bize hem “Kime öğretmen denir?” sorusunu sorduruyor hem de “Ben tek başıma ne yapabilirim ki?” sorusuna cevap veriyor. “Dünyayı değiştirmek istiyorsanız bir insanı eğitin.” fikrini en güzel şekilde aşılıyor. Kitap aynı zamanda her şeye rağmen umut etmek gerektiğini ve her zaman bir yolunun olduğunu da hatırlatıyor bize. Cengiz Aytmatov tarafından yazılan “İlk Öğretmenim” adlı eser, 1961 yılında “Birinçi Mugalim” adıyla yayımlanmış; Türkiye’de ise “İlk Öğretmen, Düyşen Öğretmen, İlk Öğretmenim” gibi farklı adlarla basılmıştır. Eserde Düyşen öğretmen ve Altınay’ın hikâyesi eşliğinde 1920’li yıllarda Kırgız köylerinin durumunu ve eğitime bakışını okumaktayız. Kitabın Tahlili Cengiz Aytmatov’un bu uzun hikâyeyi eserin kahramanlarından olan ressamın ağzından anlattığını görmekteyiz. Ressam Kukureu köyünden çıkmış önemli kişilerden biridir. Bir de Altınay Süleymanov isimli bir kahramanımız vardır ki o da felsefe profesörüdür ve asıl kahramanımızdır. Köylüler Altınay Süleymanov ile gurur duymaktadır ve köye yapılan okulun açılışına hem Altınay’ı hem de ressamı davet ederler. Hikâye böyle başlar. Altınay kendisine gösterilen hürmetten biraz rahatsız olarak açılışı erken terk eder, orada birkaç gün getirme sözü vermiş olmasına rağmen işleri olduğunu bahane ederek o gece Moskova’ya gider. Bu erken gidişe ressam da köylüler de bir anlam veremez. Bu gidişin sebebi romanın sonunda anlaşılır. Altınay bütün yaşadıklarını ressama yazdığı mektupta anlatır. Düyşen öğretmenin nasıl biri olduğunu, o köydeki çocukları eğitebilmek için neler yaptığını, halkın ona nasıl karşı çıktığını, öğrencilerini ne kadar çok sevdiğini, Altınay’ı nasıl zorla evlendirdiklerini, öğretmeninin onu nasıl kurtarıp yolunu açtığını, şehre okumaya gönderdiğini bu mektupla öğreniriz. Anlarız ki baş tacı yapılması gereken Düyşen’dir. O her şeye eğitimin önemini savunmuş, kendi bilgisi yettiğince köylü çocukları aydınlatmaya çalışmıştır. İlk Öğretmenim, iki dünya savaşı arasındaki dönemi anlatıyor. İki dünya savaşı arasındaki dönemi anlatan bu eseri okuyup bitirdiğinizde uzun süre etkisinden kurtulamayacak ve kendinizi çeşitli sorular sorarken bulacaksınız. Mesela “Düyşen ile Altınay tekrar karşılaşabildiler mi? İnşallah karşılaşmışlardır.” diyeceksiniz. Karşılaşmasalar bile Altınay vefasını gösterecek deyip içinizi rahatlatacaksınız. Kitapta Düyşen’in verdiği sözü sonuna kadar tutan görev aşkıyla yanıp tutuşan biri olduğunu anlatan çok fazla bölüm vardır. İki küçük kavak fidanına kocaman ağaçlar olana kadar göz kulak olması, öğretmenlik görevini üstlendiği yıllarda zorla evlendirilmiş Altınay’ı o bataklıktan kurtarıp şehre okumaya yollaması ve İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra postacılık görevini en iyi şekilde yapmasından anlayabiliriz. Düyşen Kırgızların idealist öğretmenidir. Ve köye açılan yeni okula en çok onun ismi yakışacaktır: Düyşen’in Okulu. Kitabın anlatıcısı olan ressam da bir tablo çizmek, Düyşen’i anlatmak istemektedir. Ancak bu tablo henüz yapılmamıştır. Sizler son sayfayı okuyup kitabın kapağını kapattığınızda Düyşen’in ve kendi ilk öğretmeninizin hissettirdikleriyle bu tabloyu zihninizde çoktan çizmiş olacaksınız. KAYNAKÇA AYDIN, M. (2019). CENGİZ AYTMATOV’UN İLK ÖĞRETMEN ADLI UZUN HİKÂYESİNDE MEKÂN MESELESİ. Language and Literature, 14(4), 1755-1765. Eleştirmen: Elif SAĞLAM

Tuhaf Bir Kadın (Leyla Erbil) | Kitap Yorumu, Romanın Konusu

Tuhaf Bir Kadın (Leyla Erbil) | Leyla Erbil külliyatı okumalarım kapsamında bu ay Tuhaf Bir Kadın’ı okudum. 1971 yılında yayımlanan roman, aynı zamanda Erbil’in ilk romanı. Eserlerinde “edebiyatın sınırlarını zorlayan” bir yazar Erbil.

Yazarlar

Paula Hawkins kimdir? [Trendeki Kız, Karanlık Sular]

Paula Hawkins, Trendeki Kız ve Karanlık Sular romanları ile bilinen 26 Ağustos 1972 doğumlu yazardır. Eserlerinde aile içi şiddet, alkol ve uyuşturucu kullanımı sorunlarını ele alan Zimbabwe doğumlu romancı, aslen İngiliz’dir. Trendeki Kız, 2005’te Amazon.com ve Goodreads tarafından yılın en iyi romanı seçilmiştir. Ayrıca roman, 2016’da Emily Blunt’ın oynadığı bir filme uyarlanmıştır. Hawkins’in ikinci gerilim romanı “Karanlık Sular”, 2017’de yayınlanmıştır. Paula Hawkings’in en güçlü yönlerinden biri, Zweig tarzı psikolojik çözümlemeleridir. Paula Hawkins’in Hayatı Paula Hawkins; Salisbury, Rodezya’da (şimdi Harare, Zimbabve) doğdu ve büyüdü. Babası ekonomi profesörü ve finans gazetecisiydi. Hawkins, 1989’da 17 yaşında Londra’ya taşınmadan önce, Harare, Zimbabwe’deki Arundel School’a gitti ve ardından West London, Kensington’daki bağımsız bir kolej olan Collingham Kolejinde okudu. Akabinde Paula Hawkins, Oxford Üniversitesi Keble Kolejinde felsefe, siyaset ve ekonomi okudu. The Times için gazeteci olarak çalıştı ve iş dünyası hakkında haberler yaptı. Daha sonra serbest olarak çeşitli basın-yayın kurumlarında çalıştı ve kadınlar için “Para Tanrıçası” (The Money Goddess) adlı bir parasal tavsiye kitabı yazdı. 2009 civarında Paula Hawkins, Amy Silver adıyla romantik komedi tarzında kurgular yazmaya başladı ve “Bir İsteksiz Durgunluğun İtirafları” da dahil olmak üzere dört roman yazdı. Daha karanlık ve daha ciddi bir anlatı oluşturmak için kendine meydan okuyana kadar herhangi bir ticari ilerleme kaydetmedi. Nihayetinde “Trendeki Kız” romanı ile istediği başarıyı elde etti. En çok satan romanı olan “Trendeki Kız” (2015); aile içi şiddet, alkol ve uyuşturucu kullanımı temalarıyla karmaşık bir gerilim ve polisiyeydi. Roman, mali açıdan zor durumda olduğu ve tamamlayabilmek için babasından borç almak zorunda kaldığı bir dönemde, altı aylık bir sürede yazılmıştı. Roman sayesinde Paula Hawkings, Kasım 2016’da BBC’nin “100 Kadın” listesine girmeyi başardı. Paulo Hawkings, hâlihazırda Güney Londra’da yaşamaktadır. Trendeki Kız romanında ne anlatılıyor? Paula Hawkins tarafından yazılan bu roman, üç kadının kendi bakış açısından anlatılan etkileyici bir psikiyatrik anlatıdır: Rachel, Anna ve Megan. Trendeki Kız Romanının Özeti Bu Rachel, Anna ve Megan’ın hikâyesi. Bu eser psikiyatrik edebiyat açısından Paula Hawkins tarafından yazılan bir başyapıttır. Özete gelecek olursak: Rachel Watson, onu Anna Boyd için terk eden Tom ile evliliğinin sonundan beri sersemleyen 33 yaşında bir alkoliktir. Rachel’ın içki içmesi işini kaybetmesine neden olur. Sık sık kanlı öksürük nöbetleri ve baygınlık geçirir. Sarhoşken, Tom’u sık sık rahatsız etmesine rağmen ayıldıktan sonra bu davranışları çok az hatırlar veya hiç hatırlamaz. Tom şimdi Anna ile evlidir ve Evie adında bir kızı vardır. Bu Rachel’ın kendine zarar verme eğilimlerini besleyen bir durumdur. Rachel her gün trenle Londra’ya gitmek gibi eski alışkanlıklarına tutunur. Tren her gün; Tom, Anna ve Evie’nin şimdi yaşadığı evin yanından yavaşça geçer. Trendeki Kız, 2005 yılında dünyada en çok okunan kitaplardan biri olmayı başarmış ve filme uyarlanmıştır. Kitap Türkiye’de İthaki Yayınlarından çıkmıştır. Rachel, Tom’dan birkaç ev uzakta yaşayan bir çiftin yaşamını trenden izlemeye başlar. Onlara Jason ve Jess adı vererek onların yaşamını idealize eder. Ancak hayatlarının mükemmel olmaktan uzak olduğuna dair hiçbir fikri yoktur. Çiftin karısı Megan Hipwell (“Jess”) sorunlu bir geçmişe sahiptir. Hayatını sıkıcı bulmaktadır. Megan, bir terapist olan Dr. Kamal Abdic ile görüşerek hayatı hakkında rehberlik almaktadır. Sonunda, daha önce hiç kimseye söylemediği karanlık bir sırrını ona açıklar. Anna, Tom’a aşıktır. İlk başta, Tom’un onu Rachel’a tercih ettiğini Rachel’a gösterme fikrinden zevk alırken sonunda Rachel’ın ailesini rahatsız etmesine öfkelenir. Bir gün Rachel, Megan’ın başka bir adamı öptüğünü görünce şaşkına döner. Ertesi gün, ağır içkinin ardından Rachel uyanır ve bir önceki geceye ait hatıraları olmadan kendini yaralı hâlde bulur. Megan’ın kaybolduğunu öğrenir ve Anna, Megan’ın kaybolduğu gece sarhoş bir şekilde sendelediği görüldükten sonra polis tarafından sorgulanır. Rachel olayla ilgilenir ve polise Megan’ın bir ilişkisi olduğunu düşündüğünü söyler. Daha sonra Megan’ın kocası Scott (“Jason”) ile bağlantı kurar ve ona kendisinin ve Megan’ın arkadaş olduğunu söyleyerek yalan beyanda bulunur. Rachel, Megan’ı öperken gördüğü adamın Kamal olduğunu öğrenir. Rachel’ın psikolojik sorunları gitgide ortaya çıkacaktır Rachel, ona yaklaşmak ve onun hakkında daha fazla bilgi edinmek için kimliği hakkında yalan söyleyen Kamal ile iletişime geçer. O gece baygınlığı sırasında meydana gelen olayları hatırlamasına yardım edip edemeyeceğini görmek için ondan bir terapi randevusu alır. Kamal hiçbir şeyden şüphelenmezken Rachel, istemeden de olsa terapiden faydalanarak onunla konuşarak hayatının iç yüzünü anlamaya başlar. Scott ve Kamal ile olan bağlantıları yalan üzerine kurulu olsa da ona kendisini daha önemli hissettirmektedir. Her seferinde birkaç gün içmez ama içki alışkanlığını bir türlü bırakamaz. Bu arada, Tom’u aramaya, ziyaret etmeye ve rahatsız etmeye devam eder. Bir gün Megan’ın cesedi bulunur ve hamile olduğu ortaya çıkar. Doğmamış çocuğunun babası ne Scott ne de Kamal’dır. Scott, Rachel’ın yalanlarını keşfedip ona saldırınca anıları daha netleşir. Rachel, Megan’ın Tom’un arabasına bindiğini hatırlamaktadır. Anna, Tom ve Megan’ın bir ilişkisi olduğunu keşfeder. Rachel kendi anılarına daha fazla güvenmeye başlar ve Tom’un sarhoşken yaptığı çılgınca şeylerin çoğunun gerçekte asla gerçekleşmediğini fark eder. Bu Rachel’ın kendi akıl sağlığı konusundaki şüphelerini artırır. Bu üzücü farkındalığa ve Megan’ı öldürenin kendisi olduğu bilgisine sahip olan Rachel, Anna’yı uyarır. Anna onunla yüzleştiğinde Tom, Megan’ı hamile bıraktığını açıklamakla tehdit eder. Sonra Megan’ı öldürdüğünü itiraf eder. Anna, kızının güvenliğinden korkmaktadır. Tom sessiz kalması için Rachel’ı dövmeye ve yıldırmaya çalışır. Ancak Rachel ona meydan okur ve ona karşı savaşır. Rachel, kendisini öldürmek üzere olan Tom’u bir tirbuşonla boynundan bıçaklar. Anna da ona yardım eder. Polis geldiğinde, eski düşmanlar Rachel ve Anna, eylemlerini nefsi müdafaa olarak açıklamak için birbirlerini desteklerler. Sonunda özgür olan Rachel, içkiyi bırakıp hayatına devam etmeye karar verir. Karanlık Sular Romanı ve Özeti Kız kardeşi Nel’in uçurumun dibindeki bir havuzda açıklanamayan ölümünün ardından Jules Abbott, yeğeni Lena’ya bakmak için Northumberland’ın hayalî bir kasabası olan Beckford’a geri döner. Yazar Paula Hawkins romanda, birinci şahıs ve üçüncü şahıs anlatılarını tercih eder. Jules, çocukluğundaki bir olay nedeniyle kız kardeşi Nel’den uzaklaşmıştı. Nel Jules’un erkek arkadaşı Robbie’yi, Jules’u rahatsız etmesine rağmen baştan çıkardığını varsayıyordu. Lena, annesiyle konuşmadığı için Jules’a öfkelenir. Lena, annesinin şehrin tarihi boyunca birden fazla kadının öldüğü Boğulma Havuzuna atladığına inanmaktadır. Lena, arkadaşı Katie’nin ölümünü annesinin havuza olan takıntısından sorumlu tutar. Jules, kız kardeşinin intihar ettiğine inanmaz. Nel’in son sesli mesajında Jules’a onunla buluşması için yalvaran bir korkuyu hissetmiştir. Jules, Dedektif Sean Townsend’e bu konuda bilgi verir. Dedektif Çavuş Erin Morgan davada Sean’ın sıkıntısını hisseder ve boğulma havuzunda annesinin de intihar ettiğini öğrenir. İhanet… Helen Townsend, […]

Dil Bilimi

YAPAY ZEKÂ EVRENİNDE DOĞAL DİLİ TANIMLAMAK: İSTATİSTİKSEL ÖĞRENME VE DİL EDİNİMİ

Öz: İnsanın dil edinimi sürecinin en önemli besleyicisi dış dünyadır. Bu yönüyle insanlar, sonsuz veri akışını örtük ya da açık bağlamlarda bilişsel olarak depolayan ve elde ettikleri bu deneyimleri davranış ya da söyleme dönüştüren canlılardır. Aslına bakılırsa her insan, isteyerek veya istemeyerek maruz kaldığı uyaranların algoritmik sonuçlarını hayatı boyunca yaşamaktadır. Nitekim son yarım asırda makinelerin de öğrenebileceğinin keşfedilmesi, dil bilimi alanında önemli bir paradigma değişikliğine yol açmıştır. Böylelikle dilin istatistiksel bir alan olduğunu savunan yeni yaklaşımlar, onlarca yıldır dilin kökeni tartışmalarının en büyük açıklayıcılarından biri olan “evrensel dil bilgisini” de derinden sarsmıştır. Çünkü evrensel dil bilgisi, dil edinimini doğuştan getirilen bir yeti olarak görmektedir. Kısacası, öğrenme ve dil edinimini yoğun veri akışına bağlayan istatistiksel öğrenme kuramı, çocukların örtük veya doğrudan uyaranlardan elde ettikleri bilgilerin çok daha zengin öğrenmeler inşa ettiğinin saptanmasıyla, dil bilimi alanında 21. yüzyılın başat aktörü hâline gelmiştir.İşte bu makalede, zamanla etki alanını genişleterek “dil edinimi ve dilin kökeni” tartışmalarının yeni bir boyutu hâline gelen istatistiksel öğrenme kuramı, evrensel dil bilgisi ile karşılaştırmalı olarak tartışılmaktadır. Anahtar kelimeler: İstatistiksel öğrenme kuramı, evrensel dil bilgisi, yapay zekâ bağlamında dil, makine dili. Makalenin künyesi Künye: Kılıç, Ensar (2020). “Yapay Zekâ Evreninde Doğal Dili Tanımlamak: İstatistiksel Öğrenme ve Dil Edinimi”. Simit Çay Betik, S. 2, s.45-55. | Doktora [Anadolu Üniversitesi].Makalenin basılı formatına ulaşmak için tıklayınız. DEFINING NATURAL LANGUAGE IN THE ARTIFICIAL INTELLIGENCE UNIVERSE: STATISTICAL LEARNING AND LANGUAGE ACQUISITION Abstract: The outside world is the most important feeder of human language acquisition process. In this respect, human are a living being that cognitively store the endless stream of data in implicit or explicit contexts and transform these experiences into behavior or discourse. In fact, every person experiences the algorithmic consequences of the stimuli they are exposed to throughout their life. As a matter of fact, the discovery that machines can learn in the last half century has led to an important paradigm change in the field of linguistics. Thus, the new approaches that defend language as a statistical field have deeply shaken the “universal grammar” which is one of the biggest explanations of the debate on the origin of language for decades. Because universal grammar sees language acquisition as an innate skill. The statistical learning theory, which connects learning and language acquisition to intensive data flow, has become the leading actor of the 21st century in the field of linguistics, with the determination that the information obtained by children from implicit or direct stimuli builds much richer learning. In this article, the statistical learning theory, which has become a new dimension of the “language acquisition and the origin of language” discussions by expanding its domain over time, is discussed in comparison with universal grammar. Keywords: Statistical learning theory, universal grammar, language in the context of artificial intelligence, machine language. Giriş İnsanlık tarihi, tabiatın ve doğalın taklidi üzerine kurulmuştur. Heykeller, resimler, fotoğraflar ve hatta helikopter gibi ileri teknoloji ürünleri hep bu yönelimin bir sonucudur. Ancak geldiğimiz bu yeniçağda insanoğlu, binlerce yıllık kadim geçmişi boyunca çözümleyemediği muammaları çözmek için “yapay” olanla iş birliği yapmak zorundadır. Teknolojinin geldiği yeni boyut ve büyük veri havuzlarının kıymetinin keşfedilmesi, yalnızca mühendislik alanında değil dil alanında da “makine evreni”ni yeni bir olgu olarak karşımıza çıkarmıştır. Çeyrek asrı aşkın bir süredir insanoğlu yapay sistemlere etkili ve güçlü doğal dil ara yüzleri yüklenebilmektedir (Guida & Tasso, 1982: 417). Böyle bir çağda bilim, fütüristlerin “Makineleşmek istiyorum!” söylemine “Belki de siz zaten makinesiniz.” diye yanıt vermek üzeredir. Powers ve Turk doğal dilin yapay zekâ ve bilişsel psikolojinin bir konusu hâline gelme serüvenini şu şekilde anlatmaktadır (2012: 1): Bize göre doğal dil, insan beyninde daha derin ve temelde yatan bilişsel bir sürecin yüzeysel bir ifadesi veya gizil bir gerçek değildir. Dil bilişin bizzat kendisi için oldukça temeldir ve yaygındır. Bu nedenle, dilin dil bilimcilerin yegâne alanı olmadığını, dünya ile tüm etkileşimlerimizde, bilimimizde ve düşüncemizde çok önemli olduğunu düşünüyoruz. Dil, bu ilkeye göre, insanlara ait tüm entelektüel disiplinlerin merkezindedir. Öğrenilir ve bu yüzden psikologlar tarafından incelenir. Beynimizin bir işlevidir ve bu nedenle nörologlar tarafından analiz edilir. Kendi başına basitliği ve karmaşıklığı birleştiren güçlü bir yapıdır ve bu nedenle ortak noktaları yüzyıllar boyunca matematikçilerimize ve filozoflarımıza meydan okumuştur. Ancak bu elektronik çağda dil, her biçimini ve temsilini kaydeden, ileten, simüle eden ve analiz eden bilişsel psikoloji ve yapay zekâ alanlarında çalışanların gittikçe ilgisini çeken bir alandır. 1. Evrensel Dil Bilgisi ve İstatistiksel Öğrenme Rekabeti Dilin istatistiksel bir alan olduğunu savunan yeni yaklaşımlar, onlarca yıldır dilin kökeni tartışmalarının en büyük açıklayıcılarından bir olan “evrensel dil bilgisini” de derinden sarsmıştır. Çünkü evrensel dilbilgisi, dil edinimini doğuştan getirilen bir yeti olarak görmektedir (Nowak vd. 2001: 114). Bu yüzden kuramın köklerini atan Chomsky, dilin nasıl edinildiği üzerinde yoğunlaşmış ve bunun için ilk aşamada dil bilgisinin içeriğinin ne olduğunu saptamak istemiştir (White, 1989: 18). Dolayısıyla ona göre dil bilgisi; evrensel dil bilgisi içeriğini, doğuştan gelen evrensel ilkeleri ve bu ilkelerin yardımıyla elde edilen dile özgü bilgileri içermektedir (White, 1989: 18). Ancak çocukların örtük veya doğrudan uyaranlardan bir nevi veri depolama yöntemiyle elde ettikleri bilgilerin çok daha zengin öğrenmeler inşa ettiğinin saptanması; evrensel dil biliminin karşısında yapay zekâ ile eş güdümlü ilerleyen istatistiksel öğrenme kuramını ön plana çıkarmıştır (Lidz & Gagliardi, 2015: 333). İstatistiksel öğrenme, zamanla bir bilişim kuramı olmaktan çıkmış; diğer alanlara genişlemiştir. Başlangıçta veri havuzlarındaki bilgiden yeni sonuçlar çıkarabilme amacıyla bilişim alanında kullanılan bu kuram, zamanla etki alanını genişleterek “dilin kökeni” tartışmalarının yeni bir boyutu hâline gelmiştir (Vapnik, 1999: 988). Çünkü istatistik öğrenme kuramı yapay zekâ ile alakalı çalışmalar çerçevesinde geliştikçe yalnızca teorik analiz için bir araç olmaktan çıkmış, aynı zamanda çok boyutlu fonksiyonları tahmin etmek için pratik algoritmalar sunmaya başlamıştır (Vapnik, 1999: 988).[1] Dil Chomsky’nin iddia ettiği gibi doğuştan gelen bir yetinin sonucu mudur? Yoksa hayatın sıradan değişkenlerinin özel formlarda depolandığı biyolojik bir “büyük veri” örüntüsü müdür? Daha önce de belirttiğimiz üzere, dil edinimini biyolojik mekanizmanın ağırlıklı bir çıktısı olarak gören evrensel dil bilgisi, son zamanlarda ağır eleştirilere maruz kalmıştır. [2] Hatta Evans ve Levinson evrensel dil bilgisinin ölümünü ilan etmiştir (2009: 429). Bu araştırmacılar dünyada 6000 ila 8000 arasında dil bulunduğunu ve bu diller arasında büyük farklılıklar olduğuna […]

Edebiyat Ansiklopedisi

Nâilî: İncelikli Hayallerin Şairi

Özet: Naili, Türk edebiyatında sebkihindi akımının etkisinde kalarak derinlikli bir hayal dünyası inşa eden önemli bir şairdir. Ayrıca şarkı türünü icat eden kişidir. Naili, edebî kişiliğini maddeler hâlinde kısa özetlemek gerekirse: Nâ’ilî veya Nâ’ilî-i Kadîm olarak bilinen 17. yüzyıl divan şairidir.Halvetiye tarikatına mensuptur.Nâ’ilî bir yüzyıl sonra Şeyh Gâlib ile zirveye ulaşacak sebkihindi akımının Neşâtî ile birlikte 17. yüzyıldaki en güzel örneklerini vermiştir.Nâ’ilî, tek beyitlik söyleyişler içinde yoğun anlamlar ve görülmemiş hayaller sığdırmayı başarmıştır.Süslü ve ağır bir dili vardır. Şairin ince duygu dünyası ve özgün buluşları, divan şairlerinin pek çoğundan üstündür.Şair her ne kadar genellikle tanrısal aşk ile ilintili eserler meydana getirse de maddi dünya ile bağlantılı şiirler de yazmıştır. Bunun için ona tam bir mutasavvıf demek mümkün olmayacaktır.Nâ’ilî’yi en çok etkileyen iki şair Neşâtî ve Nef’î’dir. Şair özellikle Neşâtî’den aldığı dersler sırasında sebkihindiyi daha iyi tanıma fırsatı bulmuştur.Divan edebiyatında şarkı türünün ilk örneklerini vermiştir. (Bilinenin aksine şarkı türünün ilk örnekleri Nedîm’e ait değildir.) Nâilî: The Poet of Subtle Metaphors Abstract: Naili is an important poet who built a deep metaphor world by being influenced by the sebkihindi movement in Turkish literature. He is also the one who invented the “şarkı genre”. To briefly summarize Naili’s literary personality: He is a 17th century divan poet known as Nâ’ilî or Nâ’ilî-i Kadîm.He is a member of the Halvetiye cult.Nâ’ilî gave the best examples of the sebkihindi movement in the 17th century, together with Neshatî, which will reach its peak with Sheikh Gâlib after a century.Nâ’ilî has managed to fit intense meanings and unprecedented dreams in couplets.He has a fancy and heavy language. The poet’s fine emotional world and original discoveries are superior to most of the divan poets.Although the poet generally produced works related to divine love, he also wrote poems related to the material world. For this, it would not be possible to call him a complete sufist.The two poets that most influenced Nâ’ilî are Neshati and Nef’i. The poet had the opportunity to get to know the sebkihindi better, especially during the lessons he took from Neshatî.He gave the first examples of the song genre in Divan literature. (Contrary to popular belief, the first examples of the song genre do not belong to Nedîm.) Bu yazı Ensar KILIÇ tarafından yazılan lisans tezinden (Balıkesir Üniversitesi, 2014) üretilmiştir. YAŞAMI Nâilî veya Nâilî-i Kadîm olarak bilinen 17. yüzyıl divan şairi. Ayrıca bazı kaynaklarda Nâ’ilî Mustafâ olarak da geçmektedir. (Gölpınarlı, 1953: s. 3) Kaynaklarda Nâilî-i Cedîd olarak geçen Manastırlı Hoca Nâ’ilî Sâlih Efendi (1823–1876) ile karıştırılmaması için kendisine Nâilî-i Kadîm denmiştir. (Odunkıran, 2010: s. 113) İstanbul’da doğan şair, Neşâtî ile birlikte Türk edebiyatında sebkihindi akımının öncülerinden olmuştur. Nâilî’nin doğum tarihi tam olarak bilinmemektedir. Ancak 1623-1639’da gerçekleşen Osmanlı-Safevi Savaşı sırasında IV. Murat’a bir kaside sunduğunu düşünürsek, 17. yüzyılın başlarında doğduğu düşünülebilir. Şairin yaşamı hakkındaki bilgileri daha çok şiirleri ve maden kalemindeki görevi dolayısılığıyla edinmekteyiz. Anne ve babasını küçük yaşta kaybeden Nâilî, babasının yolundan giderek maden kaleminde memuriyete başlamıştır. Şairin duyuş ve düşünüş derinliğine baktığımız zaman iyi bir öğrenim gördüğü anlaşılmaktadır. Nitekim Safâ’î Tezkiresi’nde şairin iyi bir eğitim gördüğü ancak medrese öğrenimi görmediği anlaşılmaktadır. Şairin anne ve babasını erken yaşta kaybetmesi onun yaşam boyu sürecek sıkıntılı hâlinin başlangıcı olmuştur. Nâilî bir kaside şairidir. Ancak kasidelerine hiçbir zaman istediği ilgiyi bulamamış, yaşamı boyunca maddî zorluklarla mücadele etmek zorunda kalmıştır. Yalnızca bir dönem Salih Paşa ve Sadrazam Ahmet Paşa tarafından himaye edilmiştir. (TDOE, 2005: s. 499) Halvetiye tarikatına mensuptur. Nâilî, Halvetiye tarikatına mensup bir şairdir. Şairin, kendisi de bir Halvetiye şeyhi olan ve İran şiirindeki ince anlatım zevkinin edebiyatımızdaki en büyük ustalarından biri olarak kabul edilen Neşâtî’den aldığı dersler onun edebî kişiliğini oluşturmasında önemli bir yere sahiptir. (B. M. Tahir, 1972: s. 260) Onun şiirlerinin edebî değeri, dönemi ve daha sonrasında yazılan tezkirelerin hemen hemen hepsinde takdir görmüştür. Nâilî, güçsüz yaradılışlı ancak incelik sahibi bir insandır. Nâilî tezkirelerde anlatıldığı üzere güçsüz yaradılışlı ancak incelik sahibi bir insandır. Özellikle maden kalemindeki işinden azledilip Fazıl Ahmet Paşa tarafından Edirne’ye sürülmesi onun yaşama daha da karamsar bakmasına neden olmuştur. Şair burada Halvetiye tarikatının Gülşenî koluna bağlanmıştır. Edirne’de yokluk içinde bir yaşam geçiren Nâilî, ölümünden kısa bir süre önce F. Ahmet Paşa’dan affını istediği bir kaside sayesinde İstanbul’a dönmüş, 1666’da vefat etmiştir. (Mengi, 2008: s. 208) EDEBÎ KİŞİLİĞİ Nâilî bir yüzyıl sonra Şeyh Gâlib ile zirveye ulaşacak sebkihindi akımının Neşâtî ile birlikte 17. yüzyıldaki en güzel örneklerini vermiştir. Nâilî her şeyden önce kendi üslubu olan bir şairdir. Bu da onu Türk edebiyatındaki önemli klasik şairlerden biri yapmaktadır. Bir gazel şairi olmanın yanında kasideleri ile de tanınmaktadır. Sebkihindi akımının en iyi uygulayıcılarındandır. Nâ’ilî, tek beyitlik söyleyişler içinde yoğun anlamlar ve görülmemiş hayaller sığdırmayı başarmıştır. Bilinen mazmunlara yenilerini katmış veya onları yepyeni bir açıdan ele almıştır. Bir kelime ve anlam ustasıdır. Kelime seçiminde ve bu kelimeleri bir araya getirmekte usta olduğu için güzel ve sağlam söyleyişin örneklerini vermiştir. (Kabaklı, 1985: s. 389-90) Onun şiiri anlatım bakımından son derece sağlam ve edebî bir şiirdir. Nâilî, Gâlib’in bütünleştirdiği anlam-anlatım bütününün anlatım olarak temellerini kuran kişidir. Onun ince hayalleri ve Arapça-Farsça tamlama öbekleriyle kurduğu estetik bütünler edebiyatımızda yeni bir çığır olarak nitelendirilmiştir. Şairin ince duygu dünyası ve özgün buluşları; divan şairlerinin pek çoğundan üstündür. Faik Reşat, Nâilî’nin Nef’î’den sonra yeni ifadeler bulmada divan şiirinin en iyi ikinci şairi olduğunu söylemektedir. Ancak bu konuda Muallim Naci’nin şaire önemli bir eleştirisi vardır. Naci’ye göre Nâilî yer yer yeni söyleyişler uğruna şiirin güzelliğini feda etmektedir. Tasavvufa ilgi duymuş, âşıkâne gazeller de yazmıştır. Zor bir yaşam geçiren şairlere baktığımızda onun en âşıkane gazelleri yazdığını belirtmektedir.Nâilî’nin şiirinde tasavvuf önemli bir yer tutmaktadır. Ancak kendinin de belirttiği gibi o yalnızca bir tasavvuf şairi olarak adlandırılamaz. O insana ait zevklerden divanında insani birer ihtiyaç olarak bahsetmektedir. Şair her ne kadar genellikle tanrısal aşk ile ilintili eserler meydana getirse de maddi dünya ile bağlantılı şiirler de yazmıştır. Bunun için ona tam bir mutasavvıf demek mümkün olmayacaktır. En çok Neşâtî ve Nef’î’den etkilenmiştir. Nâilî’yi en çok etkileyen iki şair Neşâtî ve Nef’î’dir. Şair özellikle Neşâtî’den aldığı dersler sırasında sebkihindiyi daha iyi tanıma fırsatı bulmuştur. Ayrıca Nef’î okuyarak şiirdeki buluş yeteneğini geliştirmiş, tüm sanat yaşamı boyunca […]

Türk Edebiyatında Hikaye ve Edebi Akımlar

Hikâye, gerçek veya gerçeğe uygun olayların anlatıldığı romandan kısa düzyazı türüne denir. Dünya edebiyatında iki temel hikaye türü olay hikayesi ve durum hikayesi olarak adlandırılır. Olay hikayesi Fransa’da Maupassant tarafından geliştirilmiş olup öykülemeye dayanır. Türk edebiyatında hikaye şu şekilde gelişmiştir: Olay hikâyesinin en önemli temsilcisi Ömer Seyfettin olarak kabul edilir. Milli Edebiyat Dönemi hikayeciliğimizin en önemli kalemlerinden olan Ömer Seyfettin aynı zamanda Türk edebiyatında hikayeciliği bir meslek haline getiren ilk kişidir. Ömer Seyfettin’in dışında olay hikâyesi yazan başka isimler de vardır. Nitekim Refik Halit Karay ve Reşat Nuri Güntekin gibi isimler de bu tarzda hikayeler yazmıştır. 1960 sonrası Türk hikayeciliği ise modernist ve postmodern bir çizgide ilerlemiştir. Olay hikayesinin dışında bir diğer temel hikaye türü durum hikayesidir. Durum hikayeleri (kesit hikayesi) betimleme temelli olduğu için bu hikayelerde hikaye planı dağınıktır. Yani giriş, gelişme ve sonuç bölümleri sıralı halde değildir. Dünya edebiyatında bu tarzın temsilcisi Rus yazar Anton Çehov’dur. Türk edebiyatında ise Memduh Şevket Esendal ve Sait Faik Abasıyanık durum hikayesinin güzel örneklerini vermiştir. Sait Faik’in Semaver gibi öyküleri bu türün en güzel örneklerindendir. Abstract Short prose type from novel in which real or realistic events are told is called story. When world literature is examined, basically two different approaches will be seen in the story genre. These two basic types of stories are called incident stories and slice stories. The incident story is developed by Maupassant in France and is based on narrative technique. The most important representative of this style in Turkish literature is Ömer Seyfettin. Ömer Seyfettin, one of the most important items of our storytelling in the National Literature Era, is also the first person who made storytelling a profession in Turkish literature. Apart from Ömer Seyfettin, Refik Halit Karay. and Reşat Nuri Güntekin also wrote stories in this style. Results Apart from the incident story, another basic type of story is the slice story. Since in the slice stories, the slices (cross-sectional stories) are portrayal, the story plan in these stories is scattered, meaning the introduction, development, and conclusion parts are not sequenced. The representative of this style in world literature is the Russian writer Anton Chekhov. In Turkish literature, Memduh Şevket Esendal and Sait Faik Abasıyanık gave good examples of the slice story. Türk Edebiyatında Hikaye Nasıl Doğmuştur? Modern anlamda hikayenin Türk edebiyatına girişi Tanzimat Dönemi ile birliktedir. Tanzimat’tan önce Türk edebiyatında mesneviler ve halk hikayeleri bu ihtiyacı karşılanmıştır. Bununla birlikte mesnevi ve halk hikayeleri olağanüstü ögelere yer verdiği için modern hikaye olarak kabul edilmez. Türk edebiyatında Ahmet Mithat Efendi’nin Letaif-i Rivayat adını verdiği ve içerisinde birçok hikayenin bulunduğu eser, ilk yerli hikaye kitabı olarak kabul edilir. Ancak bu kitaptaki hikayeler tam anlamı ile Batı tekniğine uygun değildir. Bu nedenle Türk edebiyatındaki ilk modern hikaye örnekleri Samipaşazade Sezai’nin Küçük Şeyler adlı kitabında yer alan hikayeler olarak kabul edilir. Erken Dönem Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatında Hikaye (1923-1940) Cumhuriyetin kurulduğu yıllarda Türk edebiyatında hikaye dört temel anlayış çerçevesinde ilerlemiştir. Bir kısım yazarlar cumhuriyetin değerlerini ön plana çıkararak tezli hikayeler kaleme almıştır. Bu yazarlar bir nevi Milli Edebiyat hikâyeciliğinin geç dönem temsilcileri gibidir. Bunun yanında köy gerçekliğini ve yoksulluğu işleyen erken dönem toplumcu gerçekçilerine de rastlanır. Erken dönem toplumcu gerçekçilerin en önemli örneği Sabahattin Ali’dir. Bir diğer hikaye tarzı ise bireyin iç dünyasını esas alırken vu tarz, Sait Faik Abasıyanık gibi yazarlarda görülür. Cumhuriyet Dönemi’nde Türk Edebiyatında Hikaye (1940-1960) Bu dönemde Türk hikayeciliğine dört farklı anlayış hâkim olmuştur. Bununla birlikte Türk edebiyatında hikaye 1940-1960 arasında daha ziyade bireyin iç dünyasına yönelmiştir. Bireyin iç dünyasını esas alan: Bu tarz eserlerde bireyin kendisi ve toplumla olan ilişkisi sorgulanmıştır. Ahmet Hamdi, Peyami Safa vb. sanatçılar bu anlayışa örnek gösterilebilir. Toplumcu gerçekçi: Kalkınmanın ve eşitliğin köyden başlaması gerektiğini savunan bu anlayışa göre toplumsal sınıflar ortadan kaldırılmalıdır. Toplumcu gerçekçi hikayeler genellikle köy gerçekliğini anlatır. Samim Kocagöz, Sabahattin Ali ve Fakir Baykurt gibi yazarlar bu anlayışta eserler vermiştir. Modernizmi esas alan: II. Dünya Savaşı’nın neden olduğu buhranla birlikte bireyin mutlak gerçekliği bilimde aramasına karşı çıkan bir anlayıştır. Nitekim insanlığın kurtuluşu olarak gösterilen bilim dünya savaşlarında milyonlarca insanın ölmesine neden olmuştur. Bu yüzden modernizmi esas alan metinlerde mekan ve zaman gibi kavramlar gerçekliğin yok edilebilmesi amacıyla belirsizleştirilir. Modernist eserlere göre görülenin arkasında farklı gerçeklikler vardır. Türk edebiyatında özellikle Oğuz Atay, Yusuf Atılgan, Bilge Karasu ve Sait Faik Abasıyanık gibi yazarlar bu anlayıştan etkilenmiştir. Millî ve dinî duyarlılıkları yansıtan: Milli kültürün ve İslami duyarlılıklarını ön plana çıkarıldığı bu hikaye türünde Halide Edip Adıvar, Yakup Kadri Karaosmanoğlu gibi öncü yazarlardan sonra Hüseyin Nihal Atsız gibi ikinci dönem sanatçıları yetişmiştir. Türk Edebiyatında Hikaye ve Roman Tarzlarını Etkileyen Edebi Akımlar Klasisizm, akıl ve sağduyunun ön planda olduğu bir akımdır. Nitekim bu akımda sadece soylular anlatılır. Bu yönüyle Tanzimat 1. Dönem’in ilk evresinde Şinasi ve Ahmet Vefik Paşa üzerinde etki bırakmıştır. Romantizm, duyguların ve tesadüflerin ön planda olduğu bir akımdır. Bu nedenle romantizm etkisindeki eserlerden teknik kusurlar fazladır. Sonuçta sanat toplum içindir anlayışı bu akımda hâkimdir. Nitekim Türk edebiyatında Tanzimat 1. Dönem’de etkili olan klasisizm Namık Kemal ve Ahmet Mithat Efendi gibi dönem sanatçılarında görülür. Realizm, gözlem ve gerçekliğin ön planda olduğu akımdır. Türk Edebiyatı’nı derinden etkileyen bu akım Recaizade Mahmut Ekrem ile Türk edebiyatına girmiştir. Ayrıca sanatçıya ait Araba Sevdası ilk realist romanımızdır. Daha sonraki yıllarda özellikle Halit Ziya Uşaklıgil, Mehmet Rauf ve Yakup Kadri Karaosmanoğlu gibi kalemler realizmin Türk edebiyatındaki en güzel örneklerini vermiştir. Natüralizm, realizmin gerçekçiliğini yeterli bulmayan bir akımdır. Natüralist eserlerde en ön plana çıkan olgu deney ve soyaçekimdir. Türk edebiyatındaki önemli temsilcileri Beşir Fuat, Nabizade Nazım ve Hüseyin Rahmi Gürpınar’dır. Şiirde Etkili Olan Edebî Akımlar Sembolizm, anlamdan ziyade ahenk ve kelime seçimlerine önem veren bir şiir akımıdır. Bunun için sembolist şiirlerde kelimelerin uzak çağrışımları ön plandadır. Nitekim Türk edebiyatındaki en büyük temsilcileri öz şiir hareketine destek veren şairlerdir. Bunların başında Yahya Kemal Beyatlı, Cenap Şahabettin, Ahmet Haşim gelir. Parnasizm, realizmin şiirdeki karşılığıdır. Şiirde ahenge önem veren bir akımdır. Nitekim Parnasizm, günlük dilde kullanılmayan eskimiş kelimeler dahil birçok yeni kelimeyi şiire sokmuştur. Türk edebiyatındaki en önemli temsilcileri Cenap Şahabettin ve Tevfik Fikret’tir. Türk Edebiyatında Hikaye Konusu ile Alakalı Kaynakça [References] Rukalski, Z. (1969). Maupassant and Chekhov: […]

Tarihî Kıpçak Türkçesi ve Özellikleri

Kıpçak Türkçesi, genel olarak kuzey lehçelerden olmakla birlikte zamanla göç ve askerlik yoluyla Mısır'a kadar ulaşan bir lehçe olmuştur.

Kıpçak Türkçesi, kökünü Türklerin Kıpçak kolundan alan bir tarihî lehçedir. Bu lehçe göçler, köle ticareti ve paralı askerler sayesinde geniş bir coğrafyaya yayılmıştır. Kıpçak Türkçesi eserleri Karadeniz’in kuzeyinden Mısır’a kadar uzanan coğrafyada yazıya geçirilmiştir. Özellikle Osmanlı’nın bir imparatorluk hâline gelmesiyle Kıpçak Türkçesi üzerindeki Oğuz etkisi de iyiden iyiye artmıştır. Tarihî Kıpçak Türkçesi lingua franca olarak Altınorda Devleti’nin resmî dilidir. Ayrıca Memluk ordusunda da kullanılan dildir. Tarihî Kıpçak Türkçesi Orta Türkçenin gelişim evrelerinin nihayetinde Doğu Türkçesinden türevlenmiştir. Kıpçak Türkçesinin söz varlığı Kodeks Kumanikus adlı sözlükte toplanmıştır. Abstract Kipchak Turkish is a historical dialect that takes its roots from the Kipchak branch of the Turks. This dialect has spread over a wide geography thanks to migrations, the slave trade and mercenaries. The language has existed from the north of the Black Sea to Egypt. Especially with the Ottoman Empire becoming an empire, Oghuz influence on Kipchak Turkish has also increased. Historical Kipchak Turkish is the official language of the Golden Horde State as the lingua franca. It is also the language used in the Mamluk army. Historical Kipchak Turkish was derived from Eastern Turkish at the end of the development stages of Middle Turkish. İçindekiler Kıpçaklar kimdir?Kıpçak Türkçesinin ÖzellikleriKıpçak Türkçesinin Morfolojik-Fonetik ÖzellikleriKıpçak Türkçesi DönemiKıpçak Türkçesi EserleriCodex Cumanicus (Kodeks Kumanikus) ÖzellikleriKıpçak Türkçesinin en önemli eseri nedir? 1. Kıpçaklar kimdir? Kıpçak Türkleri (Kuman Türkleri), Altınorda’dan önce Karadeniz’in kuzeyindeki Doğu Avrupa bozkırlarında yaşayan göçebe Türklerdir. Nitekim Kırım Tatarları, Karaçaylar, Kumuklar ve Balkarlar da dâhil olmak üzere birçok Türk boyu Kıpçakların soyundan gelmektedir. Bugün, Kıpçak ya da Kuman şubesine ait bu çeşitli dillerin konuşmacıları, Kıpçak Türkçesinin türevlerini konuşmaktadır. [en. Kipchak Turks (Kuman Turks) are nomadic Turks who lived in the Eastern European steppes north of the Black Sea before Altinorda. Indeed, many Turkish tribes, including Crimean Tatars, Karachays, Kumuks, and Balkars, descend from the Kipchaks. Today, speakers of these various languages belonging to the Kipchak or Cuman branch speak variants of Kipchak Turkish.] 8. yüzyıldan itibaren tarih sahnesine çıkmaya başlamış olan Kıpçakların İslamî kaynaklarda Deşt-i Kıpçak (Doğu Avrupa-Batı Sibirya bozkır bölgeleri) olarak bilinen geniş bir coğrafyaya, Moğol İstilası’na kadar hâkim oldukları bilinmektedir.Okan Celal GÜNGÖR Kıpçak Türkçesi, son kalesi olan Macaristan’ın Kumanya bölgesinde 17. yüzyılın başlarında yok olmuştur. Geleneksel olarak Tarihî Kıpçak Türkçesinin son konuşmacısının 1770’te ölen [Karcag’da (Macaristan)] yaşayan István Varró olduğunu kabul edilir. Kıpçaklar; Kazakistan, Rusya, Gürcistan, Macaristan, Romanya (örneğin, Besarab hanedanı), Moldova, Besarabya ve Bulgaristan’ın tarihinde önemli bir role sahiptir. Kıpçaklar özellikle köle ticareti ve paralı asker olarak Mısır coğrafyasında devletler kurmuş, etkin güç hâline gelmeyi başarmıştır. Mısır’da Kıpçak Türkçesiyle yazılan korunmuş eserlerin büyük bir kısmı dinî eserlerdir. Çünkü Memlûkler bir İslam devletiydi ve bu dönemde birçok dinî eser Arapçadan çevrildi. Ayrıca Deşt-i Kıpçak bozkırlarında Yakın Asya ve Orta Asya’dan Mısır ve Suriye’ye taşınan Müslüman Kıpçaklar dışında, İslam kültürüyle ilişkisi olmayan yarı şamanist ve şamanist Kıpçaklar da vardı. Özellikle Mısır’a köle olarak gelip emir veya sultanlığa kadar yükselen Kıpçaklar, Arapça bilmedikleri için, bu dönemde birçok dinî eser Arapçadan Türkçeye çevrilmiştir (Sadykbekov, 2015: 119). 2. Kıpçak Türkçesinin Özellikleri Bu lehçe ile yazılan en önemli eser Codex Cumanicus’tur. Codex Cumanicus, Katolik misyonerlerin göçebe Kıpçak Türkleriyle iletişim kurmasına yardımcı olmak için tasarlanmış Orta Çağ menşeli bir dil bilimsel sözlüktür. Şu anda Venedik’teki St. Mark Kütüphanesi’nde barındırılmaktadır. Türk dili tarihinin XIV-XV. asırlar arasındaki yazı dillerinden biri de Memluk Kıpçak Türkçesidir. Memluk Kıpçak Türkçesinden günümüze kadar gelen eserler genel itibariyle çeviri metinlerdir. Ancak bu dönemki metinlerin çeviri olması bu eserlerin değerini düşürmez. Hatta o dönemde kullanılan kelimelerin kavram alanlarını göstermesi bakımından daha da önem kazanırlar (Tokay, 2014: 2708). Kitab-ı Mecmu-i Tercuman, Kitāb el-İdrāk, El-Ķavānīn, Ed-Durre, Bulġat el-Muştāķ ve Et-Tuĥfe diğer önemli eserlerdir (Halası-Kun, 2012: 185).Tarihî Kıpçak Türkçesi; Kuman Türkçesi (14. yüzyıl), Memlûk Türkçesi (15.-16. yüzyıllar), Ermeni Kıpçak Türkçesi (16.-17. yüzyıllar) ve Karay Türkçesi (16.-20. yüzyıllar) olarak bölümlenebilir (Öztürk, 2018: 63). 3. Kıpçak Türkçesinin Morfolojik-Fonetik Özellikleri Tarihî Kıpçak Türkçesinde ilk seste ünlü türemesi görülür: Rum > Urum vb.Oğuz yazı dillerinde söz başındaki tonsuz gırtlak ünsüzü /K-/ tonlulaşarak /G-/‘ya dönüşür. Kıpçak ve Karluk lehçelerinde ise bu değişme görülmez (bk. Akar: web).Oğuz yazı dillerinde söz başındaki /t-/ sesi tonlulaşarak /d-/’ye dönüşmektedir. Kıpçak ve Karluk lehçelerinde Genel Türkçedeki bu ses korunmuştur (bk. Akar: web).Oğuz Türkçesi ile Kıpçak Türkçesi arasındaki önemli ses farklılıklarından birisi, bazı sözcüklerde ilk hecedeki dar-yuvarlak/geniş-yuvarlak nöbetleşmesidir. Oğuz Türkçesi geniş-yuvarlak ünlüleri, Kıpçak Türkçesi ise dar-yuvarlak ünlüleri tercih etmektedir (bk. Akar: web).Kıpçak lehçelerindeki en önemli ünsüz değişmelerinden biri Genel Türkçedeki /-G-/’lerin /-v-/’ye değişmesidir (bk. Akar: web).Oğuz lehçelerinde /y-/ olarak kullanılan ses bugünkü birçok Kıpçak lehçesinde /c-, j-/ vb. dişe yakın seslere dönüşmüştür: Kaz. жол (jol) “yol” vb.Kıpçak lehçelerinde dudak uyumu çok kapsamlıdır: olor “onlar” vb. 4. Kıpçak Türkçesi Dönemi Bu bilimsel bir kavramdan ziyade yaygın olarak Tarihî Kıpçak Türkçesi için kullanılır. Harezm Türkçesindeki Kıpçakizmden unsurlarından başlayarak Memlûk Kıpçak Türkçesine kadar uzanan tarihî süreç Tarihî Kıpçak Türkçesi olarak adlandırılır. 5. Kıpçak Türkçesi Eserleri Kıpçak Türkçesinin en önemli eserleri aşağıda sıralanmıştır. Bunların dışında atçılık, okçuluk vb. konularda yazılan birçok eser daha vardır. Tarihî Kıpçak Türkçesine ait eserlerden birçoğu Mısır coğrafyasında Arap çoğunluklu halkı yöneten Memlûk Türkleri tarafından halkla iletişimi sağlamak amacıyla yazılan sözlüklerdir. Gülistân Tercümesi (Kitâb Gülistân bi’t-Türkî): Gülistan Tercümesi Şeyh Sa’di’nin Gülistan adlı eserinin Saraylı Seyf tarafından Farsçadan Kıpçak Türkçesine yapılmış bir tercümesidir (Kahya, 2019).Kamenets Vakayinamesi: Ermeni Kıpçak Türkçesi ile yazılmıştır.Hikmetli Hikâr’ın Hikâyesi (İstoriya Mudrogo Hikâra): Ermeni Kıpçak Türkçesiyle yazılan tek edebî eserdir.Kitâbu’l-İdrâk li Lisâni’l-Etrâk: Sözlük.Kitâb-ı Mecmû-ı Tercümân-ı Türkî ve Acemî ve Mugalî: Sözlük.Ed-Dürretü’l-Mudiyye Fi’l-Lügati’t-Türkiyye: Sözlük.El-Kavaninü’l-Külliyye li-Zabti’l-Lugati’t-Türkiyye: Sözlük ve gramer kitabı.Et-Tuhfetü’z-Zekiyye Fi’l-Lûgati’t-Türkiyye: Sözlük.Kitâbu Bulgatü’l-Müştâk Fî Lügati’t-Türk ve’l-Kıfçak: Sözlük.İrşâdü’l-Mülûk ve’s-Selâtîn: Fıkıh kitabı.Münyetü’l-Guzât: Askerlik sanatı.Codex Cumanicus: Eser ile ilgili aşağıda detaylı bilgi verilmiştir. 6. Codex Cumanicus (Kodeks Kumanikus) Özellikleri Eser Latin harfleriyle yazılan ilk Türkçe metindir.Codex Cumanicus, Kuman (Kıpçak) Türklerinin hazırladığı sözlüğün adıdır. Kıpçak Türkçesinin ve Türkçenin en önemli eserlerinden biridir. Aslında eser Türkler tarafından değil Hristiyanlığı Kıpçak Türkleri arasında yaymak isteyen Alman, İtalyan vb. misyonerler tarafından yazılmıştır.Eserde birçok Türkçe kelime farklı varyantlarla yer almaktadır. Eserde Kıpçak Türkçesine dair bilgiler de bulunur.Birinci bölümü İtalyan ikinci bölümü ise Alman misyonerler tarafından yazılmıştır.Eserde Latince, Farsça, Almanca kelimeler Kıpçak Türkçesi karşılıkları ile verilmiştir.Eserde bilmeceler vb. halk edebiyatı ürünleri de bulunmaktadır.Eserin tek nüshası Venedik’tedir. 7. Kıpçak Türkçesinin en […]

Tamlamalar (İsim ve Sıfat Tamlamaları): Türkçenin Dil Bilgisi

Tamlama, isim ya da sıfatların birleşmeleri sonucu oluşan sözcük öbekleridir. TDK’ye göre ise bir ismin; farklı bir isim, zamir veya sıfattan sonra gelerek oluşturduğu sözcük öbeklerine denir (bk. TDK Güncel Türkçe Sözlük). Türkçede tamlamalar, isim tamlamaları ve sıfat tamlamaları olarak ikiye ayrılır, isim tamlamaları birtakım ekleri alarak kurulurlar. Peki tamlamanın “tamlayan”, “tamlanan” unsurları ne demektir? İsim tamlamaları ise kendi arasında üçe ayrılır. Tamlamaların özellikleri nelerdir? (tıklayınız) İsim ve sıfat tamlamasının farkı nedir? İsim ve sıfat tamlaması arasındaki farkı eklerde görebiliriz. Sıfat tamlamalarında tamlanandaki çekim ekleri silindiğinde anlam bozulmaz, değişmez. Ancak isim tamlamalarında tamlanandaki çekim ekleri silindiğinde tamlama yapı olarak bozulur. Örneğin kapı kolu yerine kapı kol denilemez. Konu anlatımının .pdf formatındaki mobil uyumlu sürümünü indirmek aşağıdaki bağlantıya tıklayınız. Online (Çevrim İçi) İsim Tamlamaları Kazanım Testi Not: Divânu Lugati’t-Türk’ten alınan bölümde isim tamlaması örnekleri Tamlamalar ile İlgili Özellikler 1. Tamlamalar tamlayan ve tamlanan olmak üzere iki unsurdan oluşur: evin yolutamlayan tamlanan yemyeşil orman tamlayan tamlanan Görüldüğü gibi bir tamlamanın ilk unsuruna tamlayan, ikinci unsuruna ise tamlanan denilmektedir. 2. İsim tamlamaları isimlerden oluşur. Sıfat tamlamaları ise isim ve sıfattan oluşur. yolun başlangıcı (isim tamlaması) isim isim sarı yaprak (sıfat tamlaması) sıfat isim İSİM TAMLAMALARI 3. İsim tamlamaları üçe ayrılır. Belirtili isim tamlaması: Tamlayan eki olarak da bilinen ilgi eki [+(n)In] alarak oluşturulan tamlamalardır: arabanın lastiği ilgi eki iyelik eki evin boya(s)ı ilgi eki iyelik eki Not: İlgi eki ben ve biz kelimelerine +im biçiminde gelir: benim evim, bizim sorunumuz Not: İlgi ekinden önce gelen kaynaştırma n’si su ve ne kelimelerinde y olarak kullanılır: suyun dibi, neyin nesi vb. Not: Bir unsuru zamir olan belirtili isim tamlamalarında ilgi eki yerine ayrılma hâli eki ilgi eki işlevinde kullanılabilir: evlerden biri (evlerin biri) Not: Bazen belirtili isim tamlamalarının tamlayan kısmı bulunmaz.Böyle tamlamalara tamlayanı düşmüş isim tamlaması denir. Bu durumda, iyelik eki alan isimden önce benim, bizim, senin, sizin, onun, onların ve kendi(si) kelimeleri getirilebilir: (Onun) Aklı bir karış havada.(Bizim) Kapımızı herkese açtık. O kadar çok çalışıyorsun ki hiç tükenmeyen (senin) azmine hayranım. Not: Birçok TYT kaynağında, tamlayanı düşmüş isim tamlaması özel olarak sorulmadığında, tamlama olarak dikkate alınmamaktadır. Belirtisiz isim tamlaması: İlgi eki yani tamlayan eki kullanılmadan yapılan isim tamlamalarıdır: arabanın lastiği iyelik eki evin boya(s)ı iyelik eki Zincirleme isim tamlaması: İkiden fazla ismin bir araya gelmesiyle oluşan tamlamalardır: evin duvarının rengi kapı kolunun dayanıklılığı soba borusunun içi Not: Bazen isim tamlamalarının arasına sıfat, zarf vb. kelimeler girebilir. Bu durumda zincirleme isim tamlamasından bahsedilemez. okulun çok başarılı öğrencileri zarf sıfat 3. İsim tamlamalarının ikinci unsuru yani tamlanan mutlaka iyelik eki alır. Bu eki tamlamadan çıkardığınızda tamlamanın yapısı bozulur. Sıfat tamlamalarında ise ikinci unsura gelen ekler çıkarılsa da tamlamanın anlamı bozulmaz. yolun tozu (yolun tozu denilemeyeceği için bu bir isim tamlamasıdır.) el işi (el işi denilemeyeceği için bu bir isim tamlamasıdır.) Aşağıdaki örneklerde çekim eklerini çıkarsanız da tamlamanın yapısı bozulmaz. Yani bu tamlamalar sıfat tamlamasıdır. kırmızı bavullarımız (kırmızı bavullarımız) yöresel yiyecekleri (yöresel yiyecekleri) Not: Yukarıdaki ek çıkarılması suretiyle yapılan sağlamanın istisnası zamirlerle yapılan tamlamalardır. Bu tamlamalar da iyelik ekleri düşebilir. Yani tamlama sizin evinizde yerine sizin evde biçiminde iyelik eki düşürülerek de kurulabilir. Kimilerine göre ise böyle bir durum yoktur, çünkü bu tarz bir kullanım anlatım bozukluğudur. 4. Sıfat yapan ki isimlere geldiğinde sıfat tamlamaları yapar. aşağıdaki soru evdeki hesap 5. İsim tamlamalarında bazen tamlayan ve tamlanan yer değiştirebilir: Güneşi batıyor sessiz akşamlarımın. (Tamlamanın aslı: akşamlarımın güneşi) 6. Sıfat-fiillerin görevlerinden biri de sıfat tamlaması yapmaktır: ağlayan kaya, bitmemiş dert, yanar dağ vb. 7. Her ne kadar sıfat tamlamaları fiilimsilerle yapılabilse de isim tamlamaları ÖSYM’ye göre fiilimsilerle -kalıplaşma olmadığı müddetçe- yapılmaz: günün bitmediği (dakika) Bu örnekte bir isim tamlamasının tüm ögeleri vardır. Yani ilgi eki ve iyelik eki mevcuttur. Ancak tamlanan fiilimsiden oluştuğu için isim tamlaması kabul edilmez. 8. Her ne kadar bir nesnenin neyden yapıldığını bildiren kelimelere takısız ad tamlaması demek gibi bir alışkanlık olsa da ÖSYM takısız ad tamlamalarını kabul etmez. Bu tamlamaları da sıfat tamlaması içerisinde değerlendirir: metal merdiven (sıfat tamlaması) sudan sebep (sıfat tamlaması) ahşap ev (sıfat tamlaması) Yukarıdaki tamlamalarda yer alan metal ve ahşap gibi isimler tamlama içerisinde sıfat görevinde kullanılmaktadır. FARKLI YAPIDAKİ TAMLAMALAR VE ÖRNEKLERİ Türkçede tamlamalar birçok farklı durumda kullanılabilir. Örneğin: Hem tamlayanı hem de tamlananı nitelenen ad tamlaması: Yeşil evin kırmızı penceresi vb. Tamlayanı belirtilen tamlananı nitelenen isim tamlaması: Bir günün acı isteği belirtme sıfatı niteleme sıfatı Tamlananı nitelenen ad tamlaması: Köşkün lezzetli yemekleritamlayan niteleme s. tamlanan Tamlananı düşmüş sıfat tamlaması (adlaşmış sıfat) sıcaklar (sıcak havalar) Arasına birden fazla sözcük türü girmiş isim tamlaması günün çok acı haberleri üstünlük zarfı sıfat Edat yardımıyla kurulmuş sıfat tamlaması buz gibi su edat Tamlayanı isim tamlaması olan sıfat tamlaması el işi örgüisim tam. & tamlanantamlayan Zamirlerden oluşan isim tamlaması Onlardan biri, bizden başkası vb. Not: Zamirle kurulan tamlamalarda ayrılma hâli eki ilgi eki görevinde kullanılabilir. TAMLAMALAR ÜZERİNE UYGULAMA Divânu Lugati’t-Türk’ten alınan bu bölümde isim tamlaması örnekleri kırmızı renkle gösterilmiştir. Ben onların ülkelerini ve (onların) bozkırlarını inceledim; Türk, Türkmen, Oğuz, Çigil, Yağma ve Kırgızların lehçelerini ve (onların) kafiyelerini öğrendim. Zaten ben onların, dilde en doğruyu (onların) bilenlerinden, anlatımda en açık olanlarından, akılca en (onların) yetkinlerinden, soyca en (onların) köklülerinden, mızrakta en iyi (onların) atıcılarındanım. Böylece her boyun dili bende en mükemmel şeklini buldu. Sonra bu kitabı en iyi şekilde düzenleyerek yazdım. Yüce Allah’ın yardımına sığınıp (benim) kitabımı Divânu Lugati’t-Türk (Türk Lehçelerinin Divanı) diye adlandırarak ortaya koydum. Sonsuza kadar anılsın ve ebedî bir hazine olsun diye. Bu konu anlatımı Ensar KILIÇ tarafından ortaöğretim kazanımlarına uygun olarak hazırlanmıştır. Her hakkı saklıdır, hiçbir şekilde farklı bir ortamda, sitede kullanılamaz.

Sıfatlar, Sıfat Türleri ve PDF Konu Anlatımı – Konu Testi

Sıfatlar yani ön adlar, isimleri niteleyen ya da belirli hâle getiren kelimeler olup temelde niteleme ve belirtme sıfatları olmak üzere ikiye ayrılır. Bu kelimeler genellikle isimlerden hemen önce kullanılır. Sıfatlardan sonra gelen isim düştüğünde oluşan yeni biçime ise adlaşmış sıfat denir. Konu anlatımı için tıklayın. Her ne kadar sıfatlar isimlerden önce gelse de bunun istisnaları vardır. Nitekim unvan sıfatları isimlerden sonra da gelebilir. Yine bazen cümleler kurallı dizilimin dışına çıktığında sıfatlar isimden sonra da gelebilmektedir. Sıfat türleri şunlardır: Niteleme Sıfatı: Unvan sıfatı, küçültme sıfatı, pekiştirme sıfatı.Belirtme Sıfatı: İşaret sıfatı, soru sıfatı, sayı sıfatı, belirsizlik sıfatı.Adlaşmış Sıfat (Tamlananı düşmüş sıfat tamlamaları)Birleşik SıfatlarKurallı Birleşik Sıfatlar Sıfatlara örnek vermek gerekirse kırmızı ev, başarılı okul, aşağıdaki soru, son savaşçı, sert kaya, Ahmet Paşa, ağlayan kaya, tanıdık insan, bildiğim soru, volkanik dağ, düşsel sorgulamalar, yanar dağ, ölmez çiçek vb. kelimelerdeki kalın puntolu kelimeler sıfattır. Sıfatların özellikleri nelerdir? Sıfat olan her yerde sıfat tamlaması da vardır: yeşil ev, uzun minare vb.Sıfat-fiil eklerinin cümledeki temel görevlerinden biri de sıfat ya da adlaşmış sıfat yapmaktır: bitmiş pil, korkulacak insan, gören göz vb.Genellikle sıfatlar isimlerden önce gelir. Bu kuralın daha sonra bahsedeceğimiz çok az istisnası vardır.Fiil ya da fiilimsileri niteleyen kelimeler sıfat değil zarftır. Bunları sıfatlarla karıştırmamak gerekir. Örneğin “Hızlı yürüyen bir adamdı.” kelimesinde “hızlı” kelimesi bir ismi değil fiilimsiyi nitelendirdiği için zarftır.Birleşik sıfatları hariç, sıfat gövdeleri çekim eki almazlar. Yeşil elbise denilebilir ama yeşiller elbise denilemez. Bunun istisnası -dIk ve -AcAk sıfat-fiil ekleri ile yapılan sıfatlardır. Bu sıfat-fiil eklerinden sonra iyelik eki gelebilir: Gördüğü adam, bir bilim insanıymış./Geleceği gün ne zaman?İsimler sıfat yapan ki, bazı sıfat yapan ekler veya kalıplaşmış bazı hâl ekleriyle sıfata dönüştürülebilir: evdeki hesap (sıfat yapan ki ile), sözde sebep (kalıplaşmış ayrılma hâli eki), sudan sebep (kalıplaşmış ayrılma hâli eki), akıllı çocuk, turşuluk biber, sözel ders, bireysel çalışma vb.Türkçenin cümle sırası bozulduğunda sıfatlar isimden önce gelmeyebilir: Sonbaharda, yapraklar sapsarı… Bu örnekte “sapsarı” kelimesi “yaprak” kelimesini nitelemesine rağmen bu kelimeden sonra gelmiştir. Bazı araştırmacılara göre bu tarz isimden sonra gelen sıfatlar “adlaşmış sıfat” olarak kabul edilmelidir.Bazı unvan sıfatları isimden sonra gelebilir: Ahmet Paşa, Ahmet Öğretmen vb.Sıfatlar, temel sınıflandırmada (isimler ve fiiller) isim grubu içerisinde yer alır. Bu nedenle isme gelen ekler sıfatlara da gelebilir. Bu durumda sıfatlar adlaşır. Adlaşmış sıfat nedir? Adlaşmış sıfat, sıfatın önündeki ismin düşmesi hâlidir. Yani bir sıfat tamlamasının tamlanan kısmı düşerse sıfat adlaşır. Örneğin “sıcak havalar” biçimindeki bir sıfat tamlamasının tamlananı olan “hava” kelimesi düşerse ifade “sıcaklar” biçimine dönüşür. Yani adlaşır, tamlanan kısmında ek varsa bu ekler sıfata eklenir. Adlaşmış Sıfatla İlgili Örnekler Gençler ülkemizin geleceğidir. (Genç insanlar) Maçta kırmızılar havada uçuştu, birçok oyuncu atıldı. (kırmızı kartlar) Kendi düşen ağlamaz. (düşen insan) Gördüğünüzü anlatın ki mahkeme doğru karar versin. (Gördüğünüz olayı) Not: Zamirler adlaşmış sıfat olarak kabul edilmez. Çünkü zamirler zaten ismin yerini tutar. Bu durumda bunlar, ona gibi kelimeleri bu evler, o insana gibi düşünmemek gerekir. Bu iki örnekte bu ve o kelimesi zaten ev ve insan sözcüklerini karşılamaktadır. Not: Adlaşmış sıfatın sadece niteleme sıfatlarıyla yapıldığı bilgisi yaygın bir hatadır. Nitekim belirtme sıfatlarıyla da adlaşmış sıfat yapılabilir. Örneğin: Birinci, bizim takımımızdan çıktı. (Bu örnekte “birinci” kelimesi sıra sayısı bildiren bir belirtme sıfatıdır: birinci sporcu) Sıfatların Yapı Özellikleri Sıfatlar da tıpkı diğer kelime türleri gibi basit, türemiş ve birleşik olmak üzere üçe ayrılır. Basit sıfat: Yapım eki almadan kullanılan sıfatlar basittir: mor menekşe, son sokak, saf sabun vb. Türemiş sıfatlar: Yapım eki alarak kurulan sıfatlar türemiştir: ayrı soru (ayır-ı), kokulu peynir (koku+lu), çalar saat (çal-ar), dairesel hareket (daire+sel) vb. MEB öğretim programında fiilimsiler yapım eki olarak kabul edilir. Dolayısıyla sıfat-fiil eki ile yapılan sıfatlar da türemiştir: imrenilecek hâl, bilmiş adam vb. Birleşik sıfatlar Sıfatın birden fazla kelimeden oluşması durumuna verilen addır. Nitekim Türkçede dört türlü birleşik sıfat vardır. a. Kurallı birleşik sıfatlar Bu tür sıfatlar +lI, +lIk ve iyelik ekiyle yapılır. Ayrıca bu ekler sıfat tamlamasının tamlanan bölümüne eklenir. Altın elbiseli adam, Pazırık Kurganı’nda bulunmuştur. (+lI ekiyle yapılmış) Yeşil turşuluk biber, aldım. (+lIk ekiyle yapılmış) Eli açık bir insandı. (İyelik eki ile kurallı birleşik sıfat yapılırken sıfat tamlamasındaki kelimeler yer değiştirir ve sıfat tamlamasının tamlanan bölümüne iyelik eki getirilir. Örneğin açık el tamlamasındaki el başa, açık sona gelir. El kelimesinin sonuna iyelik eki getirilir. b. Sıfat-fiille yapılan birleşik sıfatlar: Sıfat-fiiller kullanılarak da birleşik sıfat yapılabilir. Her gün çalışan öğrenci [Nasıl öğrenci? (Her gün çalışan)] Not: Bazen kurallı birleşik fiiller filimsiler yardımıyla sıfatlaşabilir: okunagelen sözler (sürerlik), görülebilen yüzler (yeterlilik) vb. c. Bitişmiş sıfatlar: İki kelimenin bitişerek oluşturduğu sıfatlardır: Birkaç öğrenci, yanıma geldi. Birtakım sorunlar yaşıyoruz. Birçok kişi, bu sorunla yüzleşiyor. ç. İkilemeli sıfatlar: Bazen ikilemeler sıfat olarak kullanılabilir: Yavaş yavaş bir sevinçti onunki. [Nasıl sevinç? (Yavaş yavaş)] d. Edatla kurulmuş birleşik sıfatlar: Bu sıfatlar “+e ilişkin, +e göre” vb. edatların yardımıyla yapılır: Ona ilişkin sorularımız var. Buz gibi bir limonata iyi gelir. SIFAT TÜRLERİ MEB programına göre Türkçede sıfatlar niteleme ve belirtme sıfatı olmak üzere temelde ikiye ayrılır. Niteleme sıfatları isimleri nitelendirirken belirtme sıfatları belirtir. Bu yüzden TYT tabanlı sorularda, “Hangi seçenekte bir isim belirtilmiştir?” gibi bir soruda belirtme sıfatı, “Hangi seçenekte bir isim nitelendirilmiştir?” tarzındaki bir soruda ise niteleme sıfatı aramak gerekir. Türkçede diğer alanlarda olduğu gibi büyük bir sıfat çeşitliliği vardır. Şekil 1: Sıfat Çeşitleri NİTELEME SIFATLARI Canlı ve cansız varlıkların renk, şekil, biçim, koku, tat, mesafe, alışkanlık, beceri gibi türlü iç ve dış özelliklerini bildiren sıfatlara niteleme sıfatı denir (Korkmaz, 2005: 165). Niteleme sıfatları isme sorulan “nasıl” sorusuna yanıt verir. Örnekler: yeşil araba, göçer kabile, hünerli eller, kesin sonuç, uzun yol, dinmeyen acı vb. Not: Pekiştirme, küçültme ve unvan bildiren sıfatlar da niteleme sıfatıdır. Çünkü bu sıfatlar “nasıl” sorusuna yanıt verir. Unvan sıfatları Unvan sıfatları niteleme sıfatlarının bir türüdür. Bu sıfatlar isimden önce de sonra da gelebilir: Ahmet Paşa, Doktor Selim vb. Pekiştirme sıfatları masmavi bir gökyüzü, karmakarışık düşler, darmadağın bir zihin vb. Küçültme sıfatları Türkçede pekiştirme +cA, +(I)msI, +(I)mtrak, +cIk ekleriyle yapılır. Bu eklerden +cA, +(I)msI, +(I)mtırak bir sıfatın etki/büyüklük derecesini azaltır: irice taş (iriye yakın ama tam iri değil), yeşilimsi ot (tam yeşil değil ama yeşile yakın), sarımtırak yaprak (tam sarı değil ama sarıya yakın), küçücük ev vb. Not: Türkçede +cIk ekinden önce birçok kez ünsüz düşmesi […]

Bir edebi metne başlık seçerken nelere dikkat edilmesi gerekir?

Bir edebi metne, öyküye ya da şiire başlık seçerken konu, kapsam ve amaç geçerliliğine dikkat edilmelidir. Aynı zamanda başlığın etkileyici olması gerekir. Başlık, Türk Dil Kurumuna göre “Bir yazının, bir kitabın bölümlerinin başına konulan ve konuyu kısaca tanıtan ibare, serlevha.” (bk.) olarak tanımlanmaktadır. Bu tanımda da belirtildiği üzere başlığın temel amacı metni kısaca tanıtmaktır. Konu geçerliliği: İlk önce metnin konusu belirlenir. Bir metne başlık seçerken metnin konusunun doğru tespit edilmesi gerekir. Çünkü başlığın kapsayıcı olması gerekir. Unutulmamalıdır ki başlık temadan ziyade konuya yöneliktir. Kapsam geçerliliği: Başlık seçerken ikinci adım olarak kapsama sınırlılıkları belirlenir. Başlık seçerken mutlak surette başlığın metinde anlatılanları içermesi, metinde anlatılmayan hiçbir şeye işaret etmemesi gerekir. Örneğin “halk hikâyeleri” diye bir başlık kullandığınızda bu başlığın altında “roman”dan bahsetmemelisiniz. Ama böyle bir başlık attığınızda kahramanlık, aşk vb. tüm halk hikayelerini anlatmalısınız. Eğer sadece aşk konulu halk hikayelerini anlatırsanız yine başlığınızın kapsam geçerliliği kaybolur. Amaç geçerliliği ve özlülük: Başlığın çok fazla kelimeden oluşmaması sağlanır. Başlık konu hakkında kısa ve öz bilgi vermelidir. Bu nedenle uzun başlıklar hem okurun kafasını karıştırır hem de amaca hizmet etmez. Etkileyicilik: Başlık seçiminin son aşaması okurları metni okumaya ikna edecek derecede etkili bir başlık seçmektir. Bir metnin okunmasını sağlayan en önemli şey, başlıktır. Bir kişi bir yazıyı okuyacağı vakit önce başlığına bakar ve bu başlığa göre okuyup okumamaya karar verir. Eğer yazdıklarınıza doğru ve etkili bir başlık koymazsanız içerik ne kadar iyi olursa olsun yeterli etkileşimi sağlayamazsınız. Yani başlık bir nevi metnin reklam tabelası, başka bir deyişle aynasıdır. Not: Başlık Türk edebiyatında Tanzimat sonrasında kullanılmaya başlanmıştır. Divan edebiyatında şiirlerin bir başlığı yoktu ve şiirler konularına veya rediflerine göre adlandırılırdı. Çünkü divan şiirinde genel anlamda dizeler arasında anlam bütünlüğü yoktu. (bk.) Kısaca Metin; başlık, alt başlık ve paragraflara ayırarak daha rahat okunur, kolay anlaşılır ve ilgi çekici hâle gelir. (bk.) Öyküye başlık seçerken nelere dikkat edilir? Öykü, şiir veya roman gibi edebî bir metne başlık seçilirken en önemli ölçüt başlığın duygulara hitap etmesidir. Maddelersek: Duygulara hitap etmeli, okurların zihninde yüksek ve verimli bir çağrışım uyandırmalıdır.Hitap edilen kitleye göre belirlenmelidir. Yazdığınız öyküyü orta yaşlı kişileri hedefleyerek yazdıysanız başka genç nesli hedeflediyseniz başka başlıklar seçersiniz. Nihayetinde her yaş grubunun ve her sosyal katmanın zevkleri farklıdır.Seçtiğiniz başlığın anlattığınız konuyla beraber hissettirdiği duyguyu da ele alan hem soyut hem de somut çağrışımları olan bir başlık seçin.Eğer yazdığınız bir şiir kitabıyla başlığınız bir edebî metafor olabilir. Nasıl etkileyici başlıklar oluşturabilirim? Çok uzun veya çok kısa başlılar, eserinizin adının akılda kalıcılığını azaltacağı için tercih edilmemelidir.Kullandığınız başlık özgün olsun, mümkünse o güne kadar kimse tarafından kullanılmamış olsun.Okuma alışkanlıklarına internetin yön verdiği malum. Yazdığınız eserin başlığı internete yazdığınızda başka başlıklarla veya alakasız içerikle karışmayacak cinsten olsun.Başlığınızı duyan okur önce düşünme gereksinimi duysun ama anlam kapalılığını abartmayın.Tek bir insan ismini taşıyan başlıklar genellikle zaten ünlü olan kişilerin kitaplarında tutar. Bunu yapmayın.Genellikle en etkileyici başlıklar, sıfat tamlamalarıyla kurulur. Unutmayın. KAYNAKÇA Büyük Türkçe Sözlük (Çevrim İçi) Hedef Metni Başlık, Alt Başlık ve Paragraflara Ayırma

Kahramanlık Konulu Halk Hikayeleri: Filmler ve Edebi Eserler

Kahramanlık konulu halk hikayeleri ve olağanüstü özellikler barındıran destanlar günümüz romancılarını, şairlerini ya da sinema sektörünü önemli ölçüde etkilemiştir. Çünkü toplumlar, tarihleriyle var olurlar ve tarihlerinden etkilenirler. Toplumların tarihlerinde yer alan büyük başarılar, zaferler ve kahramanlar, o ulusun geleceğe güvenle bakabilmesi için öz güven kazandırır. Bir toplumun yükselebilmesi ve muasır uygarlıkların seviyesine ulaşabilmesi için bu öz güven mutlak surette gereklidir. Halk bilgisi ürünleri, toplumsal hafıza ve kültürel bellek aktarımını sağlayan en önemli unsurlardandır. Halk bilgisi ürünlerinin gelecek kuşaklara aktarılması, ürünlerin zamanın ihtiyaçlarına göre güncellenmesiyle mümkündür (Demir, 2016). Kahramanlık konulu halk hikayeleri, Türk edebiyatında daha çok Dede Korkut Hikâyeleri eksenli Oğuznameler ve cenknâmeler merkezinde alp/alperen tipi üzerine kurulmuştur (Özdemir, 2018). Öyle ki, Dede Korkut Hikayeleri’nin ve bu esere ait üslubun izleri Ahmet Kudsi TECER’in “Koçyiğit Köroğlu” adlı eserinden tutun, Hayati SARIEKİZ’in modern Oğuznâmesi “Otacı”ya kadar geniş bir perspektifteki eserleri etkilemiştir. Aynı etkiyi son dönemlerde önemli izleyici kitlesine sahip “Hakan Muhafız”, “Diriliş: Ertuğrul”, “Uyanış: Büyük Selçuklu” ve “Kuruluş: Osman” gibi filmlerde görmek mümkündür. Haddizatında, bu hikayelerin anlatıcısı olan Dede Korkut zaten Türk edebiyatında “epik söylem”in somutlaştığı efsanevi bir tiptir. Bu tipten neredeyse Türk dizi ve sinema sektörünün tüm tarihî yapımlarında yararlanılmaktadır. Kahramanlık konu halk hikayeleri şu şekilde sıralanabilir: Dede Korkut Hikayeleri (Oğuz Türkleri)Alıp Manaş (Altay Türkleri)BattalnameCenknamelerDanişmentnameSaltuknameKöroğluKirman ŞahYaralı Mahmut Hem aşk hem kahramanlık konulu halk hikâyeleri Kahramanlık konulu halk hikâyelerinden bazıları hem kahramanlık hem de aşk konusunu içerir. Bu hikâyelerde genellikle aşık ve maşukun kavuşması, yapılması gereken zor bir göreve bağlıdır. Bu eserlerden başlıcaları şunlardır (Oğuz, 2018): Ferhat ile Şirin,Kirmanşah, Yaralı Mahmut, Şah İsmail, Bey Böyrek. Halk hikayelerinin özellikleri Türk halk edebiyatının anlatmaya bağlı ürünleri olan halk hikâyelerinin genel özellikleri aşağıda sıralanmıştır. Halk hikâyeleri, hem şiir hem de nesir içerir.Tıpkı masallar gibi halk hikâyelerinde de formeller yani kalıplaşmış ifadeler bulunur.Halk hikâyelerinin başlangıç kısmında söylenen şiirlere peşrev denir.Bu türde yazılan eserler genellikle anonimdir fakat âşıklık geleneğinin geliştiği 17. yüzyıldan sonra yazarı bilinen halk hikâyeleri de ortaya çıkmıştır.Halk hikâyelerinin konuları genellikle aşk, kahramanlık ve din olmak üzere üçe ayrılır.Halk hikâyelerinde olağanüstülükler bulunur. Ancak bu masal ve destanda olduğu kadar baskın değildir. Konular genellikle gerçeğe yakındır.Kahramanlar genellikle dünyaya olağanüstü koşullarda gelir.Bazı halk hikâyeleri Arap ya da Fars kaynaklı mesnevilerin halk nazarında yaygınlaşması ile oluşmuştur. en. ABSTRACT Folk tales of heroism have significantly influenced today’s novelists, poets or the film industry. Because societies exist with their history. Great achievements, victories and heroes in the history of societies gain self-confidence so that a nation can look to the future with confidence. This self-confidence is absolutely necessary for a society to rise and reach the level of contemporary civilizations. KAYNAKÇA [en. References] Demir, G. K. (2016). Gelenekten Geleceğe: Dede Korkut Kitabı. Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 14(1), 565-580. Oğuz, M. Ö. (2008). Halk Hikâyeleri. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları. Özdemir, M. (2018). Aşk ve Kahramanlık Konulu Türk Halk Hikâyelerinde Düşman Tipi. Karadeniz Sosyal Bilimler Dergisi, 10(18), 239-266. Bakınız: Türk Edebiyatında Hikaye ve Edebi Akımlar

Ana Sayfa

“Betik”in Mart 2021 Sayısını İnceleyin ve Anadolu Konulu Yeni Sayıya Yazınızı Önerin

"Betik"in Ocak 2021 sayısını inceleyin ve "Rüya" Konulu Yeni Sayıya Yazınızı Önerin

Öne çıkarılan

“Betik”in Mart 2021 Sayısını İnceleyin ve Anadolu Konulu Yeni Sayıya Yazınızı Önerin

Bu yazı Ekim 10, 2020 tarihinde admin tarafından yazılmıştır.

Sen de yazı gönder! "Betik" sizin de yazılarınızı yayımlayabileceğinizbir yayın olup sitemizde ve Google Play ortamında yayımlanmaktadır.

Buzlar Çözülmeden – Metin İncelemesi, Özet, Karakterler

Buzlar Çözülmeden, Cevat Fehmi Başkut'a ait bir eserdir.

Buzlar Çözülmeden – Metin İncelemesi, Özet, Karakterler

Bu yazı Nisan 15, 2021 tarihinde yonetici1 tarafından yazılmıştır.

Cevat Fehmi Başkut’a ait “Buzlar Çözülmeden”, tiyatro türü içerisinde önemli bir yere sahiptir. Komedi türündeki bu metinde, yozlaşmış yönetim sistemi ve idealizm arasındaki çatışma ele alınmaktadır. Nitekim yazımızda Buzlar Çözülmeden adlı tiyatro oyununun konusu, teması, türü ve özeti yer almaktadır. Eser, 1940-1980 arası edebiyatımızda öne çıkan “bürokratik iş görmezlik” konusunu işler. Ayrıca sanatçı yer yer bir toplumcu gerçekçi gibi bazen de modernist bir yazar tarzında…

Eylembilim Romanı – Oğuz Atay’ın Tamamlanamamış Kitabı

Eylembilim Romanı – Oğuz Atay’ın Tamamlanamamış Kitabı

Bu yazı Nisan 10, 2021 tarihinde yonetici1 tarafından yazılmıştır.

Eylembilim, Oğuz Atay’ın tamamlanamamış romanıdır. Eser, tıpkı “Bir Bilim Adamının Romanı”nda olduğu gibi üniversite çevresindeki bir akademisyeni konu almaktadır. Yazar öldüğünde 40 sayfası bulunan eserin daha sonra 74 sayfası daha ortaya çıkmıştır. Eylembilim romanının önceleri sadece 40 sayfası bulunabildiğinden eser, Günlük adlı yapıtın sonuna eklenmiştir. Bu yapılırken Günlük’te eser ile ilgili geçen şu ifadeler etkili olmuştur: Eylembilim diye başlayıp yarım kalan hikâyeyi kısa bir roman…

Ali Şir Nevai – Edebi Kişiliği, Mesnevileri ve Eserleri

Ali Şir Nevai – Edebi Kişiliği, Mesnevileri ve Eserleri

Bu yazı Nisan 4, 2021 tarihinde admin tarafından yazılmıştır.

Ali Şir Nevai (9 Şubat 1441, 3 Ocak 1501), Çağatay sahasında yetişen ve Türk edebiyatında birçok ilke imza atan büyük bir şair, düşünür ve devlet adamıdır. Türk edebiyatındaki ilk hamse ve ilk şairler tezkiresi Ali Şir Nevai’ye aittir. Peki, Ali Şir Nevai’nin eserleri ve Türk edebiyatındaki önemi nedir? 1. Ali Şir Nevai’nin Hayatı Ali Şir Nevai, 1441’de şu anda Afganistan’ın kuzeybatısındaki Herat’ta doğdu. Onun yaşamı…

Örtük İleti Nedir?

Örtük İleti Nedir?

Bu yazı Nisan 3, 2021 tarihinde yonetici1 tarafından yazılmıştır.

Örtük ileti, bir metnin okunması esnasında okurun bilinçli bir farkındalığa sahip olmaksızın algıladığı bilgi ve hislere denir. Özellikle sanat için sanat prensibine bağlı edebî ekollerde, yazar vermek istediği mesajı örtük iletilerle aktarır. Başka bir deyişle örtük ileti, okurun bilinçsizce veya çoğunlukla farkında olmadan okuduğu eserden edindiği mesajlardır. Örtük iletiler zelllikle belirli bir tezi savunan roman ve hikâyelerde sıkça kullanılır. Örneğin Yaban romanında cehaletin Türk köylüsünü…

Sosyal Medya Edebiyatı, Yeni Bir Ekol Vadediyor

Sosyal Medya Edebiyatı Bir devre Damga Vuruyor

Sosyal Medya Edebiyatı, Yeni Bir Ekol Vadediyor

Bu yazı Mart 30, 2021 tarihinde yonetici1 tarafından yazılmıştır.

Sosyal medya edebiyatı, bir başka deyişle kahve edebiyatı, ne denli ağır eleştirilere uğrarsa uğrasın yeni bir yazınsal gerçeklik oluşturmayı başardı. Yüz binlerce takipçisi olan genç yazarlar, artık kendileri gibi duyup kendileri gibi hisseden genç kitleye çok daha rahat ulaşıyor. Edebiyatı hızlı tüketim aracına dönüştüren bu anlayış, #edebiyatsokakta etiketi ile varlığını somutlaştırıyor. Nitekim sosyal medyada manipüle edilen etkileşimler yeni yazarlar doğruyor. Bu edebiyatın geleceği için hem…

Anneme Mektup

Bu yazı Mart 26, 2021 tarihinde yonetici1 tarafından yazılmıştır.

Yaşamımızın değerlisi annelerimize sevgimiz çok büyük, şimdi bu sayfada olduğunuza göre canım anneme mektup yazmak istiyorum, diyor olmalısınız. Öyleyse doğru yerdesiniz. Bu yazı annenize yazacağınız mektupta size yardımcı olacak. Ayrıca yazımızda Türk edebiyatındaki en güzel anne şiirleri ve sözlerini sizin için derledik. Yine, annenize Anneler Günü’nde ne alacağınıza karar veremiyorsanız anneye alınacak hediyeler listemizi inceleyebilirsiniz. İsterseniz doğrudan aşağıdaki örnek üzerinden hareket edebilirsiniz. Yine de sayfanın…

İzmir Plajları Listesi

İzmir plajları size en güzel fırsatlar sunuyor.

İzmir Plajları Listesi

Bu yazı Mart 24, 2021 tarihinde yonetici1 tarafından yazılmıştır.

İzmir plajları; yüzülecek koylar, denize girilecek yerler için bir cennet. Biz de İzmir’deki plaj yerleri, İzmir’de denize girilebilecek yerler ve en güzel koyları, sizin için özenle seçtik. İzmir’de iyi bir tatil planlaması yapacağınız yerleri sıraladık. Kısacası İzmir’de denize girmek istiyorsanız İzmir’in en güzel plajları bu yazıda. Öncelikle İzmir plajlarını listeleyip sonra detaylı olarak açıklayalım. Çıfıt Adası (Myonnesos Adası), Ilıca Plajı, Delikli Koy, Altınkum Plajı, Urla…

Veba Geceleri, İddialı Bir Salgın Romanı

Veba Geceleri, İddialı Bir Salgın Romanı

Bu yazı Mart 21, 2021 tarihinde yonetici1 tarafından yazılmıştır.

Orhan Pamuk’un yeni tarihî romanı “Veba Geceleri” oldukça iddia bir şekilde kamuoyuna sunuldu. Nobelli yazar daha önce olmadığı kadar proaktif bir reklam kampanyası yürütüyor. Romanın sevilip sevilmeyeceğini zaman gösterecek. Veba Geceleri Ne Anlatıyor? Veba Geceleri, 1901 yılında Osmanlı’da yaşanan büyük veba salgınını konu alıyor. Tarihte 1901 İstanbul Veba Salgını olarak bilinen salgın İstanbul dışına yayılmadan durdurulsa da romanın postmodern kurgusunda olaylar bir salgın adasına taşınıyor.…

Eski Uygur Türkçesi Eserleri

Eski Uygur Türkçesi metinleri Eski Türkçenin ikinci koludur.

Eski Uygur Türkçesi Eserleri

Bu yazı Mart 19, 2021 tarihinde yonetici1 tarafından yazılmıştır.

Eski Uygur Türkçesi eserleri, Göktürkçe Dönemi‘nin bitmesiyle verilmeye başlanan yapıtlardır. Eski Uygur edebiyatı çeviri merkezli bir edebiyattır. Bu dönemde Çince, Tibetçe ve Soğdça eserler, Budist (Burkancı) Uygur edebiyatına kazandırılmıştır. Özellikle Bin Buda Mağaraları (Ming Öy) içerisinde sayısız sayıda Uygur eseri ortaya çıkmıştır. Mani dili çevresinde ise Irk Bitig ve Aprin Çor Tigin’in şiirleri önemlidir. Eski Uygur Türkçesinin en önemli budist ve Manici eserleri şunlardır: Altun…

Betik Mart 2021 Sayısı: Rüya

Rüya Betik âdeta bir rüya kitabını andırıyor.

Betik Mart 2021 Sayısı: Rüya

Bu yazı Mart 15, 2021 tarihinde yonetici1 tarafından yazılmıştır.

Betik Edebiyat’ın “rüya” temalı Mart 2021 sayısı ile karşınızdayız. Her zamanki gibi dergimiz dopdolu. Bu sayıda âdeta edebî bir rüya kitabı sizi bekliyor. Dergimizin düzelti öncesi sürümüne aşağıdaki bağlantıdan ulaşabilirsiniz. Gerekli düzeltmeler yapılarak nihai e-dergimiz 25 Mart’ta yayımlanacaktır. Rüya Betik’e ulaşmak için tıklayınız. Rüya Betik’te Neler Var? Dördüncü sayımızı bir tatlı “Rüya” bir huzursuz “Kâbus” teması etrafında uyku ile uyanıklık hâli arasında oluşturduk. Edebiyatın büyülü…

Şeker Portakalı Romanı

Bu yazı Mart 13, 2021 tarihinde yonetici1 tarafından yazılmıştır.

Sevgili okurlarım size defalarca kez okuduğum ve eminim çoğunuzun da okuduğu, çok sevdiğim bir kitaptan birkaç alıntı paylaşacağım ve fikirlerimi sunacağım: Şeker Portakalı. Onu düşünmekten kendimi alamıyorum, şimdi acının ne olduğunu gerçekten biliyordum. Ayağını bir cam parçasıyla kesmek ve eczanede dikiş attırmak değildi bu. Acı, insanın birlikte ölmesi gereken şeydi. Kollarda, başta en ufak güç bırakmayan, yastıkta kafayı bir yandan öbür yana çevirme cesaretini bile…

Karagöz ve Hacivat Oyunu | Gölge Oyununun Özellikleri, Tipleri

Karagöz ve Hacivat oyununa gölge oyunu da denir.

Karagöz ve Hacivat Oyunu | Gölge Oyununun Özellikleri, Tipleri

Bu yazı Mart 12, 2021 tarihinde yonetici1 tarafından yazılmıştır.

Karagöz ve Hacivat, geleneksel Türk tiyatrosunun dil ve anlatım özellikleri açısından sade bir yapıya sahip en özel parçalarından biridir. Bu oyuna gölge oyunu da denir. Mukaddime, muhavere, fasıl ve bitiş olmak üzere dört bölüme ayrılan oyunun kökeni çok eskidir. Nitekim bu yazıda Hacivat ve Karagöz’ün hangi özellikleriyle metne konu edildiği açıklanmaktadır. Bu yazıyı PDF formatında makale olarak okumak için tıklayın. Türk gölge oyunlarına “Çadır Hayal,…

İyi Bir Tatil Nasıl Planlanır?

Bu yazı Mart 11, 2021 tarihinde yonetici1 tarafından yazılmıştır.

İyi bir tatil, tatil fırsatlarını takip etmek ve doğru planlamaya dayanır. Kısacası iyi bir tatil, tatile hazır olmakla başlar. Bu sebeple tatilinizi erkenden planlamaya başlamalısınız. Cazip tatil fırsatları için tetikte olmalısınız. Bu size ayrıca uygun fiyatlı bir tatilin de kapısını açacaktır. Peki iyi bir tatil nasıl olmalı? İyi bir tatilin en önemli özelliklerinden biri önerileri dikkate alarak planlanmasıdır. Sitemizde Selimiye Cennet Koyu vb. birçok plaj…

Siste Söyleniş Şiiri İncelemesi

Bu yazı Mart 11, 2021 tarihinde yonetici1 tarafından yazılmıştır.

Siste Söyleniş şiiri, Yahya Kemal tarafından Tevfik Fikret’in Sis şiirine karşılık olarak yazılmıştır. Sis şiirinde Tevfik Fikret, İstanbul’u ağır şekilde eleştirmiştir. Yahya Kemal ise bu şiiriyle İstanbul’un Türklerin gönül dünyası ile ilgili önemini vurgulamıştır. Şiirle ilgili daha çok detay için aşağıdaki sunuyu inceleyiniz. Siste Söyleniş Şiiri niçin yazıldı? Siste Yürüyüş şiirinin yazılma sebebi, Tevfik Fikret’in İstanbul’u hakaretamiz bir dille yermesidir. İstanbul’a olan sevgisi ile bilinen…

Toplum İçin Sanat ve Sanat İçin Sanat Anlayışları | Temsilciler

Sanat için sanat ve toplum için sanat anlayışlarının anlatıldığı bir yazı

Toplum İçin Sanat ve Sanat İçin Sanat Anlayışları | Temsilciler

Bu yazı Mart 10, 2021 tarihinde yonetici1 tarafından yazılmıştır.

Edebiyatın amacının ne olması gerektiği özellikle Fransız İhtilali’nden sonra sıkça tartışma konusu olmuştur. Bu hususta “Sanat toplum içindir.” ve “Sanat sanat içindir.” şeklinde iki farklı anlayış ortaya çıkmıştır. Genel olarak romantizm akımından etkilenen veya toplumcu gerçekçi edebî çevrelerde toplum için sanat anlayışı etkilidir. Toplumcu gerçekçiler dışında kalan realistler ile sembolist, emprestyonist ve parnasyen sanatçılar sanat için sanat anlayışını benimsemiştir. Toplum için sanat Toplum için sanat…

Rüya

Bu yazı Mart 9, 2021 tarihinde yonetici1 tarafından yazılmıştır.

Bu yazıda “Rüya aslında nedir?” ve “Rüyaların gerçek olduğu nasıl anlaşılır?” sorularının yanıtlarını bulacaksınız. Öyleyse Sevinç Güngör’ün rüya kavramını bilimsel ve fıtrî açıdan yorumladığı keyifli bir yazı sizi bekliyor. Rüya uykunun bekçisidir, derler. İnsan, rüya âleminin yollarında ruhuyla yürür, semalarında ruhuyla uçar, uçurumlarından ruhuyla sert boşluklara düşer. Bilinçaltının derin dehlizlerinde gezinir. Rüyada ruh, dış âlemle irtibatını bir nevi askıya alır, hislerini kâinattan çeker âdeta. Bilimsel…

İlk Kadın Tiyatro Oyuncusu: Afife Jale

İlk Kadın Tiyatro Oyuncusu: Afife Jale

Bu yazı Mart 8, 2021 tarihinde yonetici1 tarafından yazılmıştır.

Türk kültür hayatındaki ilk kadın tiyatro oyuncusu Afife Jale’dir. Bu yönüyle Afife Jale, Türk tiyatrosu için sembol bir tiyatrocudur. Kısacası Müslüman-Türk kadınlarının tiyatro sahnesinde yer almasında öncü isim olmuştur. Bu çalışmada Afife Jale’nin ve Türk kadınının tiyatro sahnesinde yaşadığı zorluklardan bahsedilmiştir. Ayrıca Atatürk’ün Türk kadın tiyatrocularına olan desteğinden ve diğer kadın tiyatro sanatçılarından da söz edilmiştir. Sonuç olarak, Afife Jale’nin tiyatro ısrarı sayesinde kadının sahneye…

Psikolojik Film Önerileri Listesi

Psikolojik film önerileri sizin için derlediğimiz bir liste.

Psikolojik Film Önerileri Listesi

Bu yazı Mart 7, 2021 tarihinde yonetici1 tarafından yazılmıştır.

Sizin için sinema tarihinin en güzel psikolojik filmlerini derledik. 2021 film önerileri listemizin bir parçası olan psikolojik film önerileri listemize aşağıdan ulaşabilirsiniz. Ayrıca web hikâyemizden filmlerle ilgili bilgi alabilirsiniz. All I See Is You: Gina, çocukluğundaki bir araba kazasından beri kördür. Kocası James ile birlikte yaşadığı Bangkok’taki günlük yaşamında, diğer insanlara bağımlı hale gelmiştir. Ancak özellikle kocasının yardımına bağımlı hale gelmiştir. Bir ameliyattan sonra görme…

Denizin İnsan Yaşamındaki Yeri Nedir? | Deniz ve Tatil

Denizin İnsan Yaşamındaki Yeri Hakkında Güzel Bir Makale

Denizin İnsan Yaşamındaki Yeri Nedir? | Deniz ve Tatil

Bu yazı Mart 6, 2021 tarihinde yonetici1 tarafından yazılmıştır.

Sonsuzluğu çağrıştırmasıyla denizin insan yaşamındaki sembolik yeri güçlü bir motiftir. Ayrıca deniz hem merhamet sahibidir hem de hırçındır. Zaten bu sebeple her iki cinsiyete de verilen bir kişi adıdır. Denizin insan hayatındaki önemini ortaya koyan özellikleri şunlardır: İçerisinde barındırdığı ürünlerle insanlar için ekonomik bir değer üretir. Sakin bir denizi seyretmek birçok insan için ruhunu dinginleştiren ve ona huzur veren bir davranıştır. Dalgalı ve rüzgârlı zamanlarda…

Ateşten Gömlek Romanı İncelemesi | Özet ve Karakterler

Ateşten Gömlek romanı hakkında inceleme yazısı.

Ateşten Gömlek Romanı İncelemesi | Özet ve Karakterler

Bu yazı Mart 5, 2021 tarihinde yonetici1 tarafından yazılmıştır.

Ateşten Gömlek, konusu millî ideallere ulaşmak olan “Millî Edebiyat” anlayışıyla millî karakterlerle örülmüş Kurtuluş Savaşı romanıdır. Halide Edip tarafından yazılan romandaki olay örgüsü yaralı bir askerin günlüğünde geçer. Ateşten Gömlek özeti, incelemesi ve karakterleri ile ilgili ayrıntılar bu yazıda. Ateşten Gömlek’te dönemin tarihî, sosyal ve siyasi yapısıyla ilgili olaylara hâkim realist bir bakış açısı vardır. Halide Edip Adıvar’ın Kurtuluş Savaşı’na bizzat katılması, romandaki anlatıcının gerçekçi…

ARAŞTIRMALAR

Öz Türkçe İsimler Sözlüğü

Öz Türkçe isimler sözlüğümüzle karşınızdayız.

Öz Türkçe isimler ve eski Türk isimleri sözlüğümüzde, Türkçe kökenli erkek ve kız isimleri anlamlarıyla incelendi. Nitekim şu an göz attığınız Türkçe bebek adları; Göktürkçe isimler, Türk prenslerinin, prenseslerinin isimleri, Türk büyüklerinin adları, Türk hükümdarları ve Hun isimleri gibi birçok alandan toplandı. Ayrıca söylenişi güzel Azerbaycan, Kazak, Özbek, Kırgız ve Altay isimleri de listeye eklendi. Türkçe İsimler Sözlüğümüzden önce sizin için “modern erkek ve kız isimleri önerileri” ve “eski Türk isimleri” bölümleri hazırladık. Dilerseniz bu bölümleri atlayarak da sözlüğümüzü incelemeye başlayabilirsiniz. Öz Türkçe erkek ve kız bebek isim önerileri Alça: Kızıl. (K)Kağan: Türk hükûmdarı. (E)Kayra: Koruyan. (E)Ayçin: Ay gibi güzel yüzlü. (K)Alpdem: Erdemli, yiğitçe davranan. (E)Ançmay: Parıltılı. (K)Asral: Koruyan, gözeten. (K)Erdem: Doğruluk.Ayda: Geceyi aydınlatan ay ışığı. (K)Ayyüce: Ay gibi aziz. (K)Bartun: Gönlü huzur bulan. (E)Belen: Her zaman hazır olan. (K)Eren: Doğru yoldan ayrılmayan yiğit insan.Beliz: İm. (K)Yiğit: Cesur. (E)Berçin: Eli açık. (K)Mete: Büyük Hun hükümdarı. (E)Betim: Tasvir. (K)Diriliş: Yeniden doğma. (E)Bükte: Hayatın değişim noktası. (K)Dayanç: Sır. (E)Deren: İş bilen. (K)Doruk: Zirve. (E/K)Duruş: Doğru ve net tavır. (E/K)Düşsel: Hayal gibi. (K)Egiz: Üstün. (E)Elçim: Tutam. (K)İriz: Yiğit. (E)Esli: Akıllı. (E/K)Gerçe: Güzelliği ile büyüleyen. (K)Günce: Yaşananların günü gününe anlatıldığı defter. (K)İlber: Ülkeyi derleyip, toplayan. (E)İlbike: Ülkenin prensesi. (K)İlkyaz: Bahar. (K)Kelebek: Rengârenk bir canlı. (K)Oykun: Kutsi. (E)Özemay: Ruhu ferahlatan. (K)Öznem: Hayatımın odağı. (K)Parsday: Pars gibi güçlü. (E)Sarp: Engebeli. (E)Sayda: Şeffaf kalpli. (E/K)Sehen: Bilge. (K)Selge: Mutlu. (K)Serinç: Hoş. (K)Özgür: Hür. (E) Eski Türk isimleri Bumin: Göktürk Kağanlığı’nın kurucusudur. Orhun Yazıtları’nda adı geçen kağanlardandır.Mukan: Birinci Göktürk Devleti’ni zirveye çıkaran Türk kağanıdır.Emrah: Eski Türkçede “Amrak” olarak kullanılan bir addır. Fakat zamanla “Emrah” şekline dönüşmüştür. Altıncı yüzyılda hüküm sürmüş bir Göktürk kağanıdır.Baga: Özellikle Sasanilerle yaptığı savaşlarla bilinen Göktürk kağanıdır.Töremen: Göktürk İç Savaşı’nda Buhara bölgesinde hüküm sürmüştür.Tulan: Göktürkleri yeniden diriltmek için uzun mücadeleler veren bir Türk kağanıdır.Türkşad: Göktürklerin Avrupa’daki ilerleyişini yöneten kumandandır.Tardu: Batı Göktürk Kağanlığı’nın kurulmasını sağlayan şaddır.Yansu: Nili Kağan’ın babasıdır.Buyruk: Batı Göktürk tahtını elde etmek için çaba gösteren bir Göktürk asilzadesidir.Taman: Batı Göktürk Kağanıdır.Arslan: Batı Göktürk Kağanı olan Taman’ın ön adıdır.İnal: Bir Göktürk tiginidir.Tun: Tong Yabgu Kağan olarak da bilinen Batı Göktürk hükümdarıdır.Bahadır: Tam adı Bağatur Sepi Kağan olan Göktürk kağanıdır.Teriş: Bk. Tunga.Tunga: Tarihte Afresiyab olarak da bilinen büyük Türk-İskit hükümdarıdır. Ayrıca İşbara Teriş Tunga Kağan’ın adlarından biridir.Eriş: Ériş Kül Kağan olarak bilinen Türk kağanıdır.Börü: Göktürklerin Batı sınırlarını korumuş bir tudun, Börişad.Tarkan: Çorpan Tarkan büyük bir Göktürk kumandanıdır.Sibir: Kimin Kağan’ın oğludur.İlkağan: İllig Kağan olarak da bilinir. Doğu Göktürk Devleti’nin son hükümdarıdır.Çelebi: Son Doğu Göktürk kağanlarındandır.Kürşad: Çin sarayını basarak Göktürklerin yeniden bağımsızlığı için kendini feda eden Türk asilzadesidir. Çin kaynaklarında adı Chieh-she-shuai’dır.Bengü: Yıkılan Göktürk Devleti’nin yeniden kurulması için gizlice ordu toplayıp Çin ile savaşan Türk bürokratıdır. Bu savaş sonucunda Çin başkentindeki bir pazar yerinde idam edilmiştir.İnci: Göktürkçedeki şekli ile Yinçü, bir Sir-Tartuş kağanıdır.İlteriş: Kutluk Kağan, Göktürk Kağanlığı’nı dirilten ve bu sebeple İlteriş unvanına layık görülen büyük bir Türk kağanıdır.Bilge: Göktürk Yazıtları’nı diktiren Türk kağanıdır.Ayhan: Göktürk Yazıtları’nı taşa yazan Yollug Tigin’in hükümdarlık (Ay Kağan) adıdır.Kutlu: İlteriş Kağan’ın gerçek ismidir. Göktürkçede Kutluk şeklinde söylenir.Tamgan: Altun Tamgan Tarkan’ın adıdır. Şimdi gelin, Türk isim verme geleneğini yansıtan Türkçe adları alfabetik sıra ile inceleyelim. A ile başlayan isimler Abay (E/K): Dikkatli. Yeryüzünü koruduğuna inanılan efsanevi varlık. Kazakistan’ın en büyük şairlerinden Abay Kunanbay bu adı taşımaktadır. Abray (K): Türk mitolojisinde denizlere hükmeden ejder, Abra. Mitolojik bir isimdir. Ada (E/K): Türk mitolojisinde dağların kutsal ruhuna verilen ad, Adahan. Etrafı su ile çevrili kara. Türkiye’de son dönemde yaygınlaşan Öz Türkçe isimler arasındadır. Ada Kutay (E): Türk mitolojisinde göklerin mutlak hâkimi olduğuna inanılan efsanevi varlık, Ülgen. Mitolojik bir isimdir. Adahan (E): Türk ve Altay mitolojisinde dağ tanrısıdır, Adagan olarak da bilinir. Koruduğu varlıkları kıskandığı söylenir. Mitolojik bir isimdir. Adal (E/K): “Ün kazan, bir isme sahip ol!” anlamında bir isim. “Ad” kelimesinin “almak” fiiliyle eksiz emir çekiminde ekleşmesiyle oluşturulmuş bir isimdir. Adayış (E/K): İdeal uğruna çaba sarf etme durumu. Türkiye’de yeni kullanılmaya başlanan Türkiye Türkçesi temelli isimlerdendir. Adınç (E): Günahtan arınma, temizlenme. Eski Uygur Türkçesinde “günahtan arınma” anlamında kullanılan bir kelimedir (Sevinçli, 2018: 405). Akın (E): Arkası kesilmeyen ilerleme. Eski Türk isimleri arasında yer almaktadır. Akınalp (E): Kendini sürekli geliştiren güçlü ve bilge kişi. Türkiye’de yeni kullanılmaya başlanan Türkiye Türkçesi temelli isimlerdendir. Aksungur (E): Akdoğan. Tarihî bir isim olup Melikşah dönemindeki Halep valilerindendir. Akşin (K): Beyaz tenli kadın. Eski Türkçe ak “beyaz” + şin “insana ait renk isimleri yapan ek” yapılarından oluşmuştur. Aktay (E): Aktay, beyaz at yavrusu. Ak “beyaz” ve tay “at yavrusu” kelimelerinden oluşmuştur. Güçlü Memluk komutanlarından birinin adıdır. Aktuğ (E): Türk mitolojisinde yardım eden efsanevi kişiliktir. Mitolojik Türkçe isimler arasındadır. Alaçin (E): Şahin. bk. Laçin Alaz (E/K): Türk mitolojisinde ateşe hükmeden figür. Anadolu ağızlarında “ateş” veya “alev” için kullanılan bir kelimedir. Alça (K): Kızıl görünümlü, al yanaklı. Al “al, kırmızı” kelimesinden türemiştir. Alçatun biçiminde Eski Türklerde kullanılmış bir isimdir. Alçatun (K): Kızılımsı. Al “al, kırmızı” kelimesinden renk isimlerine gelen ve “-ımsı” anlamı katan +tIn ekiyle yapılmıştır. Bu ek bugün +tım biçiminde Altay Türkçesinde yaşamaktadır. Ayrıca “Alçatun” Cengiz Han’ın kızının adıdır. Alka (K): Kırmızı. Eski Türkçede bu kelime “kırmızı” anlamına gelir. Alkan (E): “Övül, takdir gör!” anlamında bir isim. Emir tabanlı bir isimdir. Eski Türkçede “Övül, takdir gör!” anlamına gelir. Alkım (E/K): Gökkuşağı. Balıkesir Susurluk ağzında h’alâ kullanılan gökkuşağı anlamında bir kelimedir. Allay (E): Türk mitolojisinde vatanseverlik figürü olarak vatanı korur. Işıklı bir görüntüsü vardır. Mitolojik Türkçe isimler arasındadır. Almila (K): Elma yanaklı kız. “Bozkurtlar Ölüyor” adlı kitapta geçen Işbara Alp’ in Ötüken güzeli kızıdır. Kelime Eski Türkçedeki “almıla” yani “elma” kelimesinden türetilmiş olmalıdır (bk. Sertkaya, 2014). Alp (E): Yiğit. Eski Türklerden beri en fazla kullanılan isimlerden biri olmuştur. Özellikle Eski Uygur Dönemi’nde kağanların birçoğunun isminde bulunan bir kelimedir. Alparslan (E): Arslan gibi güçlü erkek. Türk tarihinde önemli bir yeri olan Selçuklu sultanının adıdır. Alparslan Türklerin Anadolu’ya tam anlamıyla yerleşmesini başlatan tarihi figürdür. Alpay (E): Yiğit. Eski Türkçedeki “alpagu” kelimesinin günümüz Türkçesindeki söylenişidir. Alpamak “cesur olmak” anlamına gelir. Alpdem (E): Dürüst ve güçlü kişi. Eski Türkçede “+dem” eki kelimelere “gibi” anlamı katmıştır: kün “güneş” + dem “gibi” [güneş gibi] vb (örnek için bk. Gabain, 2007: s. 285). Alper (E): Yiğit. “Alp” ve “er” isimlerinden oluşan birleşik bir isimdir. Bu ismin Türk tarihi açısından müstesna bir yeri vardır. İranlıların Şehname adlı ünlü destanında ve Divanü Lügati’t Türk’te de geçen Alper Tunga’nın, Türk tarihinin en büyük komutanlarından biri olduğu düşünülmektedir. Alperen (E): […]

Trabzon’da Gazetecilik

Bugün Trabzon, yerel gazeteler açısından Türkiye’nin en gelişmiş yerel medyalarından birine sahiptir. Özellikle Trabzonspor’a ulusal basında yeterince yer verilmediği algısı yerel Trabzon gazetelerinin spor sayfalarına olan ilgiyi artırmaktadır. Nitekim Trabzon’daki hâlâ yayımlanan bazı yerel gazeteler şunlardır: Karadeniz GazetesiGünebakış GazetesiTakaKuzey EkspresAkçaabat Yeni Haber Trabzon’da yerel gazeteler ulusal basınla boy ölçüşebilecek tirajlarda basım yapabilmektedir. Bu durum, Trabzon’daki gazetecilik mesleğinin erken sayılabilecek bir dönemde başlamasıyla açıklanabilir. Ayrıca Trabzon’un ilk gazetesi Trabzon Gazetesi, ilk özel gazetesi ise 1906’da kurulan Sa’adet’tir. Trabzon Gazeteleri Trabzon’ya yayın yapan yukarıdaki gazeteler, sayfalarında Trabzonspor haberlerine de yer vermektedir. Bununla birlikte Trabzon’da Trabzonspor merkezli yayın yapan bazı internet siteleri şunlardır: Haber61.netHaberts Trabzon’daki İlk Yerel Olarak Yayımlanan Gazeteler Trabzon’daki yerel olarak yayımlanan ilk gazete 1869’da dönemin Trabzon Valisi Esat Muhlis Paşa tarafından çıkarılmıştır. “Trabzon Gazetesi” adındaki yayın, ilk özel gazetemiz olan Tercüman-ı Ahvâl’den dokuz sene sonra kurulmuştur. Bu düzyazı geleneğinin yurt genelindeki gelişimiyle eş güdümlüdür. Trabzon gazetesi, valilik binasında kurulan bir matbaada basılmış ve halkın bilmesi gereken resmî olayları tebaaya duyurma görevini üstlenmiştir. Aynı dönemde Osmanlı’nın farklı vilayetlerinde de aynı maksatla resmî diyebileceğimiz gazeteler açılmıştır. Örneğin Bursa’da Hüdâvendigâr gazetesi 1869’da yayın hayatına başlamıştır. Trabzon Gazetesi, Trabzon’un 1918’de Rus işgaline uğramasıyla yayın hayatına veda etmiş, gazete arşivi işgal esnasında kaybolmuştur. Bu durum Trabzon’da gazetecilik tarihinin araştırılması adına önemli bir kayıptır. Trabzon’un ilk özel gazetesi olan Trabzon’da kurulan ilk özel gazete Sa’aadet’tir. Ayrıca Trabzon’da özel olarak kurulan ikinci gazete Feyz Gazetesi olmuştur. Bu gazeteyi kuran kişi Osman Nuri Bey’dir. Osman Nuri Bey, daha sonra İkbal ve Olcay gazetelerinin de kuruculuğunu üstlenmiştir. Ayrıca Olcay Gazetesi, yeni Türk harfleriyle Trabzon’da yayımlanan ilk gazete olmuştur. Osman Nuri Bey, Trabzon’da gazeteciliği bir uğraş olmaktan çıkarıp profesyonel boyuta taşıyan kişi olarak bilinmektedir. Cumhuriyetin ilanından önce Trabzon’da kurulan diğer önemli gazeteler Akçaabat müftüsü tarafından çıkarılan Pulathane, Mehmet Tevfik Yunusoğlu’nun çıkardığı Haber Anası ve Avni Bey’in başyazarlığını yaptığı Bahri Siyah’tır. Trabzon’da gazetecilik denilince unutulmaması gereken en önemli gazetelerden biri İstikbal’dir. Nitekim bu gazete 10 Aralık 1918’de kurulmuş ve kurtuluş savaşı boyunca bölge halkını Kuva-yı Milliye’ye katılmaya davet etmiş, Trabzon Müdafa-i Hukuk Cemiyeti’nin yayın organı vazifesini görmüştür. Kurulduğu tarihten kapandığı Mart 1925’e kadar 1400’den fazla sayı yayımlanmıştır.

Evenkler

Türkçe gibi Altay dil ailesini paylaşan bir diğer dil Tunguzcadır. Bu yazımızda, Tunguzlar ile ilintili bir Kuzey Asya topluluğu olan ve taygalarla kaplı bir coğrafyada yaşayan Evenkleri konu edindik. Rusya’da Evenkler, Rusya’nın kuzeyinde yaşayan yerli halklardan biri olarak 2010 nüfus sayımında nitelendirilmektedir. Çin’de ise Evenkler, ülkede tanımlanmış 58 etnik gruptan biri olarak kabul edilmiştir. Resmî nüfus sayımlarına göre Rusya’da 38 bin Çin’de ise 31000 Evenk yaşamaktadır. Moğolistan’da yaşayan 500 kadar Evenk’e ise Moğollar Kamnigan adını vermektedir. Evenklerin 5 ila 9. Yüzyıllar arasında Çin’in kuzeyindeki “Hingan Sıradağları”nda yaşayan Şiveyler ile bağlantılı olduğu düşünülmektedir. Buna rağmen bugünkü yerli Evenklerin büyük bir bölümü Baykal Gölü ve Arnur Nehri arasındaki bölgede yaşadığı görülmektedir. Evenk dili, Altay dil ailesinin Mançu-Tunguz kolundandır. Bu dil, Sibirya’daki Nigidal ve Even dilleriyle akrabadır. 17. yüzyıla kadar Evenkler, Lena ve Yenisey ırmaklarının oluşturduğu havza boyunca ren geyiği çobanlığı ile geçimlerini sürdürmüştür. Evenk boyları ren geyiklerini, etleri, sütleri için kullanmış ayrıca bu hayvanlardan binek olarak da yararlanmışlardır. Çindeki ve Moğolistan’daki Evenkler ise coğrafi nedenlerle Moğol ve Türklerden etkilenerek at yetiştiriciliği yapmış, Türk ve Moğol toplulukları gibi geleneksel elbise olan degel giymiştir. Çin Evenleri olan Solonlar Amur Nehri boyunca göçebe bir hayat sürmüştür. Daur topluluklarıyla Solonların yakın bir bağı vardır. Evenkler 17. yüzyıldan sonra Rus egemenliği ile tanışmıştır. Bu zamandan sonra Rus Çarlığı’nın sınır koruyucuları olan Slav Kazakları tarafından Evenkler, kürk vergisi ödemekle yükümlü hâle getirilmiştir. Ruslar, Evenkleri kürk vergisi konusunda baskı altına alabilmek için Evenk boylarının oymak başlarını rehin almıştır. Bu nedenle bazı Evenk boyları farklı yerlere göç etmek zorunda kalmıştır. Evenkler, 18. yüzyıla kadar şaman gelenekleriyle yaşamışlar ve Tibet Budizmi’nden etkilenmişlerdir. Bu yüzyıldan sonra Rusların etkisiyle Evenk toplulukları arasında Ortodoks Hristiyanlık artış göstermiştir.

Çiçeklerin Dili: Ruhu Gülün

Çiçeklerin dili: Mor menekşe hüznü, kırmızı gül aşkı, sarı gül ayrılığı, özlemi beyaz karanfiller, karanfiller ve mavi menekşeler sırdaşı simgeler.

Türkçenin İç ve Dış Tarihine Genel Bir Bakış

Türk dili yani Türkçe, bugün de hâlâ devam eden değişik görüşlere karşın, dünya dilleri içinde genellikle Ural-Altay dil ailesine bağlı bir dil olma hüviyetini koruyordu. Ne var ki bu tutum, yapılan son araştırmalar doğrultusunda yerini farklı nazariyelere ve tartışmalara bırakmıştır. Modern Türk dili bugün Ural ve Altay olmak üzere iki farklı dil ailesinden söz etmektedir. Ural-Altay dil ailesinin artık başlı başına bir aile olarak incelenen Altay kolu, öteki Ural kolu gibi, adını coğrafyadan almaktadır. Bugünkü altın kelimesinin eski şekli olan altun ve Moğolcadaki altan (aynı anlamda) kelimeleri ile kökü bir ve “altın dağları” demek olan Altay dağlarının adı filolojide , geniş anlamda akrabalığı söz konusu olan Altay milletlerinin ortak adı; dar anlamda ise, bugün o bölgede oturan Türk boylarına ve şivelerine topluca verilen isimdir (Türk Dili Nereden Geliyor Nereye Gidiyor, s.2 ). Altay dil birliği nazariyesine göre bir ana Altaycadan Türkçe, ana Moğolca, ana Mançu-Tunguzca ve hatta son araştırmalarda ana Korece’nin ayrılışına dair görüşler de şimdilik aydınlığa kavuşmuş olmayıp, hâlâ pek şahsîdir. Ana Türkçenin doğrudan doğruya mı yoksa öbür akraba dillerle birlikte mi ana Altaycadan çıktığı bu konudaki müracaat kitaplarında farklı şekilde gösterilmektedir. (age., s.5 ) Bu sebepten yaygın bir görüşle Türk milleti ve dili, Altay sahası içinde Moğol, Mançu-Tunguzlarla akraba diller kategorisinde ele alınmaktadır (Bu konuda daha geniş bilgi için bk. A. Dilaçar, Türk Diline Genel Bir Bakış, Ankara 1964 ve A. Caferoğlu, Türk Dili Tarihi, I, İstanbul 1970). Bakınız: Türkçenin Özellikleri: Türkçeyi diğer dillerden ayıran özellikler nelerdir? 2. Türk Dilinin Tarihî Gelişimi ve Devirleri Tablo I (Düzenleyen: İsa Sarı – www.isa-sari.com Kaynak: A. Bican Ercilasun – Türk Dili Tarihi) Türkçenin tarihî gelişimi dönemler hâlinde ele alınabilir. Nitekim Türkçenin soy ağacından yola çıkılarak tarihî gelişimi incelendiğinde, ilk devresi hakkında açık ve kesin bir bilginin olmadığı görülür ( bk. Tablo I). Bilindiği üzere Türkçenin ilk devresine Ana Türkçe daha sonraki devresine ise İlk Türkçe adı verilmektedir. Dolayısıyla İlk Türkçe ve Ana Türkçe döneminden kalan yazılı bir belge elimizde olmadığı için bu dönemler “karanlık dönem” sayılmaktadır. Ana Türkçe döneminde Türkçe Altay dilinden ayrılmış, farklı özellikler göstermeye başlamış ve artık kendi başına bir dil olmuş, karanlık dönemde Türkçenin iki temel lehçesi olan Yakutça ve Çuvaşça ortaya çıkmıştır. İlk Türkçe devresi ise, tarih sahnesinde yer aldığımız zamana aittir ve Büyük Hun İmparatorluğu zamanındaki Türkçedir. Bu devreden elimize herhangi bir örnek geçmemiştir. Ancak Hun devrinde söylenmiş bazı şiirleri Çince metinlerden öğrenmek mümkündür. Ayrıca İlk Türkçe döneminde Altay dilleri olan Moğolca, Mançuca, Tunguzca, Korece, Japonca dillerinin de daha birbirinden ayrılmadığını söyleyebiliriz. Bakınız: Türkçenin Dönemlere Ayrılmasındaki Ölçütler Nelerdir? Türkçenin Eski Türkçe ve sonraki dönemlerine ait metinler günümüze kadar ulaşmıştır. Bu devre de milâdın başlangıcından II. asra kadar devam etmiştir (Eski Türkçe denince ilmî araştırmalarda II. asır akla gelir). Dolayısıyla bu metinlerden hareketle Türkçenin tarihî gelişimi rahat bir şekilde takip edilebilmektedir. Türkçenin metinlerden yola çıkılarak izlenebilen dönemleri şunlardır: A. ESKİ TÜRKÇE Türkçenin yabancı etkilere en kapalı dönemi olan Eski Türkçe, 6. ve 13. yüzyıllar arasında etkili olmuştur. Bu dönem Göktürkler, Uygurlar ve Karahanlılar devrini kapsar. Türkçenin ilk yazılı belgeleri bu döneme ait olduğundan Eski Türkçe için Türk yazı dilinin ilk devresi denebilir. Bu dönemdeki dilin tarihî seyrini izlemek için başta Orhun Kitabeleri olmak üzere elimizde bol miktarda yazılı kaynak vardır. Muharrem Ergin bu dönem için: “İşte nazarî olarak Milâdın ilk asırlarında başladığını kabul ettiğimiz ve ilk ele geçen metinleri sekizinci asra ait olan bu yazı dili 12 – 13. asra kadar devam etmiş olup, bu devre Türk yazı dilinin ilk devresini teşkil etmektedir. Bu ilk yazı dili devresi ayni zamanda müşterek bir yazı dili devresidir. Yani bu yazı dili bütün Türklüğün tek yazı dili olarak kullanılmış, Orta Asya’da geniş bir sahayı kaplayan Türklük âlemi asırlar boyunca hep ayni dille okuyup yazmıştır. O devirden kalma eserlerde görülen ufak tefek farklar ise saha ve zaman farklarından ileri gelen normal ayrılıklar olup tek bir yazı dilinin hudutlarını aşacak mahiyette değildir. Kâşgarlı’nın en çok beğendiği ve şivelerle karşılaştırırken “Türkçe” diye adlandırdığı, Hakaniye Türkçesi, yahut başka eserlerde Kâşgar dili, Kâşgar Türkçesi adı ile anılan dil hep bu ilk Türk yazı dilidir. Bu yazı dili devresinden gelen eserlerin büyük bir kısmı Uygur yazısı ile yazılmış olduğu için bu devreye Uygur devresi, bu yazı diline de Uygurca denilebilir. Fakat Türkoloji öğretiminde Türkçenin bu ilk devresi için bugün en uygun isim olarak “Eski Türkçe” tâbirini kullanmaktayız. Türkçenin ondan sonraki çeşitli gelişmelerinin kaynağı hep bu devreye çıkmakla, bugün geniş sahalarda ayrı kollara ayrılmış bulunan Türkçenin bütün şekillerinin menşei bu devrede bulunmakta, kısacası, Türkçenin bütün yapısı bu devre ile izah edilebilmektedir. Demek ki bu devre Türkçenin ana Türkçe devresi, ilk devresi, eski devresidir. Onun için bu devreyi “Eski Türkçe” diye adlandırmak çok yerindedir. Eski Türkçe dönemine ait metinler üç grupta toplanır.” der. Ardından, “O hâlde Türk yazı dilinin ilk devresi Eski Türkçedir. Eski Türkçeden daha önceki devir ise Türkçenin karanlık devridir. O devir artık Eski Türkçenin Çuvaşça ve Yakutça ile, bunların da daha ileride Moğolca ile birleştikleri devirdir.” diye sözlerine devam eder. Aslında Türkçenin tarih boyunca eski ve yeni olmak üzere temelde iki gramer yapısına sahip olduğunu ifade eden Ergin, Eski Türkçe devresinin Türkçenin eski; ondan sonraki devrelerin ise yeni gramer yapısına sahip olan devreleri olduğunu vurgular. Eski Türkçe dönemine ait metinler üç grupta toplanır. a. Göktürk metinleri “Türk” adıyla kurulan MS 552-745 yılları arasında hüküm süren Göktürklerin yazmış olduğu metinlerdir. Göktürkler kendi geliştirdikleri Göktürk alfabesiyle taşlar üzerine yazılar yazmışlar, kitabeler oluşturmuşlardır. Çok sayıda olmasına rağmen “bengi taş” da denen bu yazıtların en ünlüleri Kül Tigin, Bilge Kağan ve Vezir Tonyukuk adına diktirilen ve Köktürk Yazıtları (Orhun Abideleri) adıyla bilinenlerdir. b. Uygur metinleri Tarih sahnesinde Köktürklerden sonra çıkan Uygurların oluşturdukları metinlerdir. Budizm’i ve Maniheizm’i benimseyen Uygurlar, yeni dinlerinin de etkisiyle çeşitli taşlar ve kâğıtlar üzerine Uygur yazısı ile metinler yazmışlardır. Bu eserlere Doğu Türkistan’daki kazılar sonunda ulaşılmıştır. Bu kazılarda bulunan yüzlerce eserin çoğu Budizm’le ilgilidir. Sekiz Yükmek (Sekiz Yığın), Altun Yaruk (Altın Işık), Irk Bitig (Fal Kitabı), Kalyanamkara ve Papamkara Hikâyesi (İyi Düşünceli Şehzade ile Kötü Düşünceli Şehzadenin hikâyesi) Uygurlara ait metinlerdendir. c. Karahanlı metinleri 840-1212 tarihleri arasında, devlet ve medeniyet kuran Karahanlılara ait olan metinlerdir. İlk Müslüman Türk devleti olan Karahanlılar döneminde İslami dönemin etkilerini taşıyan […]

Türk Kültüründe Geleneksel Bir Aydınlatma Aracı: Kandil

Not: Bu makale “Bilim ve Kültür” adlı dergide yayımlanmıştır: ERBAŞ, E. K. S., & KILIÇ, E. (2013). Türk Kültüründe Geleneksel Bir Aydınlatma Aracı: Kandil. Bilim ve Kültür, 114-125. Ensar KILIÇ Sıla ERBAŞ Balıkesir Üniversitesi Necatibey Eğitim Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Öğretmenliği Elektrikli lambaların yaygınlaşmasından önce önemli bir aydınlanma gereci olan kandil, bugün bu özelliğini kaybetmesine rağmen tarihî değer taşıyan bir süs eşyası olarak misyonunu devam ettirmektedir. Kandilin tarihî gelişimi içerisinde ortaya çıkan yeni biçimler ve bu biçimlerin zevk unsurunu oluşturan süslemeler; kandile işlevselliğinin yanında, sanatsal bir değer de yüklemiştir. Bu durumun bir yansıması olarak, kandil; Türk kültüründe deyim ve masallara dahi konu olmuş, önemli bir maddî kültür ögesi halini almıştır. Işık, tâ ilk çağlardan beri karanlığı aydınlatma özelliğiyle bir medeniyet belirtisi haline gelmiş, kandil de yerleşik hayata geçen Türkler için bir uygarlık simgesine dönüşmüştür. Nitekim, dinî özel günlere; böyle günlerde kandillerle sokakların aydınlatılmasından dolayı “kandil” adı verilmiştir. Bu da kandilin Türk kültüründeki yerini belgeler niteliktedir. Biz de bu makalemizde, kandilin tarihsel süreç içerisindeki yerinden kısaca bahsedip; Türk kültüründeki önemli yerini açıklamaya çalışacağız. Anahtar sözcükler: kandil, ışık, Türk kültürü, süsleme sanatı THE TRADITIONAL MEANS OF LIGHTING IN TURKISH CULTURE: CANDLE Before the spreads of electronic lamp, candle was happening an important lighting tool. Although it was lose this property in today, it is continues as historic ornaments in respective mission. New styles being appeared in historic development of the candle and the styles of estetic element being happened; in this way art value and function added the candle. The candle was tales and idioms of subject also the candle was important a culturel element. Since the early ages, light was symbol of civilization for the light is lighting in darkness. After (in 751), Turks life styles converted on nomadic life to settled life, after this light was civilization symbol for Turks. Thus, religious days gave candle name for which this days burned the candles in street. This situation, us shows the importance of the candle. We are talking importance of the candle within historical during and position of the Turkish culture in our article. Keywords: candle, light, Turkish culture, decorative art İnsanlar ilk çağlardan beri karanlık mekânları ve gecenin karanlığını aydınlatmak için çeşitli yollara başvurmuştur. Ateşin bulunmasıyla insanlık yalnızca kendisini yabanî hayvanlardan koruyan ve vücut için gerekli ısıyı sağlayan bir enerji elde etmemiş; ayrıca ateşin aydınlatıcı gücü de insanlığın emrine girmiştir. Böylece kandilin ilkel şekilleri olan çıra ve mum icat edilmiştir. Zaten ilkel kandiller, içlerinde çıra ve mum bulunan muhafazalı kaplardır. Kandil sözcüğü Latince candela sözcüğünden gelmektedir. (Meydan Larousse 1986, C.6:683) Bu sözcük bugün İngilizce’de candle şeklini almış ve “mum, kandil” anlamlarında kullanılmaktadır. Ayrıca Osmanlı ve Selçuklu döneminde kandil için sıklıkla kullanılan çerâg (çerâğ) sözü bugün “çıra” şeklinde söylenmektedir. (Devellioğlu 2005: 155) Görüldüğü üzere, ortaya çıkışları itibariyle “çıra, mum ve kandil” birbirini tamamlayıcı bir nitelik göstermektedir. Bir başka deyişle kandil, mum ve çıranın olgunlaşmış bir şeklidir. Bugün kandiller işlevsel değerlerini kaybedip, antika değerinde süs eşyası durumuna gelmiştir. Türkiye Cumhuriyeti’nde antika değeri taşıyan kandillerin alım-satımı devlet tarafından denetlenmekte ve bireysel kandil ticaretine izin verilmemektedir. Kandilin Parlaklığı Kandilin parlaklığı, kandil gücü (candlepower) denilen ve CP şeklinde kısaltılan eski bir ölçü birimine göre belirlenir. Tarihsel olarak mum ve kandillerin kandela değeri, ortalama 0,981 olarak kabul edilir. Bununla birlikte genel kullanımda 1 mum gücü, 1 kandelaya eşit olarak işlem yapılır. Ayrıca yağ kandilleri, 90-100 lümen arasında bir parlaklığa sahiptir. Kandil gücü, aynı zamanda el fenerleri ve spot ışıklarının parlaklık değeri için de kullanılır. Bu değer, ortama yayılan ışığı esas almaz. Bunun yerine ışığın ulaştığı yerdeki yoğunluğunu betimler. Bu sebeple çok dar ışınlar da yüksek kandil gücü değerlerine sahip olabilir. Kandilin Kullanım Ömrü Kandilin kullanım ömrü kullanılan yakıtın çeşidine ve özellikle fitil yapısına göre değişir. Ancak yine de ortalama olarak kandiller, saatte ortalama 1/2 ons yağ harcar. Bu durumda bir galon yağ ile bir kandil 512 saatlik bir ömre kavuşur. (Red Hill: web) Kandil Yapımı, Biçimleri ve İşlemeleri İnsanlar aydınlanmak için ateşi kullanmaya başladıkça, ellerinde taşıdıkları ateşin ömrünü uzatmak istediklerinden, ateşi koruma yoluna gitmişlerdir. Bu düşünce ilkel kandillerin ortaya çıkmasını sağlamıştır. İlkel kandiller, içlerinde meşale tarzı ateşin korunduğu kaplardır. Tam anlamıyla “kandil” diyebileceğimiz fitilli kandillerin ortaya çıkışı ise milattan önce 5. binyıldaki Ön Asya uygarlıklarında görülür. (Bozkurt 2001 C.24: 299) Bu dönemde kandillerin içinde hayvan yağları, kuru ağaç dalları vs. yakılmıştır. Bu ilk kandiller dönemlerinin yapı gereçlerine de uygun olarak topraktan imal edilmiştir. Kısa zaman sonra kil, taş ve demirden yapılan kandiller bulunmuştur. (Dalkılıç, Halifeoğlu; Neslihan, Meral: 2) Bu ilk kandillerdeki işlemelerin daha çok Tanrı betimleri ve hayvan çizimleriyle süslendiği görülmüştür. (Oktaç 1992) İlerleyen dönemlerde madenciliğin ilerlemesiyle, üçgen ve armut gibi şekillerde de kandiller imal edilmiştir. Ayrıca bronz gibi daha kaliteli madenler kullanılan kandillerin üzerinde demir işlemeciliği ortaya çıkmıştır. Kandil üstü işlemeleri, dahil oldukları kültürlere göre çeşitlilik göstermiştir. Kandile birçok kültür, dinî-toplumsal imgeler yüklediği için bu tür işlemeler kandilin en göze çarpan biçimlerini oluşturmuştur. Örneğin, Orta Çağ Avrupa’sında imal edilen kandillerin üzerinde genellikle haç işaretine rastlanırken; Selçuklulardaki kandillerde kuş figürlerine, klasik çini desenli işlemelere çokça rastlanır. Hatta Osmanlı Dönemi’ne geldiğimizde Kabe gibi kutsal yerlere gönderilen kandiller, altın gibi değerli madenlerden yapılıp, değerli taşlarla süslenmiştir. Kandillerin en yaygın olanları, hafif basık kürevî ve yumurta gövdeli olanlardır. Bu kandillerin bir kısmı düz tabanlı bazıları da üç ayaklıdır. Bazı kandillerde emsallerinden ayrı olacak şekilde bir değil birkaç tane fitillik bulunur. Selçuklu Türklerinin ürettiği kandillerin ağız kısmı Roma’da üretilen yağ kandillerine benzer. (Bozkurt, Ertuğrul; Nebi, Selda: 373-374) Osmanlı ve Selçuklu zâviyelerinde kandiller önemli aydınlatma araçlarıdır. Bu zâviyelerde bakırdan yapılmış, üç ayaklı ve içlerinde hayvanlardan elde edilen iç yağın yandığı kandillerin bulunduğu bilinmektedir. Ayrıca cami, saray ve medrese gibi döneminin önemli mekanlarında bulunan kandiller, sanatkarane bir işleme ürünü olup kandilliklere asılmıştır. (Bozkurt 2001 C.24: 300) Klasik kandillerin yapısı yandaki şekildeki gibidir. Kandilin içine koyulan yağ, fitil vasıtasıyla kandilin ucuna kadar taşınır. Bazı kandillere bir miktar su koyulur, böylece yağın yoğunluğu az olduğu için yağ üst tarafa çıkar ve yağın fitil tarafından emilimi kolaylaşır. Kandil omuzunu çevrelen yuvarda kapak boşluğu bulunur. Buradan kandile yakıt sağlanır ve yakıtın havayla olan ilişkisi denetlenir. Osmanlı Devleti’nin ilk dönemlerinde bu klasik kandiller kullanılmıştır. Ancak […]

GEZGİÇ BİR BAYKUŞUN DİLİNDEN

Divan Edebiyatında Kadın Şairler

Divan edebiyatında kadın şairler, 15. yüzyıldan itibaren görülmeye başlanır. Nitekim hem Türk edebiyatının hem de divan edebiyatının ilk kadın şairleri Amasya’da yetişmiştir. Bunların ilki Zeynep Hatun’dur. Özet olarak divan edebiyatındaki kadın şairlerin edebi kişiliğini ve birer şiirini derlediğimiz bu çalışma divan edebiyatı okurları için bir kaynak olarak hazırlanmıştır. Divan edebiyatındaki kadın şairler kimlerdir? Divan edebiyatındaki en bilinen kadın şairler Zeynep Hatun, Mihrî Hatun (15. yy.), Fitnat Hanım (18. yy.), Leylâ Hanım, Şeref Hanım ve Adile Sultan’dır. (19. yy.) Divan edebiyatındaki kadın şairlerin erkek şairlerden farkı nedir? Divan edebiyatındaki kadın şairler de tıpkı erkek şairler gibi geleneksel kadın sevgili tipine şiir yazmıştır. Yani divan edebiyatında kadın şairlerin konu, hayal ve içerik bağlamında erkek şairlerden hiçbir farkı yoktur. Abstract: Female poets in Divan literature begin to appear in the 15th century. This study, in which we compiled the literary personality and poems of female singers in divan literature, was prepared as a resource for the readers of divan literature. The best known female poets in Divan literature are Zeynep Hatun, Mihrî Hatun (15th century), Fitnat Hanım (18th century), Leylâ Hanım, Şeref Hanım and Adile Sultan. (19th century.) Female poets in Divan literature, like male poets, wrote poems to the traditional type of woman lover. In other words, female poets in divan literature are no different from male poets in terms of subject, imagination and content. ZEYNEP HATUN (15. yy.) 15. yüzyılda yetişen kadın şairler arasındadır. Amasyalıdır. İyi bir eğitim görmüştür. Kadı kızı ve bir kadı eşidir. Çağdaşı olan Mihri Hatun ile aralarında latifeler ve karşılıklı şiir söyleşmeleri vardır. Farsçayı şiir yazacak derecede iyi bilmektedir. Zeynep Hatun, şiirlerinde kadınların yadırgayacağı çeşitli düşünceler barındırır; Kadının isteklerini açgözlülük olarak nitelendirir ve döneminin kadınının aşağılık konumundan sıyrılma isteğini sık sık dile getirir. Zeynep Hatun, bir şair olarak kabul görebilmek için, arzularının “merdane” (erkeğe yakışan, mertçe) olmasını ister. Tıpkı alçak gönüllü bir erkek gibi, bilge olmak isteğini vurgular. Yumuşaklık, sevecenlik gibi kadına özgü bazı değerleri, zayıflık ve ruhsal eksiklik diye nitelendirir. Âşık Çelebi, “Meşairüş-şuara” adlı kitapta, Zeynep Hatun’un yaşamının son döneminde şiiri bıraktığını, inzivaya çekildiğini anlatır. Fatih dönemi kadın şairlerindendir. Fatih adına divan tertip ettiği söylenmekle beraber bu divan elde bulunmamaktadır. GAZEL Keşfet nikabını yeri göğü münevver et Bu âlem anasırı firdevs-i enver et Depret lebini cüşe getir hacz-i kevseri Anber saçını çöz bu cinanı muattar et Hattın berat verdi saba yeline dedi Tez er Hatay’a Çin’i tamam et müseehhar et Yâra yolunda âşk ile derdinden ölenin Kim der sana ki hecr ile cânın mükedder et Zeynep çü dost zülfü gibi tarümarsın Divane olma şiirini divan ü defter et Zeyneb ko meyli zinet-i dunyaya zen gibi Merdane var Sade-dil ol terk-i ziver et MİHRÎ HATUN (15. yy.) 15. yüzyılda yetişen kadın şairler arasındadır. Amasyalı olduğu bilinmektedir. Asıl adı Mihrünnisa ya da Fahrünnisa’dır. “Mihrî” mahlasını kendisi de bir şair olan babası Mehmet Çelebi bin Yahya’dan (Belâyî) aldı. Hiç evlenmedi. 15.yy. da yaşamış olan Mihri Hatun, kendisi de “Belayi” mahlasıyla şiir yazan bir Osmanlı kadısının kızıdır. Kültür düzeyi yüksek bir ailede yetişen kadın şairler arasında yer alan Mihri Hatun yaşadığı dönemde saygı duyulan edilen bir şair olmayı başarmıştır. Sultan II. Bayezid ve oğlu Şehzade Ahmed’in Amasya Valiliği sırasında kentte toplanan bilgin ve sanatkârların meclislerine katıldı. Güzelliğiyle bölgede ün salan Mihrî Hatun, sade bir dille yazdığı kaside ve gazelleriyle tanınır. Diğer divan şairi kadınlardan aşkı çekinmeden kullanmasıyla ayrılır. Şairi Necati Bey’i kendisine örnek aldığı, şiirlerini Necati Bey’e gönderip fikrini öğrenmeye çalıştığı iddiaları da vardır. Söylentilere göre Necati Bey ile aralarında duygusal yakınlaşma vardı. Ayrıca şiirlerinde, Müyyedzâde Abdurrahman Çelebi ve Sinan Paşazâde İskender Çelebi’ye duyduğu aşka dair ipuçlarına da rastlanır. Şiirlerinde Necati’nin etkisi görülür. Necati’nin “döne döne” redifli gazeline bir nazire söylemiştir. Divan’ı vardır. Divan’ın İstanbul’da üç nüshası vardır. Moskova’da basılmıştır( Mihri Hatun, Divan, Yay. E.İ. Maştakova, Moskova, 1967). GAZEL Ben umardım ki seni yâr-ı vefâ-dâr olasın Ne bileydim ki seni böyle cefâ-kâr olasın Hele sen kaaide-î cevrde eksik komadın Dostluk hakkı ise ancağ ola var olasın Reh-i âşkında neler çektüğüm ey dost benim Bilesin bir gün ola aşka giriftâr olasın Sözüme uymadın ey asılası dil dilerim Ser-i zülfüne anın âhiri ber-dâr olasın Sen ki cân gül-şeninin bi gül-i nev-restesisin Ne revâdır bu ki her hâr ü hasa yâr olasın Beni âzâde iken aşka giriftâr itdin Göreyim sen de benim gibi giriftâr olasın Bed-duâ etmezem ammâ ki Huda’dan dilerim Bir senin gibi cefâ-kâra hevâ-dâr olasın Şimdi bir hâldeyüz kim ilenen düşmanına Der ki Mihrî gibi sen dahi siyeh-kâr olasın FITNAT HANIM (18. yy.) 18. yüzyılda yetişen kadın şairler arasındadır. Döneminin ünlü âlimlerinden Şeyhülislam Esat Efendi’nin kızıdır. Nüktedan ve hazırcevaptır. Arapça ve Farsçayı iyi bilen bir şairdir. Genel kanı 1842’de doğduğuna yönelik olsa da çeşitli kaynaklarda 1830’lu yıllarda doğduğu belirtilmektedir. Doğum yeri konusunda da ihtilaf mevcuttur, bazı kaynaklara göre Trabzonlu bazı kaynaklara göre ise Orduludur. Babası Hazinedarzade Vezir Süleyman Paşa’dır. Küçük yaşlarda ailesiyle beraber İstanbul’a taşındılar, Fıtnat Hanım burada iyi bir eğitim gördü. Burada genç yaşta evlendi, fakat bu evliliği kısa sürdü. Bu kısa süren ilk evliliğinden daha sonraları çok şikâyet etmiştir. Özellikle bu ilk eşinin kıskançlığına dayanamıyordu. Fıtnat Hanım zekâsı ve güzelliği ile ün salmıştır. Gazel söylemekte de pek yetenekli olduğu söylenir. İlk eşinin kuruntuları ve kıskançlıkları yüzünden gazel söylemeyi bırakmıştır. Bu ilk evliliğinden sonra Bahriye Nezareti mektupçusu olan Mehmet Ali Efendi ile ikinci evliliğini yaptı. Şiirlerini ve yeteneğini keşfedip onu edebiyat dünyasına tanıtan Süleyman Nazif’tir. Edebi başarılarının yanı sıra hattatlığı ile de ünlüdür, kendi elleriyle yazdığı bir Kuran’ı Süleyman Nazif Bey’e hediye etmiştir. Son dönem Osmanlı edebiyatının en ünlü kadın isimlerinden olan Fıtnat Hanım 1911 yılında İstanbul’da vefat etmiştir. Edirnekapı Mezarlığı’na defnedilmiştir. Divanı vardır. Divan yeni harflerle yayımlanmıştır( Fıtnat Hanım Divanı, Hazırlayan Mehmet ARSLAN, İstanbul, 2006). Şiirleri kadın şair olarak farklılık göstermez. Şair, Divan edebiyatının geleneksel sanat anlayışına sadık kalarak şiirlerini yazmıştır. GAZEL Neşve-i cam-ı muhabbetle gönül cûş eyler Çekilen der ü gamı cümle feramûş eyler Kıl hazer alma sakın âşık-ı zârın âhın Seni bir şûh-ı sitemkâra felek dûn eyler Bir nigehle komadı derdimi takrîre mecal Çeşm-i mestin nice guyâları hâmûş eyler Hâle-i mah gibi sineye çekmiş mihri Bezm-i vuslatta o kim yâri derâgûş eyler Sen hem gülşen-i hüsnünde figan et cü hezar Fıtnata derd-i dilin o gül gûş eyler LEYLÂ HANIM (19. yy.) Leyla Saz (1850- 6 Aralık […]

Seda Nur Kurt Şiirleri

Seda Nur Kurt kimdir? (1993-…) Balıkesir Üniversitesi Necatibey Eğitim Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı öğretmenliği 2015 mezunu. Meslekte altıncı senesi. Çok Mu Erken, Hoş Buldum Dünya şiir; Yüreğim Benek Benektir hikâye kitaplarının yazarı. Betik dergisi editörü. Şairin Betik’te çıkan yazıları: Ayşe Büyükyıldırım ile Söyleşi Zarif Bir Evren: Klasik Türk Edebiyatı Ruhum Evrenin Kanatları AltındaTürk Mitolojisi Evreninde Geyik Motifi Üzerine Genel Bir İncelemeRuhlar ÂlemindeÖlü Ruhlar Ormanı Romanına Genel BakışSürgün Ruhu: Ahıska Yorumlar Hızlı yaşam; hızla ilerleyen, baskılı ve “Seda”lı bir şiiri; dingin bir yaşam ise “kubbedeki hoş Seda’yı” şiir dünyasına sunmuştur. Elinizdeki bu kitapta, duygunun sedası şiirsel âlemin derinliklerinde konuşmuş, sizlere düzyazıya dökülemeyecek engin bir hikâyeyi hissettirmiştir. ŞİİRLERİNDEN SEÇMELER ALUŞYA11.06.2020 “Mavi yemişler avucumda, Yeni biçilmiş çimlerin üstüne oturmuş, Güneşin son selamını kucaklıyorum…” “Yaşamak güzeldir.” diyeli İsmet baba, Oldu hayli an… Oysa damarlarımda hoyratça akan kan, Senin savaşın bitti, demekte… Doktor Ox’tan libretto kümeleri, Dirimle çınlarken can kulağımda, Sesler, diyorum Sonra eneke tutuyor elimi, Yorga kalan suskunluk… Gözlerimi kapatıyorum tüm âleme…. Gözlerimi tüm âlemin âlemlerine, Sıkı sıkı Hiddetli Metanetle Dirayetsiz Yorgun Kapatıyorum… Aluşya! Bir kalbe incinmeden girmek,,, Yitirmemek kaygıdan— Ufuk çizgisine dek uzanan Gerçekleri, Tek bir hayal için Terk etmemek… Mümkün mü? Günebakan tarlasında Omzunda taşıyamayacağın bir yük Gene de Aydınlık hâlâ Hâlâ sıcak… Umut, Yeni sürülmüş bir tarla gibi Tohumlarını gömmüş içine… Toprak, Ufacık bir yağmur damlası beklemekte… Süratle düşmekteyim… Seda Nur Kurt OLSUN 22.03.2020 Hiç sormadan o, Sen anlat kalbim; Kırılan bir yer var, oyuk, Öyle kalmasın… Yalnızlık senin, En büyük derdin, Öylece kalsın… Sınırlar sınırsız, Yollar yakın dahi uzak, Mutluluk oba oba dolmuş çukura, Ağzında tadı, ekşi, soğuk… Öylece bırak…Uzun bir gecenin telaşında, Bir uzun dua, Bir köklü amin… Allah’ım, yüzyıllık bir arzudur bu; Öyledir, olsun… Derinden, sana giden… Derine, sana giden… Derinde, sana giden… Öyleyse, kalsın… Üşümek bir yaz günü, Üşümek eller sıcacıkken… Burnumun ucu değmeden yanağına, Üşür ruhum… Sorgu-sual-ecel-kaza -hakkım helaldir her cefana- Bir umut senle, Bir an… Sadece… Öylece kal… Eğilip bükülürken uzamda an, Sesimden hızlı kalp atışım. Ufalıp sığarken avucuna, Evrenin sonu ellerinin ısısı… Öylece gitme, Bakkala, evine, sokaklarına… Hem bensiz evin neden var? Öylece susma, Anlat içinde ne varsa… Hem içinde benden gizli ne var? Bir insan bir insanı tamamlar, laf! Bir insan değil o, Aynadaki yansımam. Tamamlanalım diye değil, Ayna olsun diye… Kalbimiz birlikte ritmini sevdi…Seda Nur Kurt ÇİTLEMBİK 23.11.2019 Kayalıkların ardı sıra iki çitlembik… Yüpürgen ezgilerle kuşatılmış izbe zaman… Kımıltısız inlemeler ve akışkan dinginlik… Neresinden tutsam kavrayamadığım tenin… İki kişilik sevdayı tek başıma göğüslemekten değil güçsüzlüğüm; birine deli olmak için bile ruhsat gerekli, izinleri alamıyorum… Gece gündüz düşlemek, düşümdeki gerçek; gerçekteki düş… Düşüş sert oldu bu kez, keskin, soğuk… Amansız bir düşman bu yalnızlık. Sakin bir nehir diledim, içinde yıkanmak belki arınmak için. Suçumun kefareti mi içimdeki solgun deniz? Kalbimin mezarlığındaki ruhsuz suratlar? Ellerim her uzandığında yılgın boşluk, bu treni de kaçırırsam açlıktan öleceğim! Bir kez daha sesim duyulmazsa zehir ayak uçlarımdan kana karışacak… Azar azar, demişti şimdi anlıyorum. Eksilecek ve nihayet, ağlamak geçmiş zaman kipine bürünecek. Sevmenin yeterliğini kaybedeceğim. O zaman beni bulup kendini yeniden sevdirebilecek misin? Seda Nur KURT GERÇEKLER ÇAYDANLIĞIN BUHARINDA 01.09.2013 Bütün renkler mimoza çiçeği, Tüm kokular kardelen, Ve tüm aşklar leylaktır şimdi. Kapılar kapalı. Hayalleri hayaletler kovalıyor. Işıkları yakan yabancı sesler suskun. Şehir, ölüm uykusuna teslim… Sokaklardan sessiz çığlıklar yükseliyor. -beni kimse görmüyor- “Herkesin yok saydığı bir insan, Belki de gerçekten yoktur.” Tüm gerçekler bir çaydanlığın buharında tütüyor. Artık her renk beyaz bana, Her renk kara… Gökyüzü isyan yağmurlarında… Biri gelecekti, Çiçeklerin rengârenk açması için. Sonrası, beyaz atlarla cennete uçan aşkların arkasından yaktığımız ağıtlardı; Ezgisi başıboş, nakaratı tekdüze… Sonrası, nisan yağmurları gibi berrak acılara kanat çırpan rüzgârlardı. “Herkesin unutmak için bir formülü vardır.” Ben çay içerim: Açık ve şekersiz… Sallama çay: Kalbimi sallandırdığım darağacıdır. “Unutmak elimdeydi, düştü…” “Herkesin unutmak için bir sebebi vardır.” Benim tüm sebeplerim sevmek için(di). Kalbim, bu dünyada barınamayacak kadar temizdi. Bu yüzden önce yüreğimi yıkadım ben, Çamur rengi esanslarla… Sonra hayallerimi daldırdım, Siyah bir boya kovanına. Artık istesem de gelemem sana. Sen mavi bir rüyasın, bense karayım baksana: KAPKARA… Artık istesen de gelmem sana! Seda Nur KURT NİHÂYET17.06.2017 Cam kırıkları ayağımın altında…Şehrin ışıkları aydınlık…Gönül kisvesi buğulu…Sağanak yağdı hüzün.Bir şarkı tutturdum:”Nihâyet…” Kaldırım taşı asfaltla uyur,Ben senle uyuyamam.Bana sarıldığında,Kalbimin her sokağına bir güneş…Bir de öpsen…”Nihâyet…” Kumsalda kitap okur,Sahilde midye yer,Ortada sıçan oynar,Plajda voleybol iki küçük balık… Şimdi buradasın.Hiç gitmesen.Şöyle içten,Nihâyet, desem… Seda Nur Kurt PORTMANTO 02.07.2013 Şehrin yolları ağır hasarlı… Caddeye çıkan tüm sokaklar lağım kokuyor. Kestirmelerden geçip burnumu tıkamayı, Koşa koşa gelmeyi de bilirim. İçimden gelmiyor. Absürt duygularla çıkılmaz ki yola. Kaldırımları kana bulaya bulaya, Her sokakta bir cellâtla gelemem sana. Gece yarıları uykum bölünüyor. Mısra mısra heceliyorum soğuğu. İnsan yaz günü de üşürmüş öğrendim. Dokuzuncu kattan atlamayı da düşündüm. Faaliyete geçebilirdim ama o zaman Seni hiç göremezdim. Ruhum kömürden mi kirlendi, bilmiyorum. Üstüm başım kenevir. Pis işler dönüyor karşı hayatta, Sen bulaşma! Yaka paça üzerine saldıran kimse yok; Hayal gücün formunda… Yarın gidebilirsin, tabii. Valizlerin ağırlığı var üzerinde anlıyorum. Otobüs kokuyorsun. Adi bir kolonya uzatmışlar eline. Ayıp olmasın diye almış olmalısın. Öteden beri kimseyi kıramazsın bilmez miyim? Sakalların fena dağılmış. Kavgada mı ağarttın saçlarını? Epeydir görmüyorum seni. Ama hiç değişmemişsin. Yeni geldin, hemen gideceksin… Tüm vaktini kiralamış birileri… Uykun bile satılık… Benimse beş kuruşum yok bir dakikanı almaya. Şekerli kahve yaptım, Soğumadan iç; Sonra gidersin… Fırında börek var, kıymalı. Tok da olsan bir dilim yersin, Yani yerdin. Valizine temiz havlu koydum. Bir de bir resmim kalmış içinde. Sanırım atmayı unuttun. Onu da attım merak etme. Bir kilo sabunla yıkasan da üstünden çıkmaz, Ayrılığın kokusu. Ben denedim de… Yolun sağından yürü, çimler ıslak… Sabaha kadar konuşurum bak! Veda falan etme işte. İşe gidiyormuş gibi, “Ben çıkıyorum.” de git. Akşam gelmeyince, merak ederim, Sonra geçer. Korkuluk gibi dikilme tepemde. Özgürsün işte! Komidinden gülüşünü, Portmantodan bakışını al, git. “Ben çıkıyorum.” de, git. Gelirken de ekmek almayı unutma… Seda Nur KURT Yazarın tatilanim.com Gezi Yazıları https://tatilanim.com/2020/08/12/asik-olunasi-masukiye/ https://tatilanim.com/2020/08/08/asi-olur-antakyanin-sulari/ https://tatilanim.com/2020/07/30/farkli-bir-sehir-nevsehir/ https://tatilanim.com/2020/07/29/burusada-bir-minik-dost-trilye/ https://tatilanim.com/2020/07/27/canakkale-icinden/ https://tatilanim.com/2020/07/27/van-golu-ekspresi-gezisi/

Mısra-i Berceste Nedir?

Divan edebiyatı şairlerinin şiirlerindeki en güzel dizelere mısra-i berceste ya da berceste mısra denir. Mısra-i bercesteler, bir şairin sanat yönü ve yetkinliğini gösteren en önemli ölçütlerdendir. Bununla birlikte bir şairin söylediği berceste bir mısra, diğer tüm kitaplarının ve şiirlerinin önüne geçebilir. Bu yazıda Fuzuli, Nedim ve Baki gibi divan edebiyatının önemli isimlerine ait mısra-i bercesteleri bulacaksınız. What is mısra-i berceste (princely verse)? Abstract: The most beautiful lines in the poems of the poets of Divan literature are called mısra-i berceste. Mısra-i bercesteler is one of the most important criteria showing the artistic direction and competence of a poet. However, a mısra-i berceste (princely verse) can take precedence over all a poet other books and poems. HOCA DEHHÂNÎ (13. yy.) Severem seni can bigi hatâ dedim maâza’llah Ne mikdârı ola cânın ki benzedem sana cânı “Seni can gibi severim. Hata ettim Allah korusun, ne miktarı var ki canın seni cana benzeteyim.” Aceb bu derdimin dermânı yok mu Ya bu sabr etmeğin oranı yok mu “Acaba benim derdimin çaresi yok mu, ya bu sabrımın miktarı yok mu?” MEVLANA (13. yy.) Susmak değil söylemekti emelim. Razıyım sükûnete(sessizlik) lâkin kelime-i şehâdetten sonra gelsin ecelim. NESÎMÎ (14. yy.) Gel gel berü ki savm u salâtın kazâsı var Sensiz geçen zamân-ı hayâtın kazâsı yok “Gel gel yanıma ki oruç ve namazın kazası var. Sensiz geçen yaşamın ise kazası yok.” AHMED PAŞA (15. yy.) Hâlini bilmez perîşânın perîşân olmayan Hâlini bilmez perîşânın perîşân olmayan *** Dost bağından belâlı bülbüle bir gül yeter Gözlerim kan ağlasın tek yüzüme bir gül yeter *** Işkın yolında hicre tahammül günâh imiş Uşşâkın işi anın içün her gün âh imiş “Aşkın yolunda ayrılığa katlanma günahmış. Onun için âşıkların işi her gün ahmış.” *** Ehl-i diller sohbet-i cânânda cânın yakdılar Şem’ içün pervâneler iki cihânın yakdılar “Gönül ehilleri sevgilinin sohbeti için canlarını yaktılar. Pervaneler mum için iki dünyalarını yaktılar.” *** Ah kim ‘ömrüm cihân mülkinde cânânsuz geçer Ben cihân mülkin ne iderem çün ki cân ansuz geçer “Ah benim ömrüm dünya mülkünde sevgilisiz geçer, ben dünya mülkünü ne edeyim ki canım onsuz geçer.” *** Müşkil budur ki her kime kim hâlüm ağlasam ‘ışkun yolında ol dahi benden beter çıkar “Zor olan budur ki kime halim için ağlasam, aşk yolunda o kimse benden beter dertli çıkar.” *** Ey harâb olmış gönül şâd ol ki mi’mârun gelür Ey yürek yanma ki yaran merhemi yârun gelür “Ey harap olmuş gönlüm, sevinçli ol ki mimarın gelir, ey yüreğim yanma ki yaranın merhemi olan sevgili gelir.” *** Sevmek seni günâh ise as zülfüne beni Başdan âyaga dek çü güneh-gârunam senün “Seni sevmek günah ise saçlarının kıvrımlarına as beni. Çünkü ben baştan ayağa senin günahkârınım.” *** Yüzüni görmeyicek şöyle derd-nâk oluram Ki gamdan ölmedügümü anub helâk oluram “Senin yüzünü görmeyince şöyle dert dolu olurum. Dertten ölmediğimi görünce ise helak olurum.” *** Cân neler çekdügini cânân bilür mi bilmezem Bendesinün hâlini sultân bilür mi bilmezem “Canın neler çektiğini canan(sevgili) bilir mi bilmiyorum. Kölesinin halini sultan bilir mi bilmiyorum.” *** İsterem hüsnün gibi cevrüne pâyân olmasun Kim seni sevmek cihân halkına âsân olmasun “İsterim ki güzelliğinin gibi cefanın da sonu olmasın ki seni sevmek dünya halkına kolay olmasın.” *** Ey meh visâlün hânına bir gice mihmân it beni Göster cemâlün şem’ini şevkünle handân it beni “Ey Ay yüzlü güzel, kavuşma evine bir gece misafir et beni. Yüzünün mumunu göster şevkinle neşeli et beni.” NECÂTÎ BEY(15.yy) Sîm ü zer destümde yok kim harc ideydüm sayd içün Şimdi hûblar sayd olurlar akçesi vâfirlere “Elimde altın ve gümüş (param) yok ki güzelleri avlamak için harcayayım. Şimdi onlar akçesi çok olanlara avlanıyorlar.” *** Miskin Necatî derd ile her şâm u her seher Âh it ki âh içinde bulunur ilâh âh “Her gece, her seher ah et, çünkü ilâh âh içinde bulunur.” *** Şevk-i izârun ile delürmişdür âfitâb Uryân olup tekin mi düşer tağlara seher “Güneş senin yanağının parlaklığını görünce delirmiştir; yoksa seherde çırılçıplak dağlara düşmesi sebepsiz değildir.” *** Bir cündîdür ki memleket-i Şâmdan gelür Kul olmağa kapuna geyer ak abâ seher “Seher bir askerdir ki, beyazlar giyip Şam’dan senin kapına kul olmak için gelir.” *** Var iken yüzün güle meyl eylemez dil bülbüli Ârife bir gül yeter lâzım değül tekrâr gül “Senin yüzün varken gönül bülbülü güle bakmaz; ârif olana bir gül yeter, başka gül lâzım değildir.” *** Devr-i felek ki arpa kadar zulme meyl ide Dest-i adâletün sala çak kehkeşâna tîğ “Eğer feleğin dönüşü arpa kadar zulme meyl ederse senin adaletinin eli saman yoluna bile kılıç salar.” *** Yanunca bunca kulundan bir âdemi bile yok Beğüm bu nice seferdür kim ihtiyâr itdün “Yanında bunca kullarından bir âdemoğlu bile yok; beyim bu giriştiğin sefer nasıl bir seferdir?” *** Nidelüm devr sunarsa sana şerbet bana zehr Bu cihân böyle olur gâh bana gâh sana “Zamane sana şerbet, bize zehir sunarsa elimizden ne gelir? Bu cihan böyledir; bazen bana, bazen sana…” *** Her kişinün zulmine sultân olanlar dâd ider Bana kim dâd ide ki iden zulmi sultândur bana “Zulme uğrayan her kişiye sultanlar adaletleriyle yardım ederler; bana kim adalet etsin ki, zulmeden sultanın kendisidir.” *** Gonca câmından olupdur andelîb-i zâr mest Bilmeyen şöyle sanur kim yok yere ağlar mest “İnleyip feryat eden bülbül gonca kadehinden sarhoş olmaktadır; bilmeyen sarhoş yok yere ağlar sanır.” *** Niçün hemîşe eğilüp öper lebün zülfün Ne hindûdur bu ki yâkut-ı nâb ile oynar “Niçin saçın daima eğilip dudağını öpüyor; bu nasıl bir Hintlidir ki saf yakutla oynuyor?” *** Güzeller ağlamayana ne derdi var dirler Kan ağlayana gülerler zî bî-haber dirler “Güzeller ağlamayana acaba ne derdi var, derler de, kan ağlayana gülerler zavallı gafil, derler.” *** Habib işiği rakîbe şeref virürdi velî Çemende gezmek ile zağ andelîb olmaz “Sevgilinin eşiğinde bulunmak rakibe belki şeref verirdi ama bahçede gezmekle karga bülbül olmaz.” *** Hâk-i kûyun var iken cennet anılmak sanemâ Şuna benzer ki teyemmüm ideler su olıcak “Ey put gibi güzel, senin mahallenin toprağı dururken cennetin adını anmak, su varken teyemmüm etmeye benzer.” *** Âh u efgânum bu korkudan uyutmaz halkı kim Sana düşinde düşe nâgeh nigâhı kimsenün “Sana rüyasında birinin gözü değer korkusuyla ahım ve feryadım halkı uyutmuyor.” *** Eşcâr eğerçi her […]

Divan Edebiyatı

Şehname Kahramanları Kimlerdir? | Şehname kimin eseridir?

Şehname kahramanları, Firdevsi tarafından 11. yüzyılda İran halk anlatılarından derlenen doğal Fars destandaki mitolojik-destansı figürlerdir. Nitekim Divan edebiyatı şairleri sık sık şiirlerinde Şehname kahramanlarına telmihte bulunmuşlardır. Eser Türk hükümdarı Gazneli Mahmut’a sunulmuştur. Şehname kahramanları Hürmüz, Rüstem, Efrasiyab (Alper Tunga), Nuşirevan gibi tiplerdir. Bu tiplerin birçoğu kahramanlıklarıyla ön plana çıkan figürlerdir. Ancak Şehname, kadim dünyanın renkli hayallerle süslü alegorik dilini de yansıtan bir anlatıdır. Bu sebeple eserde Ehrimen (şeytan) gibi ezoterik kahramanlar da bulunmaktadır. Şehname Kahramanları Kimlerdir? Şehname içerisinde çok sayıda kahraman barındıran bir eserdir. Aşağıda eserde geçen önemli kahramanlar verilmiştir. Rüstem: Şehname kahramanlarının en önemlisi Rüstem’dir. Cengiz, Rüstem’i şu şekilde anlatmaktadır: Dîvân şiir ve nesrinde Cem bezm, Rüstem de rezm simgesidir. Gücü, yiğitliği ve destanı ile anılır (Zavotçu, 2013: 615). Dünya pehlivanı, ünlü İran efsanelerinin en büyük kahramanı Rüstem, yine İran millî kahramanı ak saçlı Zâl’ın Kâbil şahının kızı Rûdâbe ile evliliğinden dünyaya gelmiştir. Annesi Rûdâbe, dedesi Sâm, eşinin adı Tehmîne ve kızının adı da Bânûgoşesb’tir. Doğumu da yaşantısı gibi olağanüstü ve şaşırtıcıdır. Her şeye çare bulan Simurg’un yardımıyla dünyaya gelmiş ve yaşıtlarından daha hızlı büyüyüp gelişerek kısa süre sonra yiğitlere yaraşır bir vücuda ve güce kavuşmuştur.Cengiz, A. Sâm: Rüstem’in dedesidir. Oğlu Zâl’ı dağa bırakır. Zâl zorlu koşullarda hayatta kalmayı başarır. Farsların gücüyle ünlü pehlivanıdır.Zâl: Saçları ve tüm vücudu bembeyaz olduğu için Ehrimen yani şeytan yavrusu olduğu düşünülerek babası tarafından dağa bırakılmıştır. O ise hayatta kalmayı başarmıştır. Rüstem’in babasıdır.Feridun: Dünyayı Türkistan ve Çin, Anadolu, İran olmak üzere üçe ayırdığına inanılan şehname kahramanıdır. Dünyayı bölüştürdüğü çocukları Selm, Tûr ve İrec’tir. Bu yüzden Türklerin Tûr’un soyundan geldiğine dair bir inanış vardır.Ehrimen: Şeytandır.Cem ya da Cemşid: Sanat ve bilime önem verir. Şarabı bulan kişidir. Güzel yüzlü olduğu için “ışık” lakabıyla bilinir. Toplumsal katman ve sınıfları İran geleneğinde kuran kişidir. Öyle ki 800 yıl yaşadığına inanılmaktadır. Gece ve gündüzü eşit hâle getirdiği ve Nevruz’u başlattığı inancı hâkimdir.Dahhak: Zalim ve güçlüdür. Cem’i tahttan indirmiştir. Bundan başka saçlarından ve omuzlarından yılanların sarktığı söylenir. Sonuçta, Gave tarafından tahttan indirilmiştir.Gave: Dahhak’ı tahttan indirdiği için halk tarafından büyük bir kahraman ve kurtarıcı olarak görülmüştür. Diğer Şehname Kahramanları Dârâ: Güç ve zarafetin sembolüdür. Bununla birlikte dünya hayatına çok değer vermez. Bu yönüyle takdir edilir.Hürmüz: İlk kez altın taç taktığına inanılan kahramandır. Zalimdir. Bu yüzden tahttan indirilmiştir.Nuşirevân: Adaleti ile bilinir.Hüsrev: Zenginliği, kadına ve eğlenmeye düşkünlüğü ile bilinir. Daha çok Şirin’e olan aşkı ile telmihlidir.İsfendiyar: Güçlü bir pehlivandır. Tunç vücutlu olduğundan öldürülemez. Tek zayıf noktası gözüdür ve Rüstem tarafından gözünden ok ile vurulup öldürülmüştür.İskender: Tarihî bilgilere zıt olarak Dârâ’nın oğludur. Uzun hükümdarlığı, ölümsüzlük suyuna ulaşmak için Hızır ile yaptığı yolculuk, aynası ve Yecüc-Mecüc ile yaptığı savaşlarla telmihlidir.Neriman: Sam’ın babası olup kahramanlığı ile telmihlidir.Keykubad: Güzel tabiatlı ve iyi huyları ile bilinen bir hükümdardır.Keykavus: Güçlü hükümdarlık sembolü bir kahramandır.Keyhüsrev: Adaletli, merhametli olmakla birlikte intikamın da sembolüdür.Behram: Mars yani Merih gezegeni ile telmihlidir. Aynı zamanda halka geniş özgürlükler sunmuştur. Sadece kendini değil halkını da refah içinde yaşatmış, kısa hükümdarlığı süresinde ülkesinde kimse ölmemiştir. Kadın ve eğlenceye düşkündür.Behmen: Adaleti ve inancına olan bağlılığı ile bilinir. Şehnamecilik Nedir? Bir sultanın hayatını ve başarılarını destansı bir dille anlatan edebî tarih anlatıları şehnamecilik geleneğini oluşturur. Bu eserler genel olarak mesnevi nazım biçimiyle Fars şairi Firdevsi’nin Şehname adlı eseri temel alınarak yazılır. Türk edebiyatında ilk Şehname örneği Hoca Dehhani tarafından yazılmıştır. Ancak bu eser günümüze kadar gelememiştir. Ayrıca modern dönemde yazılan Türk’ün Şehnamesi, Mithat Cemal Kuntay tarafından kaleme alınmıştır. Osmanlı Dönemi’nde Şehnameci kelimesi zaman zaman vakanüvis anlamında da kullanılmıştır. KAYNAKÇA / REFERENCES Ağarı, Ş. (2018). Bir övgü unsuru olarak Şehnâme kahramanlarının klasik Türk şiirindeki dönüşümü: Bâkî-Nedîm karşılaştırması. Cengiz, A. (2017). Divan Şiirinde Destan Kahramanı Olarak Zaloğlu Rüstem. Millî Kültür Araştırmaları Dergisi, 1(1), 33-43.

Divan Edebiyatının Kaynakları, Peygamberler ve Kıssaları

Divan edebiyatının kaynakları, oldukça çeşitlidir. Divan edebiyatında hem Türk kültürü ve tarihinden hem de diğer milletler ve İslam dininden alınan birçok unsur bulunmaktadır. Bu unsurları kısaca şu şekilde özetleyebiliriz: Kur’an ve Arap halk hikâyeleri İran mitolojisi ve Şehnâme Tasavvuf Peygamberler ve kıssalar Doğa (Hayvanlar, bitkiler vb.) Türk mitolojisi ve tarihî birikimi Yunan, Hint vb. uygarlarının birikimi Rivayetler Dönemsel olaylar Divan edebiyatı kaynaklarını temelde ikiye ayırabiliriz: Divan Edebiyatının Dini KaynaklarıPeygamber Kıssaları ve Peygamberlerin Divan Edebiyatındaki YeriDivan Edebiyatının Mitolojik Kaynakları Divan Edebiyatının Dini Kaynakları Divan yazınının temel çerçevesinin çizilmesinde en önemli şey kuşkusuz Kur’an-ı Kerim’dir. Kur’an ile bağlantılı olarak birçok yapı şiirde işlenmiştir. Örneğin melekler (dört büyük melek: Cebrail, Azrail, Mikail ve İsrafil, cinler vb. dinî inanç ögeleri divan edebiyatının gelişmesinde etkilidir. Divan edebiyatı Arap ulusu tarafından temellendirildiği için Arap gelenekleri ve halk hikâyeleri de edebiyatımız üzerinde etkilidir. Örneğin Leylâ ile Mecnun mesnevisinin aslında bir Arap halk hikâyesinden ortaya çıktığı söylenmektedir. Ancak Türklerin Arap kültür ve medeniyetinden etkilenmesi daha çok İran kanalıyladır. İran coğrafyasındaki büyük şairler Arap kültüründen yararlanmış, Türk şairler de onlardan yararlanmıştır. Tâ İslamiyet’ten önce Kâbe’nin duvarlarına şiirler asıldığı bilinmektedir. Bu durum Arap şiir geleneğinin gelişkin bir durumda olduğunu göstermektedir. Divan edebiyatının temel taşlarından biri olan aruzu ortaya koyan İmam Halil de bir Arap dil bilimcidir. Kur’an-ı Kerim ile bağlantılı olarak divan şiirini etkileyen bir başka kaynak da peygamber kıssalarıdır. 15. yüzyıl şairlerimizden Kerderli Mahmut’un “Nehcü’l-Feradis”i, 14. yüzyıl yapıtlarımızdan Rabguzi’nin “Kısasü’l-Enbiya” peygamber kıssalarının tâ Harezm sahasına kadar önemli bir kültür birikimi oluşturduğunu göstermektedir. Bu kıssalarda peygamber belirli özellikleri ile öne çıkarılırlar. Şimdi de peygamberlerin divan edebiyatı içindeki temsil ettikleri kavramları inceleyelim. Peygamber Kıssaları ve Peygamberlerin Divan Edebiyatındaki Yeri Hz. Muhammed: Son peygamberdir. Ayı ikiye bölme, miraç ve ümmi olmasına rağmen yüce ve kutsal bir bilgiye mazhar olması mucizelerindendir.Yusuf Peygamber: Kardeşleri tarafından babası Hz. Yakup’tan bir bahane ile alınarak kuyuya bırakılan Yusuf peygamberin Mısır’a hükmetmesi ve babasına kavuşması anlatılır.Yakup Peygamber: Kardeşleri ile giden Yusuf, onlarla geri dönmez. Yusuf bir kuyuya atılmıştır. Oysa Yusuf’un kardeşleri babalarını Yusuf’u kurt yedi diye kandırmışlardır. Ona inanması için Yusuf’un kanlı gömleğini vermişlerdir. Bunu duyan Yakup peygamberin gözlerine perde inmiştir.Nuh Peygamber: İnsanların taşkınlıkları sonucunda Tanrı’nın onları cezalandırması ve Nuh peygamberin bir gemi yaparak inananlar ile birlikte tufandan kurtulması.İbrahim ve İsmail Peygamber: İbrahim, İsmail peygamberin babasıdır. İbrahim peygamber putları kırar ve Nemrut’un zorbalıklarına boyun eğmez. Bu nedenle harlı bir ateşe atılır. Ancak ateş onu yakmaz. İbrahim peygamber bir gün rüyasında Tanrı için en değer verdiği şeyi yani oğlu İsmail’i kendisi için kurban etmesi gerektiğini görür. Ancak İsmail de Tanrı sevgisi uğruna bunu kabul etmesine rağmen gökten bir koçun indirilip koçun kurban edilmesi istenir. İbrahim peygamber Halilullah adıyla anılır ve bereketin simgesidir. Kurban kelimesi geçtiğinde ise genelde hem İsmail hem de İbrahim peygamberlerin adı anılır. Ayrıca Kabe’yi de İbrahim peygamberin yaptığı rivayet edilir.Davut Peygamber: Kahramanlığı ve sesinin güzelliği ile tanınır. Zırhı ile dönemindeki etkin askerî başarıları ile tanınır. Ayrıca Kral Calut’u öldürerek İsrailoğullarının hükümdarı olmuştur.Musa Peygamber: Musa peygamber İsrailoğullarını Mısır’daki firavunun zulmünden kurtarmış ve Kızıldenizi ikiye ayırarak karşıya geçmiştir. Ancak halkı onun 10 Emir’i almak için Sina Dağı’na çıkmasıyla eski geleneklerindeki gibi Altın Buzağı yapıp ona tapmıştır. Harun peygamber onları engelleyememiştir.Âdem Peygamber: İslami bilgiye göre insanların atasıdır. Havva ile birlikte yasaklı elmadan yedikleri için dünyaya sürgüne gönderilmişleridir. Bu yüzden dünya bir sürgün yeridir.İsa Peygamber: Hiç iyileşemeyecek hastalara nefesi ile şifa olması ile bilinir. Diğer Peygamberler Şit Peygamber: Dokuma işlerinin piridir.İdris Peygamber: Terzi ve kâtiplerin piridir.Lut Peygamber: Sapkın bir kavim olan Lut kavmini Tanrı yoluna döndürmek istemiş ama başarılı olamamıştır. Bunun üzerine Tanrı Lut kavmini cezalandırmıştır. Hud peygamber: Sapkın bir kavim olan Ad kavmini Tanrı yoluna döndürmek istemiş ama başarılı olamamıştır. Bunun üzerine Tanrı Ad kavmini cezalandırmıştır.Salih Peygamber: Müşriklerin Tanrı’ya iman etmesi için kayadan deve çıkarmasına rağmen bu kişiler ona inanmamışlardır. Bunun üzerine Tanrı o halkı cezalandırmıştır.Süleyman Peygamber: Zenginliğin, gücün ve cinlere hükmetmenin sembolüdür. Rüzgâra ve hayvanlara hükmeder. Asaf adlı veziri onun doğru kararlar vermesinde etkilidir. Hüthüt adlı bir kuşun onun tahtını taşıdığı inanışı vardır.Yunus Peygamber: Kavminin kötülüklerinden tecride çekilmek isteyen Yunus peygamber ulusundan bir gemiye binerek uzaklaşır. Ancak bindiği gemide onu denize atarlar ve bir balina (Yunus?) tarafından yutulur. Tanrı’ya ettiği dualar sayesinde bu zor durumdan kurtulur.Eyüp Peygamber: Zenginliği, sabrı ve güzel ahlakı ile tanınır. Geçirdiği ağır hastalıklara ve belalara rağmen Allah’a olan imanında en ufak bir aksama olmamasıyla bilinir. Divan Edebiyatının Mitolojik Kaynakları Divan edebiyatının İslam ve Kur’an dışındaki en önemli kaynakları Türk tarihî birikimi ve Şehname’dir. Şehname kahramanları ile ilgili yazımıza ulaşmak için “Şehname kahramanları” bağlantısına tıklayın. Erken dönemde Âşık Paşa’dan başlayarak Necati, Nedim, Fuzuli, Baki ve Enderunlu Vasıf’ın başını çektiği sanatçılar eserlerinde Türklerin yaşam tarzlarını ve yer yer de mitolojik geçmişini şiirlerinde yansıtmıştır. Özellikle mahallileşme akımı bu hususta önemli bir rol oynamıştır. Nedim ve Enderunlu Vasıf gibi sanatçılar halkın inanç ve yaşam tarzlarını divan şiirine taşımışlardır. Fuzuli gibi klasik geleneğe bağlı şairlerde bile Türk halk inanışları ve gelenekleri şiirlerde önemli yer tutmuştur. Bunun en güzel örneği Fuzuli’nin Usanmaz mı Matlalı gazelidir. Bu gazelde birçok Türk geleneğine ait unsur vardır: Şeb-i hicrân yanar cânım döker kan çeşm-i giryânım Uyadır halkı efgânım kara bahtım uyanmaz mı Bu şiirde kadim Türklerin gözlerinin altını kesip yas için kanlı yaşlar dökmesine atıf yapılmıştır. (Bk. Eski Türklerde Yuğ Töreni) Divan sanatçıları eserlerinde özellikle de mesnevilerde efsane ve destan türündeki halk anlatılarına yer vermişlerdir. Özellikle mesnevilerde Türk destanları içerisinde görülen kahraman motifinin incelikle işlendiği görülür. Ahmet Paşa’nın aşağıdaki şiiri Türk kelimesinin güç ve savaşçılık ile telmihli oluşuna örnektir: Türk-i çeşmin tîr-keşinden cânı kim kurtara kim Ne kadar kim gözlerem tîr-i kazâ eksik değil Bu kahraman tipi sadece Türk edebiyatında değil fars ve İran edebiyatında da Türklerin kahraman ve savaşçı kimlikleriyle bir divan edebiyatı mazmununa dönüşmesini sağlamıştır. Ayrıca Türk kelimesi Farsçada mecazen güzel anlamını da kazanmıştır: Farsçada mecazen “güzel” anlamına gelen Türk kelimesi (Ateş ve Tarzi 1976: 307), “sevgili, maşuk” karşılığında kullanılmış, hatta kelimeyle ilgili türk-i çîn (güneş), türk-i hisârî (güneş, ay), türk-i felek (merih), türk-i nîmrûz (güneş) gibi terkipler oluşturulmuşturSıtkı Nazik Diğer Uygarlıkların Etkisi Divan edebiyatının son döneminde etkili olan sebkihindi akımında Fars-Hint zevki ön plana çıkarken yine İskender gibi tarihi Helen kagramanları Zülkarneyn gibi Doğu’ya övgü tiplerle birleştirilerek şiire konu edilmiştir. […]

ENGLISH ARTICLES

CHARACTERISTIC FEATURES OF TURKISH: Basic Information About Turkish

Since Turkish is an Altai language, it contains the basic features of the Altai language family. Turkish has a regular grammar on many issues. In addition, Turkish has a Latin-based phonetic alphabet. Ensar KILIÇ* Some other characteristic features of Turkish are as follows There is no grammatical gender category in Turkish. For example, different words are not preferred for 3rd personal pronoun, as in English. There are 3 different pronouns to 3rd personal pronoun in English: He, she and it. However, there are only z pronoun in Turkish. This is also the case with occupational names. When the “öğretmen” is said, this means both the female and the male teacher.Turkish is a language using suffixes. Words do not get prefixes. Prefixes such as anti, na, bi are used in Turkish grammar, but these prefixes have entered to Turkish from foreign languages. (For examples: anti-virüs “antivirus”, bi-haber “uninformed” etc.)Since Turkish is a suffix language, several additional can be used in a row. For example, in a contest held in 2017, thanks to dozens of additions brought to the word “muvaffak” in Arabic origin, the Word “muvaffakiyetsizleştiricileştiriveremeyebileceklerimizdenmişsinizcesinesiniz” was chosen as the longest expression that can be derived in the world languages. This shows the importance of suffixes for Turkish.Since Turkish is a suffixed language, suffixes do not change the roots of the words like fusional languages. For example, when “-lük” suffix is added to the word göz, the root of the word does not change: göz “eye”, gözlük “glasses”.Uses common syntax of Turkish, Ural and Altaic languages. In other words, the syntax of Turkish is basically “subject-object and / or complement-predicate”.When making noun phrase in Turkish, the suffix of interest is used after the first word: kapının kolu “handle of the door” (kapı: door, kol: handle, +nın: the suffix of interest).It can be stated who is doing the work in the sentence with personal suffixes in Turkish. So it doesn’t always have to be a visible subject. For example, “Kapıyı açtım. (I opened the door.)” when said, a person pronoun is not required to be used.Turkish has palatal (great) vowel and labial vowel harmony. The great vowel harmony exists in other Altai languages other than Turkish. Labial vowel harmony has become evident in Turkish since the 17th century. However, both other Turkish dialects and many other Altaic languages do not have a labial vowel harmony.There is consonant harmony in Turkish. In other words, suffixes after p, ç, t, k consonants always begin with voiceless consonants. When p, ç, t, k consonants get a vowel after them, they become voiced consonant, meaning they soften. In this case, these sounds become b, c, d, ğ sounds. However, in order for this change of voice to occur, a vowel must exist before the voiceless consonant at the end of the word and the word must not be a single syllable.Turkish can take words from foreign languages. However, it does not accept the rules of foreign language knowledge, it does not receive additional from foreign languages. There are only a few exceptions to this situation. These appear in a limited number of examples, such as the completion structure taken from Persian (such as aşk-ı memnû “forbidden love”), the relative suffix +i taken from Arabic (such as ahlaki “ethical”), and the +ion suffix taken from French (such as atmasyon “bullshit”) etc.In Turkish, the question is mostly done with the “mı, mi, mu, mü” prepositions.In Turkish, passive, reflexive, reciprocal, transitivised and factitive voices are done with suffix. REFERENCE Banguoğlu, T. (1974). Türkçenin grameri. Baha Matbaası. Eker, S. (2010). Ünlülerin temel özellikleri üzerine birkaç not. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Semih Tezcan’a Armağan, p. 305-320. Ergin, M. (1998). Türkçe dil bilgisi. Bayrak Yayınları, İstanbul. For in Turkish article click. * Kılıç, Ensar (2020). Characteristic features of Turkish. Simit-Çay Edebiyat Etkinlikleri WEB, p. 1.

THE DISCONNECTED (OĞUZ ATAY)

Tutunamayanlar (The Disconnected) is one of most important works in Turkish literature. This work content the first postmodern experiment in Turkish literature. That’s why plot and reality move away from modernist novel. The reality is almost collapsed. It is a impossible to find a plot in style we are know in novel. This novel witness to collapse of reality thanks to intertextuality, postiche and leitmotif techniques. Turgut Özben’s life is which is told in “Tutunamayanlar” (The Disconnected). Turgut was very influenced by Selim’s suicide. The common points of Selim and Turgut are that they can not cope with the hypocrisy of the modern world. Reality in the Novel In fact, there is a lot of distorted information that we know correctly. For example, Gogol’s suicide is mentioned. Actually, there is no such thing. These is good examples revealing the relevance of post-modern literature to reality. Literature isn’t a messenger or educationist. Narrator should not feel necessity such as revealing the reality. Irony and distortion are the most important driving force of narrative. These two concepts provide the reach of reader to aesthetic pleasure. No longer, traditional and modern are demolished. The action had burried inside the reality. It does not mean that reality is completely lost in novel. Reality inside the novel should be consistent within itself. Contrasts between dimensions are resolved with “story inside story”. Detailed Turkish version (Click)