Simit Çay Edebiyat Etkinlikleri - Edebiyat-Araştırma Genel Ağ Sayfası

Cumhuriyet Dönemi Türk Romanı ile İlgili Sık Sorulan Sorular | SSS

Cumhuriyet Dönemi Türk romanı ve roman teknikleri ile ilgili sık sorulan soruların yer aldığı yazımızda birçok bilgiyi bulabilirsiniz. “Toplumcu gerçekçi anlayışla meydana getirilmiş eserler” sözünden ne anlıyorsunuz? Toplumcu gerçekçilik Türk edebiyatında Nazım Hikmet’in öncülüğünü ettiği ve mutlak toplumsal eşitliği amaç edinip bu konuyu işleyen bir akımdır. Akım kalkınmanın köyden başlamasına gerektiğini söyler. Bu sebeple toplumcu gerçekçi romanların büyük bölümü köy romanlarıdır. 1950’lerden sonra tarımda makineleşme ve buna bağlı olan gelişmeler, köy ortamını ve köylü yaşamını değiştirmiştir. Bu durum toplumcu gerçekçi eserlerin yavaş yavaş köy zemininden çıkıp büyük şehirlerdeki gecekondu hayatına yönelmesiyle sonuçlanmıştır. Orhan Pamuk, İhsan Oktay Anar, Bilge Karasu hangi anlayışın temsilcileridir? Bu sanatçılar modernist roman sonrasında Türk edebiyatında Oğuz Atay’ın Tutunamayanlar adlı romanı ile görülmeye başlanan postmodernizm akımının temsilcileridir. Cumhuriyet’in ilk yıllarında hangi anlayış devam ettirilmiştir? Cumhuriyet’in ilk yıllarında Yakup Kadri Karaosmanoğlu, Halide Edip Adıvar gibi sanatçılar Millî Edebiyat çizgisinde eserler vermiş, bu anlayışı devam ettirmiştir. Kurtuluş Savaşı’nı anlatan romanlar nelerdir? Tarık Buğra’nın Küçük Ağa, Halide Edip Adıvar’ın Ateşten Gömlek, Mithat Cemal Kuntay’ın Üç İstanbul, Yakup Kadri Karaosmanoğlu’nun Yaban, Mehmet Rauf’un Halas ve Attila İlhan’ın Sırtlan Payı ile Dersaadet’te Sabah Ezanları adlı eserleri Kurtuluş Savaşı’nı anlatır. Osmanlı’nın kuruluşunu anlatan roman nedir? Osmanlı’nın kuruluşunu anlatan en önemli roman Osman Bey’in hayatını konu alan ve Tarık Buğra tarafından kaleme alınan eserdir. Aylak Adam ve Anayurt Oteli adlı eserleri ile bilinen sanatçımız kimdir? Yusuf Atılgan; Aylak Adam, Anayurt Oteli ve Canistan adlı romanlarıyla bilinen modernizm akımının Türk edebiyatındaki temsilcisidir. Toplumcu gerçekçi anlayışla yazan sanatçılar; eserlerinde sıklıkla hangi konuları işler? Toplumcu gerçekçiler eserlerinde köy hayatı, eşitlik, tarımda makineleşme, toprak kavgası, işçi sınıfın sömürülmesi, ezilmiş toplum katmanları ve toplumsal adaletsizliği işler. Türk edebiyatında toplumcu gerçekçi anlayışın en önemli temsilcileri kimlerdir? Toplumcu gerçekçiliğin en önemli temsilcileri Orhan Kemal, Yaşar Kemal, Abbas Sayar, Fakir Baykurtve Kemal Tahir’tir. Kemal Tahir, Asya tarzı üretim modelini savunarak bu isimlerden farklı bir yönelim içerisindedir. Ayrıca tüm bu isimleri temelde etkileyen kişi Nazım Hikmet’tir. Kırgız edebiyatının tanınmış Türk romancısı kimdir? Kırgız edebiyatının büyük romancısı Cengiz Aytmatov Beyaz Gemi, Gün Olur Asra Bedel ve İlk Öğretmenim gibi eserleri ile dünyanın gelmiş geçmiş en iyi romancıları arasındadır. Cumhuriyet Dönemi’ndeki feminist yazarlar kimlerdir? Cumhuriyet Dönemi’nde feminist yönüyle ön plana çıkan en önemli yazar Leyla Erbil’dir. Bu konuda onun Tuhaf Bir Kadın adlı eseri bir başyapıttır. Ayrıca Adalet Ağaoğlu’nun romanlarında da feminist unsurlar sıkça kullanılır. Nobel Ödülü alan ilk ve tek Türk yazar kimdir? Orhan Pamuk, Nobel Ödülü alan ilk Türk yazardır. Ödül töreninde yaptığı konuşmayı “Babamın Bavulu” adlı eserde kitaplaştırmıştır. Nobel Ödülü’ne aday gösterilen ilk Türk kadın yazar kimdir? Nobel Ödülü’ne aday gösterilen ilk Türk kadın yazar Leyla Erbil’dir. Türk edebiyatındaki ilk postmodern roman nedir? Türk edebiyatındaki ilk postmodern roman Oğuz Atay’ın Tutunamayanlar adlı eseridir. “İstanbul”un romandan hikâyeye tiyatrodan şiire kadar pek çok edebî türde mekân olarak konu edilmesini neye bağlıyorsunuz? Cumhuriyet’ten önce olduğu gibi Cumhuriyet sonrasında da Türk edebiyatında İstanbul önemli bir yer işgal eder. İstanbul aşığı sanatçılar başlıca şunlar: Yahya Kemal Beyatlı, Ahmet Rasim, Abdülhak Şinasi Hisar, Orhan Veli Kanık. Bu isimler İstanbul’un güzelliklerini farklı edebi türlerde anlatmıştır. Şüphesiz şiirde İstanbul’u en güzel anlatan sanatçılar Yahya Kemal Beyatlı ve Orhan Veli Kanık’tır. Romanda ise İstanbul’u bir özlem ve sevgi ile anlatan kişi Abdülhak Şinasi Hisar’dır. İstanbul’u bir şehir yazarı olarak dile getiren fıkra yazarımız Ahmet Rasim’dir. Cumhuriyet Dönemi boyunca Türk romanında en çok işlenen mekân yine İstanbul’dur. Nitekim Mithat Cemal Kuntay, Peyami Safa, Ahmet Hamdi Tanpınar gibi önemli romancılarımızın da romanları çoğunlukla İstanbul’da geçer. Üç İstanbul’u tarihî roman olarak nitelendirebilir misiniz? Üç İstanbul, İstanbul’u üç farklı dönemde ele alan tarihî bir romandır. Kitapta İstanbul ayrıntılı tasvirlerle tarihe şahit bir kent olarak betimlenir. C.nin “tutamak sorunu” olarak gördüğü şey nedir? Yusuf Atılgan Aylak Adam adlı romanında çevresiyle uyum sorunu yaşayan bir kişinin mutlu olmak için yaratmaya çalıştığı bir “değer” arayışını anlatır. Çocukluğunda bilinçaltına itmiş olduğu anılarının etkisinden kurtulmayı amaçlayan baş kahraman, amansız bir varoluş mücadelesi sergiler. Yazar, genel olarak aydın sorunsalı biçiminde adlandırılan bu uğraşı, kişiler düzleminde baş kahraman C; kavramlar düzleminde topluma yabancılaşma ve tutamak arayışı; simgesel düzlemde ise sinemanın derin locaları, bayan Naciye’nin küçük evi ve sokaklar ile roman kurgusuna yerleştirmiştir. [1: Özher] Modernist eserlerde işlenen temel duygu nedir? Cumhuriyet Dönemi Türk romanı içerisinde Aylak Adam vb. modernist eserlerde işlenen temel duygu çıkışsızlıktır. Çıkışsızlık haya karşısında yaşanan kararsızlık ve aidiyet krizidir. Bu sorun gelenek ile modern olanın çatışması ve mutlak bir doğruya ulaşılamaması şeklinde tezahür eder. Tutunamayanlar ve Aylak Adam karşılaştırıldığında iki roman arasındaki farklar nelerdir? Tutunamayanlar’daki Selim Işık karakteri ile Aylak Adam’daki C. karakteri arasındaki temel fark, Tutunamayanlar’daki belirsizleşme ve gerçeğin açık yıkımıdır. Yani Tutunamayanlar gerçekliği yok etmiş, gerçekle ironik bir yüzleşmeyi anlatmıştır. Selim Işık gibi postmodern özellikler taşımaktan çok modernist bir çizgide derin bir varoluş acısı içerisindedir. Efsane, masal, fabl gibi anlatı türlerinden modern romanda yararlanılması esere nasıl bir katkı sağlar? Geleneksel türleri okumak ile modern eserleri okumak bireylere farklı zevkler verir. Şimdi düşünün. Gelenekten yararlanılarak yazılan romanları mı, yeni teknikler kullanılarak yazılan romanları mı okumayı seviyorsunuz? Bu soru aslında sizin yaşamı algılama şeklinizle de bağlantılıdır. Çünkü geleneksel eserlerde tipler ve olağanüstü olaylar bulunur. Bu sebeple bu eserler bize sonsuz bir hayal evreni sunar. Modern romanlar ise daha ziyade varoluşçu acı ile yüklü, hayatı sorgulayan ve gerçeklikle alay eden bir retorik zevke sahiptir. Bununla birlikte geleneksel olan ile moderniteyi birleştiren fantastik eserler özellikle gençlerin sıkça ilgisini çeker. Sevgili Arsız Ölüm hangi edebî akıma aittir? Latife Tekin tarafından yazılan Sevgili Arsız Ölüm büyük şehirlerdeki sıradan yaşantıyı postmodern bir dille anlatmıştır. Eserde özellikle aile kurumunun dağılışı işlenir. Türk dünyasının önemli roman yazarları kimlerdir? Azerbaycan edebiyatında İsa Muğanna (Yanan Kalbe), Kırım Tatar edebiyatında Cengiz Dağcı (Korkunç Yıllar, Yurdunu Kaybeden Adam, Onlar da İnsandı, O Topraklar Bizimdi) ve İsmail Gaspıralı, Kırgız edebiyatında Cengiz Aytmatov (Gün Olur Asra bedel, Beyaz Gemi) Türk dünyasının önemli roman yazarlarıdır. Türk edebiyatındaki postmodern yazarlar kimlerdir? Türk edebiyatında Oğuz Atay ile başlayan postmodern roman eğilimi İhsan Oktay Anar, Hasan Ali Toptaş, Orhan Pamuk, Latife Tekin, Bilge Karasu, Pınar Kür, Selim İleri, İnci Aral ve Buket Uzuner ile devam etmiştir. Türk edebiyatındaki modernist yazarlar kimlerdir? Türk edebiyatında Yusuf Atılgan, Oğuz Atay, Ferit Edgü, Vüs’at O. Bener ve Demir Özlü […]

Kitap Tanıtımları

Jose Saramago’nun Eserleri, Romanları ve Edebi Kişiliği

Jose Saramago'nun eserleri, romanları,kitapları bu çalışmada tanıtılmaktadır, Jose Saramago kimdir, nedir?

Jose Saramogo kitapları ile edebiyat dünyasının en popüler portrelerinden bir hâline geldikçe “Jose Saramogo kimdir?” sorusu daha da merak edilmektedir. Bunda pandemi sürecinde insanların kendi iç dünyalarına ışık tutacak kitaplara, özellikle romanlara, yönelmesi şüphesiz en büyük etkendir. Çünkü Jose Saramago’nun eserleri, toplumsal kırılmaları başarı ile işleyen yapıtlardır. Nitekim en iyi eseri sayılan ve belki de kendisine Nobel kazandıran “Körlük” adlı eserinde de bir körlük salgınından bahsetmekte, bunu soyut evrene açılan bir antromorfizm unsuru olarak kullanmaktadır. Peki, Jose Saramago kimdir? Kitapları hangi temalar üzerinde şekillenmektedir? Jose Saramago kimdir?Saramago nedir?Günah Ülkesi: Jose Saramago’nun İlk EserleriKörlükGörmekBaltasar ve Blimunta: Tarihî Bir Jose Saramago EseriFasılalı Ölüm: Jose Saramago’nun Ütopik EseriFilin Yolculuğuİsa’ya Göre İncilKopyalanmış Adam: Jose Saramago’nun Paranoyak EseriRicardo Reis’in Öldüğü Yıl: Toplumsal Bir Jose Saramago EseriJose Saramago’nun Eserleri için Okur Yorumları Jose Saramago kimdir? Sanatçı, Portekizli bir roman yazarıdır. Yazar 1998 yılında Nobel Edebiyat ödülünü kazanmayı başarmıştır. Eserlerinde sosyal temaları simgesel bir dille anlatmayı seçmiştir. Toplumu ve bireyi rahatsız eden mevzulardaki alegorik söylemi onu tıpkı George Orwell’ın eserlerinde olduğu gibi ikonik karakterler yaratmaya itmiştir. Tam da bu noktada yazardaki postmodern altyapı ön plana çıkmış, kişi ve zaman kavramları büyük ölçüde değişim ve yıkama uğramıştır. Ancak ondaki postmodern derinlik öyküleyici unsurları dışlamaz. Aksine öykülemelere dengeli bir betimleme unsuru ekleyerek ironik üslubu derinleştirir. Bu da romanlarının nispeten betimleme ile başlayan giriş kısımlarının ardından olay zincirinin hızlanmasını sağlar. 2010 yılında hayata gözlerini yuman sanatçı daha ölmeden dünyada büyük bir üne kavuşmuştur. Nitekim 2003 yılında Harold Bloom tarafından dünyada yaşayan en değerli ve yetenekli romancı olarak gösterilmiştir. Başka bir deyişle ölmeden eserleri klasikleşme noktasına gelen nadir sanatçılardandır. Jose Saramago’nun eserlerinde bu kadar başarılı bir üslup yakalamasının sebeplerini James Woods şu şekilde açıklamıştır: O eserlerinde hem cahil hem de bilge bir kişi gibi konuşur. Gerçekten de yazarın hem entelektüel hem de genel toplum tarafından zevkle okunması bu saptamanın doğruluğunu göstermektedir. Portekizli sanatçının eserleri 2 milyondan fazla basılmış ve 25’ten fazla dile çevrilmiştir. Yazarın liberal komünizm olarak bilinen görüşe sahip olması onun özellikle Avrupa’daki Hristiyan çevrelerle birtakım sorunlar yaşamasına neden olmuştur. Özellikle eserlerinde ateizm propagandası yapmakla suçlanmıştır. Yazarın İsa’ya Göre İncil adlı romanındaki Hristiyan inancıyla çelişen İsa algısı kendi ülkesinde de büyük tepki toplamış ve yazar Portekiz’i terk edip Kanarya Adaları’na yerleşmek zorunda kalmıştır. Jose Saramago’nun Erken Yaşamı Yazar fakir bir ailede büyümüştür. Babası önce çiftçilik sonra ise polislik yapmıştır. Jose Saramago iyi bir öğrenci olmasına rağmen ailesinin parası olmadığı için akademik eğitime devam edememiştir. Bu sebeple 12 yaşından sonra teknik eğitim veren bir okula kayıt olmuştur. Burayı bitirdikten sonra bir süre araba tamirciliği yapmıştır. Jose Saramago tüm bunlara rağmen kitapları ve edebiyatı terk etmemiş, boş zamanlarında Lizbon Kütüphanesine uğrayarak sık sık derinlikli okumalar yapmıştır. Araba tamirciliğinden sonra sosyal hizmetlerde çalışan sanatçı daha sonra çevirmenlik ve gazetecilik hayatına başlamıştır. Bu son süreç onun edebiyatla olan bağını daha da güçlendirmiş. Saramago nedir? Yazarın soyadı olan Saramago aslında Portekiz’de insanlar için yaygın kullanılan bir soyadı değildir. Saramago’nun kendi ailesinin bulunduğu bölgedeki lakabı saramago yani “yaban turpu”dur. Doğumunun ardından yazarın adı tescil edilirken yanlışlıkla bu kelime de onun ismine dâhil edilmiştir. Günah Ülkesi: Jose Saramago’nun İlk Eserleri Sanatçının yayımladığı ilk roman olan Günah Ülkesi beklediği başarıyı yakalayamamıştır. Hatta Saramago bu romanı yazdıktan sonra yaklaşık 20 yıl boyunca başka bir eser ortaya koymamıştır. Yazar bir demecinde kendisinin de Günah Ülkesi’ni beğenmediğini belirterek bu eseri reddettiğini açıklamıştır. Sanatçı bu ilk eserindeki başarısızlığından beslenerek güçlü bir üslup oluşturmayı başarmış, sondaki romanları ile 80 yaşından sonra da olsa henüz sağlığında büyük bir üne kavuşmuştur. Körlük Körlük romanı “Baltasat ve Blimunta” ile birlikte yazarın en başarılı eseri olarak kabul edilmektedir. Yazar 1998’de Nobel Edebiyat ödülünü aldığı zaman yapılan açıklamada Körlük romanına özel olarak dikkat çekilmiştir. Eserde nedeni açıklanamayan bir körlük salgını konu edilmiştir. Körlük salgını toplumda çok büyük yaralar açmış ve insanlar arasındaki sosyal sınıf çatışmalarını beslemiştir. Aslında buradaki bahsedilen körlük tamamen mecazi bir metafordur. Toplumun gizli kast doktrinleri ile nasıl emperyalist bir meta hâline getirildiği eserde alegorik bir üslupla anlatılmıştır. Jose Saramago’nun kendi ülkesinin kökleşmiş sorunlarına da eserlerinde yer veren bir sanatçıdır. Körlük romanının altyapısında Portekiz sağlık sisteminin ironik bir eleştirisi içten içe sezilmektedir. Nitekim Portekiz’de hastanelerin kalabalık oluşu ve yeterince hijyenik olmaması toplumda yaygın olarak eleştirilen hususlardan biridir. Körlük, salgın gibi toplumsal krizlerin bir topluluğu ne hâle getirebileceğini en güzel şekilde açıklayan postmodern bir yapıttır. Romanda askerlerin dahi gün geldiğinde kendi geleceklerini düşünerek toplum güvenliğini geri plana atması, gerçekçi bir içgörü ile kaleme almıştır. Romanın sonunda salgının geldiği gibi hızlı bir şekilde toplumu terk etmesi, geleceğe dair bir umut olarak tasvir edilmiştir. Bu aslında edebî tabirle sıfırdan yeni bir dünya betimlemesidir. Yani yeni nesil fütürist bir yaklaşımdır. Roman karakterler açısından değerlendirildiğinde özel olarak adı açıklanmayan bir göz doktoru ve görme yetisini hiçbir zaman kaybetmeyen göz doktorunun karısı etrafında şekillenmektedir. Karakterlerin özel bir adının olmaması, postmodern siliklik olarak tanımlanan teknik bir detaydır. Görmek Körlük romanının tamamlayıcısı niteliğinde bir kitaptır. Nitekim eser Körlük romanında işlenen İsimsiz ülkede geçmektedir. Yine sosyal bir sistem karmaşasının ele alındığı romanda halkın çoğunluğunun yapılan bir seçimde boş oy kullandığı ilginç bir toplumsal vaka işlenmektedir. Baltasar ve Blimunta: Tarihî Bir Jose Saramago Eseri Birçok edebiyat eleştirmenine göre yazarın en başarılı romanlarındandır. Konu itibarıyla Umberto Eco’nun Gülün Adı veya Orhan Pamuk’un Beyaz Kale romanlarına benzemektedir. Baltasar ve Blimunta romanında engizisyonun katı kurallarının cenderesindeki Orta Çağ Avrupa’sının toplum dil bilimsel bir eleştirisidir. Eser, besteci Dominico Scarlatti çevresinde oluşan tarihi bir roman anlatısıdır. Fasılalı Ölüm: Jose Saramago’nun Ütopik Eseri Dünyada bir gece yarısı aniden hiç kimsenin ölmemeye başlamasıyla başlayan alegorik bir anlatıdır. Eser Saramago’nun Katolik kilisesini hedef tahtasına koyduğu romanlardan biridir. Romanda, ölümsüzlüğü laik çevreler bilimsel yöntemlerle araştırmaya çalışırken geleneksel kurumlar ise bunun nasıl mümkün olduğu konusunda herhangi bir fikir üretememekle suçlanır. Yani geleneksel kurumların eskimiş dogmatik bilgileri hedef tahtasına koyulur. Aynı zamanda sıradan insanların birçok olumsuz sonuç doğuracak bu yeni durumun vahametini önce anlayamaması ve hayatlarını hayat etmesi mitolojik pastişlerle tasvir edilir. Filin Yolculuğu Tarihi roman olarak nitelendirebileceğimiz farklı bir anlatıdır. Eser 16. yüzyılda geçmektedir. Portekiz kralı tarafından Avusturya Habsburg kralı Maximilian’a hediye edilen Süleyman adında bir filin hikâyesinden esinlenilmiştir. Yazarım bu eseri yazmaktaki amacı aslında reform hareketlerinin ön plana çıktığı bir dönemde Orta Avrupa siyasetine […]

Akhilleus’un Şarkısı: Konusu ve Özeti (Tavsiye)

Akhilleus’un Şarkısı romanı, konusu ve karakterleri itibarıyla Yunan mitolojisinin önemli figürlerinden olan yarı tanrı Akhilleus yani Aşil’in mitolojik anlatısıdır. Eser Aşil’in Şarkısı olarak da bilinir. Romanda Truva Savaşı ile sınanan Akhilleus’un ihtirasları ön plana çıkar. Roman dünyada son dönemin ses getiren yapıtlarındandır. Dili oldukça akıcıdır. Bu sebeple yapıt, mitolojik roman seven kişiler için Ben Kirke ile birlikte okunması gereken kitaplar listesinde tavsiye edilebilir. Akhilleus’un Şarkısı, mitolojik roman yazarı Madeline Miller tarafından yazılan ilk romandır. Eser, Goodreads puanlamasında “fantastik yapıt” kategorisinde 2018 yılında zirvede yer almıştır. Roman, mitolojiden hoşlanan okurların yoğun ilgisini çekmiştir. Fakat aşk temasını “popüler kültür” malzemesi yaptığı yönüyle eleştirilmiştir. Ben de bu görüşe katılıyorum. Öyle ki yazarın diğer romanı Ben Kirke mitolojik romanlara ilgili duyanlar için daha iyi bir seçenek. Bununla birlikte Akhilleus’un Şarkısı’nın hırs ve ihtiras öykülemeleri başarılı bir kurgu sunuyor. Nitekim romanın çok sağlam bir kurguya ve derin bilinç akışı örneklerine sahip olduğunu söylemeden geçemeyeceğim. Akhilleus’un Şarkısı Romanının Konusu Roman temelde Patroklos ve Akhilleus karakterleri üzerine inşa edilmiştir. Nitekim yazar eseri kaleme alırken İlyada Destanı’ndan geniş ölçüde yararlanmıştır. Hatta bu duruma binaen, roman kitap eleştirmeni Joanna Trollope tarafından “Homer okusaydı gurur duyardı.” sözleriyle övülmüştür. Destanda Akhilleus ile alakalı mitoslar modern roman teknikleri vadediyor. Bu unsurlar özel pastiş ve metinler arası parçalar yoluyla aktarılmıştır. Ayrıca romanın olay örgüsünde Ovidius, Publius Vergilius Maro ve Sofokles gibi önemli antik çağ portreleri de yer alıyor. Bu yapılırken Yunan tanrılarının bakış açıları, acımasızlıkları ve yer yer çaresizlikleri tasvir edilmiştir: Kıskançlık onun için acayip yabancı bir duyguydu. İncinmişti ama bunu nasıl dile getirebileceğini bilmiyordu.Kitaptan Alıntı Tarihi roman türündeki Akhilleus’un Şarkısı romanında Truva Savaşı’na sürüklenen Akhilleus konusu itibarıyla psikolojik bir kanon olarak işlenmiş; içerisinde onun hırsları ve zaman içinde dönüşen kimliği yüzelsel de olsa psikanaliz bir yöntemle betimlenmiştir. Bu betimlemeler zaman zaman bir mitos üslubundan masalsı bir iklime doğru kaymaktadır. Ortaya destansı bir hikâye ve masalsı karmaşa çıkmaktadır. Özellikle kitabın son kısmında olay akışı hızlanmakta ve kitap çok sürükleyici bir hâle gelmektedir. Akhilleus’un sonu tıpkı Fars mitolojisindeki Şehname kahramanları arasında yer alıp gözü dışında hiçbir yerinden öldürülemeyen İsfendiyar gibi olmuştur. Nitekim Akhilleus, babası Thetis tarafından ateşe verilirken Peleus tarafından kurtarılmıştır. Ancak yine de topuğu yanmıştır. İşte bu yüzden Akhilleus’un topuğu korumasızdır. Ölümü de bu korumasız yerden yani topuğundan olmuştur. Bu sebeple bugün insan anatomisinde Aşil tendonu denilen bir bölge vardır. Romanın Bakış Açısı Roman, bir çocuğu öldürdüğü için tanrılar tarafından cezalandırılan ve sürülen Patroklos’un dilinden Phthia Prensi Akhilleus’u anlatmaktadır. Bununla birlikte eserde karma bakış açısı mevcuttur. Mitolojik üsluba uygun olarak tanrısal ve gözlemci bakış açıları birlikte verilmiştir. KAYNAKÇA Kapukaya, Z. (2018). İlyada Destanı’nda İda (Kazdağı). Muğla Sıtkı Koçman University Journal of Social Sciences, 41.

İlk Öğretmenim (Cengiz Aytmatov) Üzerine Bir Değerlendirme

İlk Öğretmenim, Cengiz Aytmatov’a ait etkileyici bir uzun hikâye. Bu makale “İlk Öğretmenim” adlı kitabın; karakter, olgu ve olay incelemesi bağlamındaki değerlendirilmesini içeriyor. “İlk Öğretmenim”de Verilmek İstenen Duygu Başına ilk sıfatı getirmeyi uygun bulduğumuz her olay zihnimizde ve yaşantımızda derin izler bırakır. Bizi biz yapan o ilklerdir aslında. Bir çocuğun hayatını değiştiren, ona yol gösteren, kabuğunun kırılmasını sağlayan da bir öğretmen olur genellikle. İlk Öğretmenim kitabı bize hem “Kime öğretmen denir?” sorusunu sorduruyor hem de “Ben tek başıma ne yapabilirim ki?” sorusuna cevap veriyor. “Dünyayı değiştirmek istiyorsanız bir insanı eğitin.” fikrini en güzel şekilde aşılıyor. Kitap aynı zamanda her şeye rağmen umut etmek gerektiğini ve her zaman bir yolunun olduğunu da hatırlatıyor bize. Cengiz Aytmatov tarafından yazılan “İlk Öğretmenim” adlı eser, 1961 yılında “Birinçi Mugalim” adıyla yayımlanmış; Türkiye’de ise “İlk Öğretmen, Düyşen Öğretmen, İlk Öğretmenim” gibi farklı adlarla basılmıştır. Eserde Düyşen öğretmen ve Altınay’ın hikâyesi eşliğinde 1920’li yıllarda Kırgız köylerinin durumunu ve eğitime bakışını okumaktayız. Kitabın Tahlili Cengiz Aytmatov’un bu uzun hikâyeyi eserin kahramanlarından olan ressamın ağzından anlattığını görmekteyiz. Ressam Kukureu köyünden çıkmış önemli kişilerden biridir. Bir de Altınay Süleymanov isimli bir kahramanımız vardır ki o da felsefe profesörüdür ve asıl kahramanımızdır. Köylüler Altınay Süleymanov ile gurur duymaktadır ve köye yapılan okulun açılışına hem Altınay’ı hem de ressamı davet ederler. Hikâye böyle başlar. Altınay kendisine gösterilen hürmetten biraz rahatsız olarak açılışı erken terk eder, orada birkaç gün getirme sözü vermiş olmasına rağmen işleri olduğunu bahane ederek o gece Moskova’ya gider. Bu erken gidişe ressam da köylüler de bir anlam veremez. Bu gidişin sebebi romanın sonunda anlaşılır. Altınay bütün yaşadıklarını ressama yazdığı mektupta anlatır. Düyşen öğretmenin nasıl biri olduğunu, o köydeki çocukları eğitebilmek için neler yaptığını, halkın ona nasıl karşı çıktığını, öğrencilerini ne kadar çok sevdiğini, Altınay’ı nasıl zorla evlendirdiklerini, öğretmeninin onu nasıl kurtarıp yolunu açtığını, şehre okumaya gönderdiğini bu mektupla öğreniriz. Anlarız ki baş tacı yapılması gereken Düyşen’dir. O her şeye eğitimin önemini savunmuş, kendi bilgisi yettiğince köylü çocukları aydınlatmaya çalışmıştır. İlk Öğretmenim, iki dünya savaşı arasındaki dönemi anlatıyor. İki dünya savaşı arasındaki dönemi anlatan bu eseri okuyup bitirdiğinizde uzun süre etkisinden kurtulamayacak ve kendinizi çeşitli sorular sorarken bulacaksınız. Mesela “Düyşen ile Altınay tekrar karşılaşabildiler mi? İnşallah karşılaşmışlardır.” diyeceksiniz. Karşılaşmasalar bile Altınay vefasını gösterecek deyip içinizi rahatlatacaksınız. Kitapta Düyşen’in verdiği sözü sonuna kadar tutan görev aşkıyla yanıp tutuşan biri olduğunu anlatan çok fazla bölüm vardır. İki küçük kavak fidanına kocaman ağaçlar olana kadar göz kulak olması, öğretmenlik görevini üstlendiği yıllarda zorla evlendirilmiş Altınay’ı o bataklıktan kurtarıp şehre okumaya yollaması ve İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra postacılık görevini en iyi şekilde yapmasından anlayabiliriz. Düyşen Kırgızların idealist öğretmenidir. Ve köye açılan yeni okula en çok onun ismi yakışacaktır: Düyşen’in Okulu. Kitabın anlatıcısı olan ressam da bir tablo çizmek, Düyşen’i anlatmak istemektedir. Ancak bu tablo henüz yapılmamıştır. Sizler son sayfayı okuyup kitabın kapağını kapattığınızda Düyşen’in ve kendi ilk öğretmeninizin hissettirdikleriyle bu tabloyu zihninizde çoktan çizmiş olacaksınız. KAYNAKÇA AYDIN, M. (2019). CENGİZ AYTMATOV’UN İLK ÖĞRETMEN ADLI UZUN HİKÂYESİNDE MEKÂN MESELESİ. Language and Literature, 14(4), 1755-1765. Eleştirmen: Elif SAĞLAM

Tuhaf Bir Kadın (Leyla Erbil) | Kitap Yorumu, Romanın Konusu

Tuhaf Bir Kadın (Leyla Erbil) | Leyla Erbil külliyatı okumalarım kapsamında bu ay Tuhaf Bir Kadın’ı okudum. 1971 yılında yayımlanan roman, aynı zamanda Erbil’in ilk romanı. Eserlerinde “edebiyatın sınırlarını zorlayan” bir yazar Erbil.

Yazarlar

Paula Hawkins kimdir? [Trendeki Kız, Karanlık Sular]

Paula Hawkins (26 Ağustos 1972), psikolojik gerilim romanı “Trendeki Kız” (The Girl on the Train) ile tanınan; eserlerinde aile içi şiddet, alkol ve uyuşturucu kullanımı sorunlarını ele alan Zimbabwe doğumlu bir İngiliz yazardır. Trendeki Kız, 2005’te Amazon.com ve Goodreads tarafından yılın en iyi romanı seçilmiştir. Ayrıca roman, 2016’da Emily Blunt’ın oynadığı bir filme uyarlanmıştır. Hawkins’in ikinci gerilim romanı “Karanlık Sular”, 2017’de yayınlanmıştır. Paula Hawkings’in en güçlü yönlerinden biri, Zweig tarzı psikolojik çözümlemeleridir. Hayatı Paula Hawkins; Salisbury, Rodezya’da (şimdi Harare, Zimbabve) doğdu ve büyüdü. Babası ekonomi profesörü ve finans gazetecisiydi. Hawkins, 1989’da 17 yaşında Londra’ya taşınmadan önce, Harare, Zimbabwe’deki Arundel School’a gitti ve ardından West London, Kensington’daki bağımsız bir kolej olan Collingham Kolejinde okudu. Akabinde Paula Hawkins, Oxford Üniversitesi Keble Kolejinde felsefe, siyaset ve ekonomi okudu. The Times için gazeteci olarak çalıştı ve iş dünyası hakkında haberler yaptı. Daha sonra serbest olarak çeşitli basın-yayın kurumlarında çalıştı ve kadınlar için “Para Tanrıçası” (The Money Goddess) adlı bir parasal tavsiye kitabı yazdı. 2009 civarında Paula Hawkins, Amy Silver adıyla romantik komedi tarzında kurgular yazmaya başladı ve “Bir İsteksiz Durgunluğun İtirafları” da dahil olmak üzere dört roman yazdı. Daha karanlık ve daha ciddi bir anlatı oluşturmak için kendine meydan okuyana kadar herhangi bir ticari ilerleme kaydetmedi. Nihayetinde “Trendeki Kız” romanı ile istediği başarıyı elde etti. En çok satan romanı olan “Trendeki Kız” (2015); aile içi şiddet, alkol ve uyuşturucu kullanımı temalarıyla karmaşık bir gerilim ve polisiyeydi. Roman, mali açıdan zor durumda olduğu ve tamamlayabilmek için babasından borç almak zorunda kaldığı bir dönemde, altı aylık bir sürede yazılmıştı. Roman sayesinde Paula Hawkings, Kasım 2016’da BBC’nin “100 Kadın” listesine girmeyi başardı. Paulo Hawkings, hâlihazırda Güney Londra’da yaşamaktadır. Trendeki Kız romanında ne anlatılıyor? Paula Hawkins tarafından yazılan bu roman, üç kadının kendi bakış açısından anlatılan etkileyici bir psikiyatrik anlatıdır: Rachel, Anna ve Megan. Trendeki Kız Romanının Özeti Bu Rachel, Anna ve Megan’ın hikâyesi. Bu eser psikiyatrik edebiyat açısından Paula Hawkins tarafından yazılan bir başyapıttır. Özete gelecek olursak: Rachel Watson, onu Anna Boyd için terk eden Tom ile evliliğinin sonundan beri sersemleyen 33 yaşında bir alkoliktir. Rachel’ın içki içmesi işini kaybetmesine neden olur. Sık sık kanlı öksürük nöbetleri ve baygınlık geçirir. Sarhoşken, Tom’u sık sık rahatsız etmesine rağmen ayıldıktan sonra bu davranışları çok az hatırlar veya hiç hatırlamaz. Tom şimdi Anna ile evlidir ve Evie adında bir kızı vardır. Bu Rachel’ın kendine zarar verme eğilimlerini besleyen bir durumdur. Rachel her gün trenle Londra’ya gitmek gibi eski alışkanlıklarına tutunur. Tren her gün; Tom, Anna ve Evie’nin şimdi yaşadığı evin yanından yavaşça geçer. Trendeki Kız, 2005 yılında dünyada en çok okunan kitaplardan biri olmayı başarmış ve filme uyarlanmıştır. Kitap Türkiye’de İthaki Yayınlarından çıkmıştır. Rachel, Tom’dan birkaç ev uzakta yaşayan bir çiftin yaşamını trenden izlemeye başlar. Onlara Jason ve Jess adı vererek onların yaşamını idealize eder. Ancak hayatlarının mükemmel olmaktan uzak olduğuna dair hiçbir fikri yoktur. Çiftin karısı Megan Hipwell (“Jess”) sorunlu bir geçmişe sahiptir. Hayatını sıkıcı bulmaktadır. Megan, bir terapist olan Dr. Kamal Abdic ile görüşerek hayatı hakkında rehberlik almaktadır. Sonunda, daha önce hiç kimseye söylemediği karanlık bir sırrını ona açıklar. Anna, Tom’a aşıktır. İlk başta, Tom’un onu Rachel’a tercih ettiğini Rachel’a gösterme fikrinden zevk alırken sonunda Rachel’ın ailesini rahatsız etmesine öfkelenir. Bir gün Rachel, Megan’ın başka bir adamı öptüğünü görünce şaşkına döner. Ertesi gün, ağır içkinin ardından Rachel uyanır ve bir önceki geceye ait hatıraları olmadan kendini yaralı hâlde bulur. Megan’ın kaybolduğunu öğrenir ve Anna, Megan’ın kaybolduğu gece sarhoş bir şekilde sendelediği görüldükten sonra polis tarafından sorgulanır. Rachel olayla ilgilenir ve polise Megan’ın bir ilişkisi olduğunu düşündüğünü söyler. Daha sonra Megan’ın kocası Scott (“Jason”) ile bağlantı kurar ve ona kendisinin ve Megan’ın arkadaş olduğunu söyleyerek yalan beyanda bulunur. Rachel, Megan’ı öperken gördüğü adamın Kamal olduğunu öğrenir. Rachel’ın psikolojik sorunları gitgide ortaya çıkacaktır Rachel, ona yaklaşmak ve onun hakkında daha fazla bilgi edinmek için kimliği hakkında yalan söyleyen Kamal ile iletişime geçer. O gece baygınlığı sırasında meydana gelen olayları hatırlamasına yardım edip edemeyeceğini görmek için ondan bir terapi randevusu alır. Kamal hiçbir şeyden şüphelenmezken Rachel, istemeden de olsa terapiden faydalanarak onunla konuşarak hayatının iç yüzünü anlamaya başlar. Scott ve Kamal ile olan bağlantıları yalan üzerine kurulu olsa da ona kendisini daha önemli hissettirmektedir. Her seferinde birkaç gün içmez ama içki alışkanlığını bir türlü bırakamaz. Bu arada, Tom’u aramaya, ziyaret etmeye ve rahatsız etmeye devam eder. Bir gün Megan’ın cesedi bulunur ve hamile olduğu ortaya çıkar. Doğmamış çocuğunun babası ne Scott ne de Kamal’dır. Scott, Rachel’ın yalanlarını keşfedip ona saldırınca anıları daha netleşir. Rachel, Megan’ın Tom’un arabasına bindiğini hatırlamaktadır. Anna, Tom ve Megan’ın bir ilişkisi olduğunu keşfeder. Rachel kendi anılarına daha fazla güvenmeye başlar ve Tom’un sarhoşken yaptığı çılgınca şeylerin çoğunun gerçekte asla gerçekleşmediğini fark eder. Bu Rachel’ın kendi akıl sağlığı konusundaki şüphelerini artırır. Bu üzücü farkındalığa ve Megan’ı öldürenin kendisi olduğu bilgisine sahip olan Rachel, Anna’yı uyarır. Anna onunla yüzleştiğinde Tom, Megan’ı hamile bıraktığını açıklamakla tehdit eder. Sonra Megan’ı öldürdüğünü itiraf eder. Anna, kızının güvenliğinden korkmaktadır. Tom sessiz kalması için Rachel’ı dövmeye ve yıldırmaya çalışır. Ancak Rachel ona meydan okur ve ona karşı savaşır. Rachel, kendisini öldürmek üzere olan Tom’u bir tirbuşonla boynundan bıçaklar. Anna da ona yardım eder. Polis geldiğinde, eski düşmanlar Rachel ve Anna, eylemlerini nefsi müdafaa olarak açıklamak için birbirlerini desteklerler. Sonunda özgür olan Rachel, içkiyi bırakıp hayatına devam etmeye karar verir. Karanlık Sular Romanının Özeti Kız kardeşi Nel’in uçurumun dibindeki bir havuzda açıklanamayan ölümünün ardından Jules Abbott, yeğeni Lena’ya bakmak için Northumberland’ın hayalî bir kasabası olan Beckford’a geri döner. Yazar Paula Hawkins romanda, birinci şahıs ve üçüncü şahıs anlatılarını tercih eder. Jules, çocukluğundaki bir olay nedeniyle kız kardeşi Nel’den uzaklaşmıştı. Nel Jules’un erkek arkadaşı Robbie’yi, Jules’u rahatsız etmesine rağmen baştan çıkardığını varsayıyordu. Lena, annesiyle konuşmadığı için Jules’a öfkelenir. Lena, annesinin şehrin tarihi boyunca birden fazla kadının öldüğü Boğulma Havuzuna atladığına inanmaktadır. Lena, arkadaşı Katie’nin ölümünü annesinin havuza olan takıntısından sorumlu tutar. Jules, kız kardeşinin intihar ettiğine inanmaz. Nel’in son sesli mesajında Jules’a onunla buluşması için yalvaran bir korkuyu hissetmiştir. Jules, Dedektif Sean Townsend’e bu konuda bilgi verir. Dedektif Çavuş Erin Morgan davada Sean’ın sıkıntısını hisseder ve boğulma havuzunda annesinin de intihar ettiğini öğrenir. İhanet… Helen Townsend, kocası […]

Dil Bilimi

YAPAY ZEKÂ EVRENİNDE DOĞAL DİLİ TANIMLAMAK: İSTATİSTİKSEL ÖĞRENME VE DİL EDİNİMİ

Öz: İnsanın dil edinimi sürecinin en önemli besleyicisi dış dünyadır. Bu yönüyle insanlar, sonsuz veri akışını örtük ya da açık bağlamlarda bilişsel olarak depolayan ve elde ettikleri bu deneyimleri davranış ya da söyleme dönüştüren canlılardır. Aslına bakılırsa her insan, isteyerek veya istemeyerek maruz kaldığı uyaranların algoritmik sonuçlarını hayatı boyunca yaşamaktadır. Nitekim son yarım asırda makinelerin de öğrenebileceğinin keşfedilmesi, dil bilimi alanında önemli bir paradigma değişikliğine yol açmıştır. Böylelikle dilin istatistiksel bir alan olduğunu savunan yeni yaklaşımlar, onlarca yıldır dilin kökeni tartışmalarının en büyük açıklayıcılarından biri olan “evrensel dil bilgisini” de derinden sarsmıştır. Çünkü evrensel dil bilgisi, dil edinimini doğuştan getirilen bir yeti olarak görmektedir. Kısacası, öğrenme ve dil edinimini yoğun veri akışına bağlayan istatistiksel öğrenme kuramı, çocukların örtük veya doğrudan uyaranlardan elde ettikleri bilgilerin çok daha zengin öğrenmeler inşa ettiğinin saptanmasıyla, dil bilimi alanında 21. yüzyılın başat aktörü hâline gelmiştir.İşte bu makalede, zamanla etki alanını genişleterek “dil edinimi ve dilin kökeni” tartışmalarının yeni bir boyutu hâline gelen istatistiksel öğrenme kuramı, evrensel dil bilgisi ile karşılaştırmalı olarak tartışılmaktadır. Anahtar kelimeler: İstatistiksel öğrenme kuramı, evrensel dil bilgisi, yapay zekâ bağlamında dil, makine dili. Makalenin künyesi Künye: Kılıç, Ensar (2020). “Yapay Zekâ Evreninde Doğal Dili Tanımlamak: İstatistiksel Öğrenme ve Dil Edinimi”. Simit Çay Betik, S. 2, s.45-55. | Doktora [Anadolu Üniversitesi].Makalenin basılı formatına ulaşmak için tıklayınız. DEFINING NATURAL LANGUAGE IN THE ARTIFICIAL INTELLIGENCE UNIVERSE: STATISTICAL LEARNING AND LANGUAGE ACQUISITION Abstract: The outside world is the most important feeder of human language acquisition process. In this respect, human are a living being that cognitively store the endless stream of data in implicit or explicit contexts and transform these experiences into behavior or discourse. In fact, every person experiences the algorithmic consequences of the stimuli they are exposed to throughout their life. As a matter of fact, the discovery that machines can learn in the last half century has led to an important paradigm change in the field of linguistics. Thus, the new approaches that defend language as a statistical field have deeply shaken the “universal grammar” which is one of the biggest explanations of the debate on the origin of language for decades. Because universal grammar sees language acquisition as an innate skill. The statistical learning theory, which connects learning and language acquisition to intensive data flow, has become the leading actor of the 21st century in the field of linguistics, with the determination that the information obtained by children from implicit or direct stimuli builds much richer learning. In this article, the statistical learning theory, which has become a new dimension of the “language acquisition and the origin of language” discussions by expanding its domain over time, is discussed in comparison with universal grammar. Keywords: Statistical learning theory, universal grammar, language in the context of artificial intelligence, machine language. Giriş İnsanlık tarihi, tabiatın ve doğalın taklidi üzerine kurulmuştur. Heykeller, resimler, fotoğraflar ve hatta helikopter gibi ileri teknoloji ürünleri hep bu yönelimin bir sonucudur. Ancak geldiğimiz bu yeniçağda insanoğlu, binlerce yıllık kadim geçmişi boyunca çözümleyemediği muammaları çözmek için “yapay” olanla iş birliği yapmak zorundadır. Teknolojinin geldiği yeni boyut ve büyük veri havuzlarının kıymetinin keşfedilmesi, yalnızca mühendislik alanında değil dil alanında da “makine evreni”ni yeni bir olgu olarak karşımıza çıkarmıştır. Çeyrek asrı aşkın bir süredir insanoğlu yapay sistemlere etkili ve güçlü doğal dil ara yüzleri yüklenebilmektedir (Guida & Tasso, 1982: 417). Böyle bir çağda bilim, fütüristlerin “Makineleşmek istiyorum!” söylemine “Belki de siz zaten makinesiniz.” diye yanıt vermek üzeredir. Powers ve Turk doğal dilin yapay zekâ ve bilişsel psikolojinin bir konusu hâline gelme serüvenini şu şekilde anlatmaktadır (2012: 1): Bize göre doğal dil, insan beyninde daha derin ve temelde yatan bilişsel bir sürecin yüzeysel bir ifadesi veya gizil bir gerçek değildir. Dil bilişin bizzat kendisi için oldukça temeldir ve yaygındır. Bu nedenle, dilin dil bilimcilerin yegâne alanı olmadığını, dünya ile tüm etkileşimlerimizde, bilimimizde ve düşüncemizde çok önemli olduğunu düşünüyoruz. Dil, bu ilkeye göre, insanlara ait tüm entelektüel disiplinlerin merkezindedir. Öğrenilir ve bu yüzden psikologlar tarafından incelenir. Beynimizin bir işlevidir ve bu nedenle nörologlar tarafından analiz edilir. Kendi başına basitliği ve karmaşıklığı birleştiren güçlü bir yapıdır ve bu nedenle ortak noktaları yüzyıllar boyunca matematikçilerimize ve filozoflarımıza meydan okumuştur. Ancak bu elektronik çağda dil, her biçimini ve temsilini kaydeden, ileten, simüle eden ve analiz eden bilişsel psikoloji ve yapay zekâ alanlarında çalışanların gittikçe ilgisini çeken bir alandır. 1. Evrensel Dil Bilgisi ve İstatistiksel Öğrenme Rekabeti Dilin istatistiksel bir alan olduğunu savunan yeni yaklaşımlar, onlarca yıldır dilin kökeni tartışmalarının en büyük açıklayıcılarından bir olan “evrensel dil bilgisini” de derinden sarsmıştır. Çünkü evrensel dilbilgisi, dil edinimini doğuştan getirilen bir yeti olarak görmektedir (Nowak vd. 2001: 114). Bu yüzden kuramın köklerini atan Chomsky, dilin nasıl edinildiği üzerinde yoğunlaşmış ve bunun için ilk aşamada dil bilgisinin içeriğinin ne olduğunu saptamak istemiştir (White, 1989: 18). Dolayısıyla ona göre dil bilgisi; evrensel dil bilgisi içeriğini, doğuştan gelen evrensel ilkeleri ve bu ilkelerin yardımıyla elde edilen dile özgü bilgileri içermektedir (White, 1989: 18). Ancak çocukların örtük veya doğrudan uyaranlardan bir nevi veri depolama yöntemiyle elde ettikleri bilgilerin çok daha zengin öğrenmeler inşa ettiğinin saptanması; evrensel dil biliminin karşısında yapay zekâ ile eş güdümlü ilerleyen istatistiksel öğrenme kuramını ön plana çıkarmıştır (Lidz & Gagliardi, 2015: 333). İstatistiksel öğrenme, zamanla bir bilişim kuramı olmaktan çıkmış; diğer alanlara genişlemiştir. Başlangıçta veri havuzlarındaki bilgiden yeni sonuçlar çıkarabilme amacıyla bilişim alanında kullanılan bu kuram, zamanla etki alanını genişleterek “dilin kökeni” tartışmalarının yeni bir boyutu hâline gelmiştir (Vapnik, 1999: 988). Çünkü istatistik öğrenme kuramı yapay zekâ ile alakalı çalışmalar çerçevesinde geliştikçe yalnızca teorik analiz için bir araç olmaktan çıkmış, aynı zamanda çok boyutlu fonksiyonları tahmin etmek için pratik algoritmalar sunmaya başlamıştır (Vapnik, 1999: 988).[1] Dil Chomsky’nin iddia ettiği gibi doğuştan gelen bir yetinin sonucu mudur? Yoksa hayatın sıradan değişkenlerinin özel formlarda depolandığı biyolojik bir “büyük veri” örüntüsü müdür? Daha önce de belirttiğimiz üzere, dil edinimini biyolojik mekanizmanın ağırlıklı bir çıktısı olarak gören evrensel dil bilgisi, son zamanlarda ağır eleştirilere maruz kalmıştır. [2] Hatta Evans ve Levinson evrensel dil bilgisinin ölümünü ilan etmiştir (2009: 429). Bu araştırmacılar dünyada 6000 ila 8000 arasında dil bulunduğunu ve bu diller arasında büyük farklılıklar olduğuna […]

Edebiyat Ansiklopedisi

Nâilî: İncelikli Hayallerin Şairi

Özet: Naili, Türk edebiyatında sebkihindi akımının etkisinde kalarak derinlikli bir hayal dünyası inşa eden önemli bir şairdir. Ayrıca şarkı türünü icat eden kişidir. Naili, edebî kişiliğini maddeler hâlinde kısa özetlemek gerekirse: Nâ’ilî veya Nâ’ilî-i Kadîm olarak bilinen 17. yüzyıl divan şairidir.Halvetiye tarikatına mensuptur.Nâ’ilî bir yüzyıl sonra Şeyh Gâlib ile zirveye ulaşacak sebkihindi akımının Neşâtî ile birlikte 17. yüzyıldaki en güzel örneklerini vermiştir.Nâ’ilî, tek beyitlik söyleyişler içinde yoğun anlamlar ve görülmemiş hayaller sığdırmayı başarmıştır.Süslü ve ağır bir dili vardır. Şairin ince duygu dünyası ve özgün buluşları, divan şairlerinin pek çoğundan üstündür.Şair her ne kadar genellikle tanrısal aşk ile ilintili eserler meydana getirse de maddi dünya ile bağlantılı şiirler de yazmıştır. Bunun için ona tam bir mutasavvıf demek mümkün olmayacaktır.Nâ’ilî’yi en çok etkileyen iki şair Neşâtî ve Nef’î’dir. Şair özellikle Neşâtî’den aldığı dersler sırasında sebkihindiyi daha iyi tanıma fırsatı bulmuştur.Divan edebiyatında şarkı türünün ilk örneklerini vermiştir. (Bilinenin aksine şarkı türünün ilk örnekleri Nedîm’e ait değildir.) Nâilî: The Poet of Subtle Metaphors Abstract: Naili is an important poet who built a deep metaphor world by being influenced by the sebkihindi movement in Turkish literature. He is also the one who invented the “şarkı genre”. To briefly summarize Naili’s literary personality: He is a 17th century divan poet known as Nâ’ilî or Nâ’ilî-i Kadîm.He is a member of the Halvetiye cult.Nâ’ilî gave the best examples of the sebkihindi movement in the 17th century, together with Neshatî, which will reach its peak with Sheikh Gâlib after a century.Nâ’ilî has managed to fit intense meanings and unprecedented dreams in couplets.He has a fancy and heavy language. The poet’s fine emotional world and original discoveries are superior to most of the divan poets.Although the poet generally produced works related to divine love, he also wrote poems related to the material world. For this, it would not be possible to call him a complete sufist.The two poets that most influenced Nâ’ilî are Neshati and Nef’i. The poet had the opportunity to get to know the sebkihindi better, especially during the lessons he took from Neshatî.He gave the first examples of the song genre in Divan literature. (Contrary to popular belief, the first examples of the song genre do not belong to Nedîm.) Bu yazı Ensar KILIÇ tarafından yazılan lisans tezinden (Balıkesir Üniversitesi, 2014) üretilmiştir. YAŞAMI Nâilî veya Nâilî-i Kadîm olarak bilinen 17. yüzyıl divan şairi. Ayrıca bazı kaynaklarda Nâ’ilî Mustafâ olarak da geçmektedir. (Gölpınarlı, 1953: s. 3) Kaynaklarda Nâilî-i Cedîd olarak geçen Manastırlı Hoca Nâ’ilî Sâlih Efendi (1823–1876) ile karıştırılmaması için kendisine Nâilî-i Kadîm denmiştir. (Odunkıran, 2010: s. 113) İstanbul’da doğan şair, Neşâtî ile birlikte Türk edebiyatında sebkihindi akımının öncülerinden olmuştur. Nâilî’nin doğum tarihi tam olarak bilinmemektedir. Ancak 1623-1639’da gerçekleşen Osmanlı-Safevi Savaşı sırasında IV. Murat’a bir kaside sunduğunu düşünürsek, 17. yüzyılın başlarında doğduğu düşünülebilir. Şairin yaşamı hakkındaki bilgileri daha çok şiirleri ve maden kalemindeki görevi dolayısılığıyla edinmekteyiz. Anne ve babasını küçük yaşta kaybeden Nâilî, babasının yolundan giderek maden kaleminde memuriyete başlamıştır. Şairin duyuş ve düşünüş derinliğine baktığımız zaman iyi bir öğrenim gördüğü anlaşılmaktadır. Nitekim Safâ’î Tezkiresi’nde şairin iyi bir eğitim gördüğü ancak medrese öğrenimi görmediği anlaşılmaktadır. Şairin anne ve babasını erken yaşta kaybetmesi onun yaşam boyu sürecek sıkıntılı hâlinin başlangıcı olmuştur. Nâilî bir kaside şairidir. Ancak kasidelerine hiçbir zaman istediği ilgiyi bulamamış, yaşamı boyunca maddî zorluklarla mücadele etmek zorunda kalmıştır. Yalnızca bir dönem Salih Paşa ve Sadrazam Ahmet Paşa tarafından himaye edilmiştir. (TDOE, 2005: s. 499) Halvetiye tarikatına mensuptur. Nâilî, Halvetiye tarikatına mensup bir şairdir. Şairin, kendisi de bir Halvetiye şeyhi olan ve İran şiirindeki ince anlatım zevkinin edebiyatımızdaki en büyük ustalarından biri olarak kabul edilen Neşâtî’den aldığı dersler onun edebî kişiliğini oluşturmasında önemli bir yere sahiptir. (B. M. Tahir, 1972: s. 260) Onun şiirlerinin edebî değeri, dönemi ve daha sonrasında yazılan tezkirelerin hemen hemen hepsinde takdir görmüştür. Nâilî, güçsüz yaradılışlı ancak incelik sahibi bir insandır. Nâilî tezkirelerde anlatıldığı üzere güçsüz yaradılışlı ancak incelik sahibi bir insandır. Özellikle maden kalemindeki işinden azledilip Fazıl Ahmet Paşa tarafından Edirne’ye sürülmesi onun yaşama daha da karamsar bakmasına neden olmuştur. Şair burada Halvetiye tarikatının Gülşenî koluna bağlanmıştır. Edirne’de yokluk içinde bir yaşam geçiren Nâilî, ölümünden kısa bir süre önce F. Ahmet Paşa’dan affını istediği bir kaside sayesinde İstanbul’a dönmüş, 1666’da vefat etmiştir. (Mengi, 2008: s. 208) EDEBÎ KİŞİLİĞİ Nâilî bir yüzyıl sonra Şeyh Gâlib ile zirveye ulaşacak sebkihindi akımının Neşâtî ile birlikte 17. yüzyıldaki en güzel örneklerini vermiştir. Nâilî her şeyden önce kendi üslubu olan bir şairdir. Bu da onu Türk edebiyatındaki önemli klasik şairlerden biri yapmaktadır. Bir gazel şairi olmanın yanında kasideleri ile de tanınmaktadır. Sebkihindi akımının en iyi uygulayıcılarındandır. Nâ’ilî, tek beyitlik söyleyişler içinde yoğun anlamlar ve görülmemiş hayaller sığdırmayı başarmıştır. Bilinen mazmunlara yenilerini katmış veya onları yepyeni bir açıdan ele almıştır. Bir kelime ve anlam ustasıdır. Kelime seçiminde ve bu kelimeleri bir araya getirmekte usta olduğu için güzel ve sağlam söyleyişin örneklerini vermiştir. (Kabaklı, 1985: s. 389-90) Onun şiiri anlatım bakımından son derece sağlam ve edebî bir şiirdir. Nâilî, Gâlib’in bütünleştirdiği anlam-anlatım bütününün anlatım olarak temellerini kuran kişidir. Onun ince hayalleri ve Arapça-Farsça tamlama öbekleriyle kurduğu estetik bütünler edebiyatımızda yeni bir çığır olarak nitelendirilmiştir. Şairin ince duygu dünyası ve özgün buluşları; divan şairlerinin pek çoğundan üstündür. Faik Reşat, Nâilî’nin Nef’î’den sonra yeni ifadeler bulmada divan şiirinin en iyi ikinci şairi olduğunu söylemektedir. Ancak bu konuda Muallim Naci’nin şaire önemli bir eleştirisi vardır. Naci’ye göre Nâilî yer yer yeni söyleyişler uğruna şiirin güzelliğini feda etmektedir. Tasavvufa ilgi duymuş, âşıkâne gazeller de yazmıştır. Zor bir yaşam geçiren şairlere baktığımızda onun en âşıkane gazelleri yazdığını belirtmektedir.Nâilî’nin şiirinde tasavvuf önemli bir yer tutmaktadır. Ancak kendinin de belirttiği gibi o yalnızca bir tasavvuf şairi olarak adlandırılamaz. O insana ait zevklerden divanında insani birer ihtiyaç olarak bahsetmektedir. Şair her ne kadar genellikle tanrısal aşk ile ilintili eserler meydana getirse de maddi dünya ile bağlantılı şiirler de yazmıştır. Bunun için ona tam bir mutasavvıf demek mümkün olmayacaktır. En çok Neşâtî ve Nef’î’den etkilenmiştir. Nâilî’yi en çok etkileyen iki şair Neşâtî ve Nef’î’dir. Şair özellikle Neşâtî’den aldığı dersler sırasında sebkihindiyi daha iyi tanıma fırsatı bulmuştur. Ayrıca Nef’î okuyarak şiirdeki buluş yeteneğini geliştirmiş, tüm sanat yaşamı boyunca […]

Türk Edebiyatında Hikaye ve Edebi Akımlar

Hikâye, gerçek veya gerçeğe uygun olayların anlatıldığı romandan kısa düzyazı türüne denir. Dünya edebiyatında iki temel hikaye türü olay hikayesi ve durum hikayesi olarak adlandırılır. Olay hikayesi Fransa’da Maupassant tarafından geliştirilmiş olup öykülemeye dayanır. Türk edebiyatında hikaye şu şekilde gelişmiştir: Olay hikâyesinin en önemli temsilcisi Ömer Seyfettin olarak kabul edilir. Milli Edebiyat Dönemi hikayeciliğimizin en önemli kalemlerinden olan Ömer Seyfettin aynı zamanda Türk edebiyatında hikayeciliği bir meslek haline getiren ilk kişidir. Ömer Seyfettin’in dışında olay hikâyesi yazan başka isimler de vardır. Nitekim Refik Halit Karay ve Reşat Nuri Güntekin gibi isimler de bu tarzda hikayeler yazmıştır. Olay hikayesinin dışında bir diğer temel hikaye türü durum hikayesidir. Durum hikayeleri (kesit hikayesi) betimleme temelli olduğu için bu hikayelerde hikaye planı dağınıktır. Yani giriş, gelişme ve sonuç bölümleri sıralı halde değildir. Dünya edebiyatında bu tarzın temsilcisi Rus yazar Anton Çehov’dur. Türk edebiyatında ise Memduh Şevket Esendal ve Sait Faik Abasıyanık durum hikayesinin güzel örneklerini vermiştir. Abstract Short prose type from novel in which real or realistic events are told is called story. When world literature is examined, basically two different approaches will be seen in the story genre. These two basic types of stories are called incident stories and slice stories. The incident story is developed by Maupassant in France and is based on narrative technique. The most important representative of this style in Turkish literature is Ömer Seyfettin. Ömer Seyfettin, one of the most important items of our storytelling in the National Literature Era, is also the first person who made storytelling a profession in Turkish literature. Apart from Ömer Seyfettin, Refik Halit Karay. and Reşat Nuri Güntekin also wrote stories in this style. Results Apart from the incident story, another basic type of story is the slice story. Since in the slice stories, the slices (cross-sectional stories) are portrayal, the story plan in these stories is scattered, meaning the introduction, development, and conclusion parts are not sequenced. The representative of this style in world literature is the Russian writer Anton Chekhov. In Turkish literature, Memduh Şevket Esendal and Sait Faik Abasıyanık gave good examples of the slice story. Türk Edebiyatında Hikaye Nasıl Doğmuştur? Modern anlamda hikayenin Türk edebiyatına girişi Tanzimat Dönemi ile birliktedir. Tanzimat’tan önce Türk edebiyatında mesneviler ve halk hikayeleri bu ihtiyacı karşılanmıştır. Bununla birlikte mesnevi ve halk hikayeleri olağanüstü ögelere yer verdiği için modern hikaye olarak kabul edilmez. Türk edebiyatında Ahmet Mithat Efendi’nin Letaif-i Rivayat adını verdiği ve içerisinde birçok hikayenin bulunduğu eser, ilk yerli hikaye kitabı olarak kabul edilir. Ancak bu kitaptaki hikayeler tam anlamı ile Batı tekniğine uygun değildir. Bu nedenle Türk edebiyatındaki ilk modern hikaye örnekleri Samipaşazade Sezai’nin Küçük Şeyler adlı kitabında yer alan hikayeler olarak kabul edilir. Erken Dönem Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatında Hikaye (1923-1940) Cumhuriyetin kurulduğu yıllarda Türk edebiyatında hikaye dört temel anlayış çerçevesinde ilerlemiştir. Bir kısım yazarlar cumhuriyetin değerlerini ön plana çıkararak tezli hikayeler kaleme almıştır. Bu yazarlar bir nevi Milli Edebiyat hikâyeciliğinin geç dönem temsilcileri gibidir. Bunun yanında köy gerçekliğini ve yoksulluğu işleyen erken dönem toplumcu gerçekçilerine de rastlanır. Erken dönem toplumcu gerçekçilerin en önemli örneği Sabahattin Ali’dir. Bir diğer hikaye tarzı ise bireyin iç dünyasını esas alırken vu tarz, Sait Faik Abasıyanık gibi yazarlarda görülür. Cumhuriyet Dönemi’nde Türk Edebiyatında Hikaye (1940-1960) Bu dönemde Türk hikayeciliğine dört farklı anlayış hâkim olmuştur. Bununla birlikte Türk edebiyatında hikaye 1940-1960 arasında daha ziyade bireyin iç dünyasına yönelmiştir. Bireyin iç dünyasını esas alan: Bu tarz eserlerde bireyin kendisi ve toplumla olan ilişkisi sorgulanmıştır. Ahmet Hamdi, Peyami Safa vb. sanatçılar bu anlayışa örnek gösterilebilir. Toplumcu gerçekçi: Kalkınmanın ve eşitliğin köyden başlaması gerektiğini savunan bu anlayışa göre toplumsal sınıflar ortadan kaldırılmalıdır. Toplumcu gerçekçi hikayeler genellikle köy gerçekliğini anlatır. Samim Kocagöz, Sabahattin Ali ve Fakir Baykurt gibi yazarlar bu anlayışta eserler vermiştir. Modernizmi esas alan: II. Dünya Savaşı’nın neden olduğu buhranla birlikte bireyin mutlak gerçekliği bilimde aramasına karşı çıkan bir anlayıştır. Nitekim insanlığın kurtuluşu olarak gösterilen bilim dünya savaşlarında milyonlarca insanın ölmesine neden olmuştur. Bu yüzden modernizmi esas alan metinlerde mekan ve zaman gibi kavramlar gerçekliğin yok edilebilmesi amacıyla belirsizleştirilir. Modernist eserlere göre görülenin arkasında farklı gerçeklikler vardır. Türk edebiyatında özellikle Oğuz Atay, Yusuf Atılgan, Bilge Karasu ve Sait Faik Abasıyanık gibi yazarlar bu anlayıştan etkilenmiştir. Millî ve dinî duyarlılıkları yansıtan: Milli kültürün ve İslami duyarlılıklarını ön plana çıkarıldığı bu hikaye türünde Halide Edip Adıvar, Yakup Kadri Karaosmanoğlu gibi öncü yazarlardan sonra Hüseyin Nihal Atsız gibi ikinci dönem sanatçıları yetişmiştir. Türk Edebiyatında Hikaye ve Roman Tarzlarını Etkileyen Edebi Akımlar Klasisizm, akıl ve sağduyunun ön planda olduğu bir akımdır. Nitekim bu akımda sadece soylular anlatılır. Bu yönüyle Tanzimat 1. Dönem’in ilk evresinde Şinasi ve Ahmet Vefik Paşa üzerinde etki bırakmıştır. Romantizm, duyguların ve tesadüflerin ön planda olduğu bir akımdır. Bu nedenle romantizm etkisindeki eserlerden teknik kusurlar fazladır. Sonuçta sanat toplum içindir anlayışı bu akımda hâkimdir. Nitekim Türk edebiyatında Tanzimat 1. Dönem’de etkili olan klasisizm Namık Kemal ve Ahmet Mithat Efendi gibi dönem sanatçılarında görülür. Realizm, gözlem ve gerçekliğin ön planda olduğu akımdır. Türk Edebiyatı’nı derinden etkileyen bu akım Recaizade Mahmut Ekrem ile Türk edebiyatına girmiştir. Ayrıca sanatçıya ait Araba Sevdası ilk realist romanımızdır. Daha sonraki yıllarda özellikle Halit Ziya Uşaklıgil, Mehmet Rauf ve Yakup Kadri Karaosmanoğlu gibi kalemler realizmin Türk edebiyatındaki en güzel örneklerini vermiştir. Natüralizm, realizmin gerçekçiliğini yeterli bulmayan bir akımdır. Natüralist eserlerde en ön plana çıkan olgu deney ve soyaçekimdir. Türk edebiyatındaki önemli temsilcileri Beşir Fuat, Nabizade Nazım ve Hüseyin Rahmi Gürpınar’dır. Şiirde Etkili Olan Edebî Akımlar Sembolizm, anlamdan ziyade ahenk ve kelime seçimlerine önem veren bir şiir akımıdır. Bunun için sembolist şiirlerde kelimelerin uzak çağrışımları ön plandadır. Nitekim Türk edebiyatındaki en büyük temsilcileri öz şiir hareketine destek veren şairlerdir. Bunların başında Yahya Kemal Beyatlı, Cenap Şahabettin, Ahmet Haşim gelir. Parnasizm, realizmin şiirdeki karşılığıdır. Şiirde ahenge önem veren bir akımdır. Nitekim Parnasizm, günlük dilde kullanılmayan eskimiş kelimeler dahil birçok yeni kelimeyi şiire sokmuştur. Türk edebiyatındaki en önemli temsilcileri Cenap Şahabettin ve Tevfik Fikret’tir. Türk Edebiyatında Hikaye Konusu ile Alakalı Kaynakça [References] Rukalski, Z. (1969). Maupassant and Chekhov: Similarities. Canadian Slavonic Papers, 11(3), 346-358. MEB 11. Sınıf Ders Kitabı

Tarihî Kıpçak Türkçesi ve Özellikleri

Kıpçak Türkçesi, genel olarak kuzey lehçelerden olmakla birlikte zamanla göç ve askerlik yoluyla Mısır'a kadar ulaşan bir lehçe olmuştur.

Kıpçak Türkçesi, kökünü Türklerin Kıpçak kolundan alan bir tarihî lehçedir. Bu lehçe göçler, köle ticareti ve paralı askerler sayesinde geniş bir coğrafyaya yayılmıştır. Kıpçak Türkçesi eserleri Karadeniz’in kuzeyinden Mısır’a kadar uzanan coğrafyada yazıya geçirilmiştir. Özellikle Osmanlı’nın bir imparatorluk hâline gelmesiyle Kıpçak Türkçesi üzerindeki Oğuz etkisi de iyiden iyiye artmıştır. Tarihî Kıpçak Türkçesi lingua franca olarak Altınorda Devleti’nin resmî dilidir. Ayrıca Memluk ordusunda da kullanılan dildir. Tarihî Kıpçak Türkçesi Orta Türkçenin gelişim evrelerinin nihayetinde Doğu Türkçesinden türevlenmiştir. Abstract Kipchak Turkish is a historical dialect that takes its roots from the Kipchak branch of the Turks. This dialect has spread over a wide geography thanks to migrations, the slave trade and mercenaries. The language has existed from the north of the Black Sea to Egypt. Especially with the Ottoman Empire becoming an empire, Oghuz influence on Kipchak Turkish has also increased. Historical Kipchak Turkish is the official language of the Golden Horde State as the lingua franca. It is also the language used in the Mamluk army. Historical Kipchak Turkish was derived from Eastern Turkish at the end of the development stages of Middle Turkish. İçindekiler Kıpçaklar kimdir?Kıpçak Türkçesinin ÖzellikleriKıpçak Türkçesinin Morfolojik-Fonetik ÖzellikleriKıpçak Türkçesi DönemiKıpçak Türkçesi EserleriCodex Cumanicus (Kodeks Kumanikus) ÖzellikleriKıpçak Türkçesinin en önemli eseri nedir? 1. Kıpçaklar kimdir? Kıpçak Türkleri (Kuman Türkleri), Altınorda’dan önce Karadeniz’in kuzeyindeki Doğu Avrupa bozkırlarında yaşayan göçebe Türklerdir. Nitekim Kırım Tatarları, Karaçaylar, Kumuklar ve Balkarlar da dâhil olmak üzere birçok Türk boyu Kıpçakların soyundan gelmektedir. Bugün, Kıpçak ya da Kuman şubesine ait bu çeşitli dillerin konuşmacıları, Kıpçak Türkçesinin türevlerini konuşmaktadır. [en. Kipchak Turks (Kuman Turks) are nomadic Turks who lived in the Eastern European steppes north of the Black Sea before Altinorda. Indeed, many Turkish tribes, including Crimean Tatars, Karachays, Kumuks, and Balkars, descend from the Kipchaks. Today, speakers of these various languages belonging to the Kipchak or Cuman branch speak variants of Kipchak Turkish.] 8. yüzyıldan itibaren tarih sahnesine çıkmaya başlamış olan Kıpçakların İslamî kaynaklarda Deşt-i Kıpçak (Doğu Avrupa-Batı Sibirya bozkır bölgeleri) olarak bilinen geniş bir coğrafyaya, Moğol İstilası’na kadar hâkim oldukları bilinmektedir.Okan Celal GÜNGÖR Kıpçak Türkçesi, son kalesi olan Macaristan’ın Kumanya bölgesinde 17. yüzyılın başlarında yok olmuştur. Geleneksel olarak Tarihî Kıpçak Türkçesinin son konuşmacısının 1770’te ölen [Karcag’da (Macaristan)] yaşayan István Varró olduğunu kabul edilir. Kıpçaklar; Kazakistan, Rusya, Gürcistan, Macaristan, Romanya (örneğin, Besarab hanedanı), Moldova, Besarabya ve Bulgaristan’ın tarihinde önemli bir role sahiptir. Kıpçaklar özellikle köle ticareti ve paralı asker olarak Mısır coğrafyasında devletler kurmuş, etkin güç hâline gelmeyi başarmıştır. Mısır’da Kıpçak Türkçesiyle yazılan korunmuş eserlerin büyük bir kısmı dinî eserlerdir. Çünkü Memlûkler bir İslam devletiydi ve bu dönemde birçok dinî eser Arapçadan çevrildi. Ayrıca Deşt-i Kıpçak bozkırlarında Yakın Asya ve Orta Asya’dan Mısır ve Suriye’ye taşınan Müslüman Kıpçaklar dışında, İslam kültürüyle ilişkisi olmayan yarı şamanist ve şamanist Kıpçaklar da vardı. Özellikle Mısır’a köle olarak gelip emir veya sultanlığa kadar yükselen Kıpçaklar, Arapça bilmedikleri için, bu dönemde birçok dinî eser Arapçadan Türkçeye çevrilmiştir (Sadykbekov, 2015: 119). 2. Kıpçak Türkçesinin Özellikleri Bu lehçe ile yazılan en önemli eser Codex Cumanicus’tur. Codex Cumanicus, Katolik misyonerlerin göçebe Kıpçak Türkleriyle iletişim kurmasına yardımcı olmak için tasarlanmış Orta Çağ menşeli bir dil bilimsel sözlüktür. Şu anda Venedik’teki St. Mark Kütüphanesi’nde barındırılmaktadır. Türk dili tarihinin XIV-XV. asırlar arasındaki yazı dillerinden biri de Memluk Kıpçak Türkçesidir. Memluk Kıpçak Türkçesinden günümüze kadar gelen eserler genel itibariyle çeviri metinlerdir. Ancak bu dönemki metinlerin çeviri olması bu eserlerin değerini düşürmez. Hatta o dönemde kullanılan kelimelerin kavram alanlarını göstermesi bakımından daha da önem kazanırlar (Tokay, 2014: 2708). Kitab-ı Mecmu-i Tercuman, Kitāb el-İdrāk, El-Ķavānīn, Ed-Durre, Bulġat el-Muştāķ ve Et-Tuĥfe diğer önemli eserlerdir (Halası-Kun, 2012: 185).Tarihî Kıpçak Türkçesi; Kuman Türkçesi (14. yüzyıl), Memlûk Türkçesi (15.-16. yüzyıllar), Ermeni Kıpçak Türkçesi (16.-17. yüzyıllar) ve Karay Türkçesi (16.-20. yüzyıllar) olarak bölümlenebilir (Öztürk, 2018: 63). 3. Kıpçak Türkçesinin Morfolojik-Fonetik Özellikleri Tarihî Kıpçak Türkçesinde ilk seste ünlü türemesi görülür: Rum > Urum vb.Oğuz yazı dillerinde söz başındaki tonsuz gırtlak ünsüzü /K-/ tonlulaşarak /G-/‘ya dönüşür. Kıpçak ve Karluk lehçelerinde ise bu değişme görülmez (bk. Akar: web).Oğuz yazı dillerinde söz başındaki /t-/ sesi tonlulaşarak /d-/’ye dönüşmektedir. Kıpçak ve Karluk lehçelerinde Genel Türkçedeki bu ses korunmuştur (bk. Akar: web).Oğuz Türkçesi ile Kıpçak Türkçesi arasındaki önemli ses farklılıklarından birisi, bazı sözcüklerde ilk hecedeki dar-yuvarlak/geniş-yuvarlak nöbetleşmesidir. Oğuz Türkçesi geniş-yuvarlak ünlüleri, Kıpçak Türkçesi ise dar-yuvarlak ünlüleri tercih etmektedir (bk. Akar: web).Kıpçak lehçelerindeki en önemli ünsüz değişmelerinden biri Genel Türkçedeki /-G-/’lerin /-v-/’ye değişmesidir (bk. Akar: web).Oğuz lehçelerinde /y-/ olarak kullanılan ses bugünkü birçok Kıpçak lehçesinde /c-, j-/ vb. dişe yakın seslere dönüşmüştür: Kaz. жол (jol) “yol” vb.Kıpçak lehçelerinde dudak uyumu çok kapsamlıdır: olor “onlar” vb. 4. Kıpçak Türkçesi Dönemi Bu bilimsel bir kavramdan ziyade yaygın olarak Tarihî Kıpçak Türkçesi için kullanılır. Harezm Türkçesindeki Kıpçakizmden unsurlarından başlayarak Memlûk Kıpçak Türkçesine kadar uzanan tarihî süreç Tarihî Kıpçak Türkçesi olarak adlandırılır. 5. Kıpçak Türkçesi Eserleri Kıpçak Türkçesinin en önemli eserleri aşağıda sıralanmıştır. Bunların dışında atçılık, okçuluk vb. konularda yazılan birçok eser daha vardır. Tarihî Kıpçak Türkçesine ait eserlerden birçoğu Mısır coğrafyasında Arap çoğunluklu halkı yöneten Memlûk Türkleri tarafından halkla iletişimi sağlamak amacıyla yazılan sözlüklerdir. Gülistân Tercümesi (Kitâb Gülistân bi’t-Türkî): Gülistan Tercümesi Şeyh Sa’di’nin Gülistan adlı eserinin Saraylı Seyf tarafından Farsçadan Kıpçak Türkçesine yapılmış bir tercümesidir (Kahya, 2019).Kamenets Vakayinamesi: Ermeni Kıpçak Türkçesi ile yazılmıştır.Hikmetli Hikâr’ın Hikâyesi (İstoriya Mudrogo Hikâra): Ermeni Kıpçak Türkçesiyle yazılan tek edebî eserdir.Kitâbu’l-İdrâk li Lisâni’l-Etrâk: Sözlük.Kitâb-ı Mecmû-ı Tercümân-ı Türkî ve Acemî ve Mugalî: Sözlük.Ed-Dürretü’l-Mudiyye Fi’l-Lügati’t-Türkiyye: Sözlük.El-Kavaninü’l-Külliyye li-Zabti’l-Lugati’t-Türkiyye: Sözlük ve gramer kitabı.Et-Tuhfetü’z-Zekiyye Fi’l-Lûgati’t-Türkiyye: Sözlük.Kitâbu Bulgatü’l-Müştâk Fî Lügati’t-Türk ve’l-Kıfçak: Sözlük.İrşâdü’l-Mülûk ve’s-Selâtîn: Fıkıh kitabı.Münyetü’l-Guzât: Askerlik sanatı.Codex Cumanicus: Eser ile ilgili aşağıda detaylı bilgi verilmiştir. 6. Codex Cumanicus (Kodeks Kumanikus) Özellikleri Eser Latin harfleriyle yazılan ilk Türkçe metindir.Codex Cumanicus, Kuman (Kıpçak) Türklerinin hazırladığı sözlüğün adıdır. Kıpçak Türkçesinin ve Türkçenin en önemli eserlerinden biridir. Aslında eser Türkler tarafından değil Hristiyanlığı Kıpçak Türkleri arasında yaymak isteyen Alman, İtalyan vb. misyonerler tarafından yazılmıştır.Eserde birçok Türkçe kelime farklı varyantlarla yer almaktadır. Eserde Kıpçak Türkçesine dair bilgiler de bulunur.Birinci bölümü İtalyan ikinci bölümü ise Alman misyonerler tarafından yazılmıştır.Eserde Latince, Farsça, Almanca kelimeler Kıpçak Türkçesi karşılıkları ile verilmiştir.Eserde bilmeceler vb. halk edebiyatı ürünleri de bulunmaktadır.Eserin tek nüshası Venedik’tedir. 7. Kıpçak Türkçesinin en önemli eseri nedir? Codex Cumanicus’tur. Eser yukarıda da anlattığımız […]

Tamlamalar (İsim ve Sıfat Tamlamaları): Türkçenin Dil Bilgisi

Tamlama, isim ya da sıfatların birleşmeleri sonucu oluşan sözcük öbekleridir. TDK’ye göre ise bir ismin; farklı bir isim, zamir veya sıfattan sonra gelerek oluşturduğu sözcük öbeklerine denir (bk. TDK Güncel Türkçe Sözlük). Türkçede tamlamalar, isim tamlamaları ve sıfat tamlamaları olarak ikiye ayrılır, isim tamlamaları birtakım ekleri alarak kurulurlar. Peki tamlamanın “tamlayan”, “tamlanan” unsurları ne demektir? İsim tamlamaları ise kendi arasında üçe ayrılır. Tamlamaların özellikleri nelerdir? (tıklayınız) İsim ve sıfat tamlamasının farkı nedir? İsim ve sıfat tamlaması arasındaki farkı eklerde görebiliriz. Sıfat tamlamalarında tamlanandaki çekim ekleri silindiğinde anlam bozulmaz, değişmez. Ancak isim tamlamalarında tamlanandaki çekim ekleri silindiğinde tamlama yapı olarak bozulur. Örneğin kapı kolu yerine kapı kol denilemez. Konu anlatımının .pdf formatındaki mobil uyumlu sürümünü indirmek aşağıdaki bağlantıya tıklayınız. Online (Çevrim İçi) İsim Tamlamaları Kazanım Testi Not: Divânu Lugati’t-Türk’ten alınan bölümde isim tamlaması örnekleri Tamlamalar ile İlgili Özellikler 1. Tamlamalar tamlayan ve tamlanan olmak üzere iki unsurdan oluşur: evin yolutamlayan tamlanan yemyeşil orman tamlayan tamlanan Görüldüğü gibi bir tamlamanın ilk unsuruna tamlayan, ikinci unsuruna ise tamlanan denilmektedir. 2. İsim tamlamaları isimlerden oluşur. Sıfat tamlamaları ise isim ve sıfattan oluşur. yolun başlangıcı (isim tamlaması) isim isim sarı yaprak (sıfat tamlaması) sıfat isim İSİM TAMLAMALARI 3. İsim tamlamaları üçe ayrılır. Belirtili isim tamlaması: Tamlayan eki olarak da bilinen ilgi eki [+(n)In] alarak oluşturulan tamlamalardır: arabanın lastiği ilgi eki iyelik eki evin boya(s)ı ilgi eki iyelik eki Not: İlgi eki ben ve biz kelimelerine +im biçiminde gelir: benim evim, bizim sorunumuz Not: İlgi ekinden önce gelen kaynaştırma n’si su ve ne kelimelerinde y olarak kullanılır: suyun dibi, neyin nesi vb. Not: Bir unsuru zamir olan belirtili isim tamlamalarında ilgi eki yerine ayrılma hâli eki ilgi eki işlevinde kullanılabilir: evlerden biri (evlerin biri) Not: Bazen belirtili isim tamlamalarının tamlayan kısmı bulunmaz.Böyle tamlamalara tamlayanı düşmüş isim tamlaması denir. Bu durumda, iyelik eki alan isimden önce benim, bizim, senin, sizin, onun, onların ve kendi(si) kelimeleri getirilebilir: (Onun) Aklı bir karış havada.(Bizim) Kapımızı herkese açtık. O kadar çok çalışıyorsun ki hiç tükenmeyen (senin) azmine hayranım. Not: Birçok TYT kaynağında, tamlayanı düşmüş isim tamlaması özel olarak sorulmadığında, tamlama olarak dikkate alınmamaktadır. Belirtisiz isim tamlaması: İlgi eki yani tamlayan eki kullanılmadan yapılan isim tamlamalarıdır: arabanın lastiği iyelik eki evin boya(s)ı iyelik eki Zincirleme isim tamlaması: İkiden fazla ismin bir araya gelmesiyle oluşan tamlamalardır: evin duvarının rengi kapı kolunun dayanıklılığı soba borusunun içi Not: Bazen isim tamlamalarının arasına sıfat, zarf vb. kelimeler girebilir. Bu durumda zincirleme isim tamlamasından bahsedilemez. okulun çok başarılı öğrencileri zarf sıfat 3. İsim tamlamalarının ikinci unsuru yani tamlanan mutlaka iyelik eki alır. Bu eki tamlamadan çıkardığınızda tamlamanın yapısı bozulur. Sıfat tamlamalarında ise ikinci unsura gelen ekler çıkarılsa da tamlamanın anlamı bozulmaz. yolun tozu (yolun tozu denilemeyeceği için bu bir isim tamlamasıdır.) el işi (el işi denilemeyeceği için bu bir isim tamlamasıdır.) Aşağıdaki örneklerde çekim eklerini çıkarsanız da tamlamanın yapısı bozulmaz. Yani bu tamlamalar sıfat tamlamasıdır. kırmızı bavullarımız (kırmızı bavullarımız) yöresel yiyecekleri (yöresel yiyecekleri) Not: Yukarıdaki ek çıkarılması suretiyle yapılan sağlamanın istisnası zamirlerle yapılan tamlamalardır. Bu tamlamalar da iyelik ekleri düşebilir. Yani tamlama sizin evinizde yerine sizin evde biçiminde iyelik eki düşürülerek de kurulabilir. Kimilerine göre ise böyle bir durum yoktur, çünkü bu tarz bir kullanım anlatım bozukluğudur. 4. Sıfat yapan ki isimlere geldiğinde sıfat tamlamaları yapar. aşağıdaki soru evdeki hesap 5. İsim tamlamalarında bazen tamlayan ve tamlanan yer değiştirebilir: Güneşi batıyor sessiz akşamlarımın. (Tamlamanın aslı: akşamlarımın güneşi) 6. Sıfat-fiillerin görevlerinden biri de sıfat tamlaması yapmaktır: ağlayan kaya, bitmemiş dert, yanar dağ vb. 7. Her ne kadar sıfat tamlamaları fiilimsilerle yapılabilse de isim tamlamaları ÖSYM’ye göre fiilimsilerle -kalıplaşma olmadığı müddetçe- yapılmaz: günün bitmediği (dakika) Bu örnekte bir isim tamlamasının tüm ögeleri vardır. Yani ilgi eki ve iyelik eki mevcuttur. Ancak tamlanan fiilimsiden oluştuğu için isim tamlaması kabul edilmez. 8. Her ne kadar bir nesnenin neyden yapıldığını bildiren kelimelere takısız ad tamlaması demek gibi bir alışkanlık olsa da ÖSYM takısız ad tamlamalarını kabul etmez. Bu tamlamaları da sıfat tamlaması içerisinde değerlendirir: metal merdiven (sıfat tamlaması) sudan sebep (sıfat tamlaması) ahşap ev (sıfat tamlaması) Yukarıdaki tamlamalarda yer alan metal ve ahşap gibi isimler tamlama içerisinde sıfat görevinde kullanılmaktadır. FARKLI YAPIDAKİ TAMLAMALAR VE ÖRNEKLERİ Türkçede tamlamalar birçok farklı durumda kullanılabilir. Örneğin: Hem tamlayanı hem de tamlananı nitelenen ad tamlaması: Yeşil evin kırmızı penceresi vb. Tamlayanı belirtilen tamlananı nitelenen isim tamlaması: Bir günün acı isteği belirtme sıfatı niteleme sıfatı Tamlananı nitelenen ad tamlaması: Köşkün lezzetli yemekleritamlayan niteleme s. tamlanan Tamlananı düşmüş sıfat tamlaması (adlaşmış sıfat) sıcaklar (sıcak havalar) Arasına birden fazla sözcük türü girmiş isim tamlaması günün çok acı haberleri üstünlük zarfı sıfat Edat yardımıyla kurulmuş sıfat tamlaması buz gibi su edat Tamlayanı isim tamlaması olan sıfat tamlaması el işi örgüisim tam. & tamlanantamlayan Zamirlerden oluşan isim tamlaması Onlardan biri, bizden başkası vb. Not: Zamirle kurulan tamlamalarda ayrılma hâli eki ilgi eki görevinde kullanılabilir. TAMLAMALAR ÜZERİNE UYGULAMA Divânu Lugati’t-Türk’ten alınan bu bölümde isim tamlaması örnekleri kırmızı renkle gösterilmiştir. Ben onların ülkelerini ve (onların) bozkırlarını inceledim; Türk, Türkmen, Oğuz, Çigil, Yağma ve Kırgızların lehçelerini ve (onların) kafiyelerini öğrendim. Zaten ben onların, dilde en doğruyu (onların) bilenlerinden, anlatımda en açık olanlarından, akılca en (onların) yetkinlerinden, soyca en (onların) köklülerinden, mızrakta en iyi (onların) atıcılarındanım. Böylece her boyun dili bende en mükemmel şeklini buldu. Sonra bu kitabı en iyi şekilde düzenleyerek yazdım. Yüce Allah’ın yardımına sığınıp (benim) kitabımı Divânu Lugati’t-Türk (Türk Lehçelerinin Divanı) diye adlandırarak ortaya koydum. Sonsuza kadar anılsın ve ebedî bir hazine olsun diye. Bu konu anlatımı Ensar KILIÇ tarafından ortaöğretim kazanımlarına uygun olarak hazırlanmıştır. Her hakkı saklıdır, hiçbir şekilde farklı bir ortamda, sitede kullanılamaz.

Sıfatlar (Ön Adlar): Türkçenin Dil Bilgisi

Sıfat yani ön ad nedir? Sıfatlar, dil bilgisi bağlamında isimleri nitelendiren ya da belirli hâle getiren kelimelerdir. Sıfatlar genellikle isimlerden hemen önce kullanılır. Bununla birlikte unvan sıfatları isimlerden sonra da gelebilir. Yine bazen cümleler kurallı dizilimin dışına çıktıklarında sıfatlar isimden sonra da gelebilmektedir. Ayrıca isimleşerek adlaşmış sıfat hâline gelirler. Sıfat türleri şunlardır (Bilgi için sıfat türünün üzerine tıklayın): Niteleme Sıfatı: Unvan sıfatı, küçültme sıfatı, pekiştirme sıfatı.Belirtme Sıfatı: İşaret sıfatı, soru sıfatı, sayı sıfatı, belirsizlik sıfatı.Adlaşmış Sıfat (Tamlananı düşmüş sıfat tamlamaları)Birleşik SıfatlarKurallı Birleşik Sıfatlar Sıfatlara örnek vermek gerekirse kırmızı ev, başarılı okul, aşağıdaki soru, son savaşçı, sert kaya, Ahmet Paşa, ağlayan kaya, tanıdık insan, bildiğim soru, volkanik dağ, düşsel sorgulamalar, yanar dağ, ölmez çiçek vb. kelimelerdeki kalın puntolu kelimeler sıfattır. MOBİL UYUMLU TYT SIFATLAR KONU ANLATIMI İndir 20 SORULUK TYT SIFATLAR TESTİ (TIKLAYIN) Sıfatların özellikleri nelerdir? Sıfat olan her yerde sıfat tamlaması da vardır: yeşil ev, uzun minare vb.Sıfat-fiil eklerinin cümledeki temel görevlerinden biri de sıfat ya da adlaşmış sıfat yapmaktır: bitmiş pil, korkulacak insan, gören göz vb.Genellikle sıfatlar isimlerden önce gelir. Bu kuralın daha sonra bahsedeceğimiz çok az istisnası vardır.Fiil ya da fiilimsileri niteleyen kelimeler sıfat değil zarftır. Bunları sıfatlarla karıştırmamak gerekir. Örneğin “Hızlı yürüyen bir adamdı.” kelimesinde “hızlı” kelimesi bir ismi değil fiilimsiyi nitelendirdiği için zarftır.Birleşik sıfatları hariç, sıfat gövdeleri çekim eki almazlar. Yeşil elbise denilebilir ama yeşiller elbise denilemez. Bunun istisnası -dIk ve -AcAk sıfat-fiil ekleri ile yapılan sıfatlardır. Bu sıfat-fiil eklerinden sonra iyelik eki gelebilir: Gördüğü adam, bir bilim insanıymış./Geleceği gün ne zaman?İsimler sıfat yapan ki, bazı sıfat yapan ekler veya kalıplaşmış bazı hâl ekleriyle sıfata dönüştürülebilir: evdeki hesap (sıfat yapan ki ile), sözde sebep (kalıplaşmış ayrılma hâli eki), sudan sebep (kalıplaşmış ayrılma hâli eki), akıllı çocuk, turşuluk biber, sözel ders, bireysel çalışma vb.Türkçenin cümle sırası bozulduğunda sıfatlar isimden önce gelmeyebilir: Sonbaharda, yapraklar sapsarı… Bu örnekte “sapsarı” kelimesi “yaprak” kelimesini nitelemesine rağmen bu kelimeden sonra gelmiştir. Bazı araştırmacılara göre bu tarz isimden sonra gelen sıfatlar “adlaşmış sıfat” olarak kabul edilmelidir.Bazı unvan sıfatları isimden sonra gelebilir: Ahmet Paşa, Ahmet Öğretmen vb.Sıfatlar, temel sınıflandırmada (isimler ve fiiller) isim grubu içerisinde yer alır. Bu nedenle isme gelen ekler sıfatlara da gelebilir. Bu durumda sıfatlar adlaşır. Adlaşmış sıfat nedir? Adlaşmış sıfat, sıfatın önündeki ismin düşmesi hâlidir. Yani bir sıfat tamlamasının tamlanan kısmı düşerse sıfat adlaşır. Örneğin “sıcak havalar” biçimindeki bir sıfat tamlamasının tamlananı olan “hava” kelimesi düşerse ifade “sıcaklar” biçimine dönüşür. Yani adlaşır, tamlanan kısmında ek varsa bu ekler sıfata eklenir. Adlaşmış Sıfatla İlgili Örnekler Gençler ülkemizin geleceğidir. (Genç insanlar) Maçta kırmızılar havada uçuştu, birçok oyuncu atıldı. (kırmızı kartlar) Kendi düşen ağlamaz. (düşen insan) Gördüğünüzü anlatın ki mahkeme doğru karar versin. (Gördüğünüz olayı) Not: Zamirler adlaşmış sıfat olarak kabul edilmez. Çünkü zamirler zaten ismin yerini tutar. Bu durumda bunlar, ona gibi kelimeleri bu evler, o insana gibi düşünmemek gerekir. Bu iki örnekte bu ve o kelimesi zaten ev ve insan sözcüklerini karşılamaktadır. Not: Adlaşmış sıfatın sadece niteleme sıfatlarıyla yapıldığı bilgisi yaygın bir hatadır. Nitekim belirtme sıfatlarıyla da adlaşmış sıfat yapılabilir. Örneğin: Birinci, bizim takımımızdan çıktı. (Bu örnekte “birinci” kelimesi sıra sayısı bildiren bir belirtme sıfatıdır: birinci sporcu) Sıfatların Yapı Özellikleri Sıfatlar da tıpkı diğer kelime türleri gibi basit, türemiş ve birleşik olmak üzere üçe ayrılır. Basit sıfat: Yapım eki almadan kullanılan sıfatlar basittir: mor menekşe, son sokak, saf sabun vb. Türemiş sıfatlar: Yapım eki alarak kurulan sıfatlar türemiştir: ayrı soru (ayır-ı), kokulu peynir (koku+lu), çalar saat (çal-ar), dairesel hareket (daire+sel) vb. MEB öğretim programında fiilimsiler yapım eki olarak kabul edilir. Dolayısıyla sıfat-fiil eki ile yapılan sıfatlar da türemiştir: imrenilecek hâl, bilmiş adam vb. Birleşik sıfatlar Sıfatın birden fazla kelimeden oluşması durumuna verilen addır. Nitekim Türkçede dört türlü birleşik sıfat vardır. a. Kurallı birleşik sıfatlar Bu tür sıfatlar +lI, +lIk ve iyelik ekiyle yapılır. Ayrıca bu ekler sıfat tamlamasının tamlanan bölümüne eklenir. Altın elbiseli adam, Pazırık Kurganı’nda bulunmuştur. (+lI ekiyle yapılmış) Yeşil turşuluk biber, aldım. (+lIk ekiyle yapılmış) Eli açık bir insandı. (İyelik eki ile kurallı birleşik sıfat yapılırken sıfat tamlamasındaki kelimeler yer değiştirir ve sıfat tamlamasının tamlanan bölümüne iyelik eki getirilir. Örneğin açık el tamlamasındaki el başa, açık sona gelir. El kelimesinin sonuna iyelik eki getirilir. b. Sıfat-fiille yapılan birleşik sıfatlar: Sıfat-fiiller kullanılarak da birleşik sıfat yapılabilir. Her gün çalışan öğrenci [Nasıl öğrenci? (Her gün çalışan)] Not: Bazen kurallı birleşik fiiller filimsiler yardımıyla sıfatlaşabilir: okunagelen sözler (sürerlik), görülebilen yüzler (yeterlilik) vb. c. Bitişmiş sıfatlar: İki kelimenin bitişerek oluşturduğu sıfatlardır: Birkaç öğrenci, yanıma geldi. Birtakım sorunlar yaşıyoruz. Birçok kişi, bu sorunla yüzleşiyor. ç. İkilemeli sıfatlar: Bazen ikilemeler sıfat olarak kullanılabilir: Yavaş yavaş bir sevinçti onunki. [Nasıl sevinç? (Yavaş yavaş)] d. Edatla kurulmuş birleşik sıfatlar: Bu sıfatlar “+e ilişkin, +e göre” vb. edatların yardımıyla yapılır: Ona ilişkin sorularımız var. Buz gibi bir limonata iyi gelir. SIFAT TÜRLERİ MEB programına göre Türkçede sıfatlar niteleme ve belirtme sıfatı olmak üzere temelde ikiye ayrılır. Niteleme sıfatları isimleri nitelendirirken belirtme sıfatları belirtir. Bu yüzden TYT tabanlı sorularda, “Hangi seçenekte bir isim belirtilmiştir?” gibi bir soruda belirtme sıfatı, “Hangi seçenekte bir isim nitelendirilmiştir?” tarzındaki bir soruda ise niteleme sıfatı aramak gerekir. Türkçede diğer alanlarda olduğu gibi büyük bir sıfat çeşitliliği vardır. Şekil 1: Sıfat Çeşitleri NİTELEME SIFATLARI Canlı ve cansız varlıkların renk, şekil, biçim, koku, tat, mesafe, alışkanlık, beceri gibi türlü iç ve dış özelliklerini bildiren sıfatlara niteleme sıfatı denir (Korkmaz, 2005: 165). Niteleme sıfatları isme sorulan “nasıl” sorusuna yanıt verir. Örnekler: yeşil araba, göçer kabile, hünerli eller, kesin sonuç, uzun yol, dinmeyen acı vb. Not: Pekiştirme, küçültme ve unvan bildiren sıfatlar da niteleme sıfatıdır. Çünkü bu sıfatlar “nasıl” sorusuna yanıt verir. Unvan sıfatları Unvan sıfatları niteleme sıfatlarının bir türüdür. Bu sıfatlar isimden önce de sonra da gelebilir: Ahmet Paşa, Doktor Selim vb. Pekiştirme sıfatları masmavi bir gökyüzü, karmakarışık düşler, darmadağın bir zihin vb. Küçültme sıfatları Türkçede pekiştirme +cA, +(I)msI, +(I)mtrak, +cIk ekleriyle yapılır. Bu eklerden +cA, +(I)msI, +(I)mtırak bir sıfatın etki/büyüklük derecesini azaltır: irice taş (iriye yakın ama tam iri değil), yeşilimsi ot (tam yeşil değil ama yeşile yakın), sarımtırak yaprak (tam sarı değil ama sarıya yakın), küçücük ev vb. Not: Türkçede +cIk ekinden önce birçok kez ünsüz düşmesi veya ünlü türemesi olayları görülür: gencecik (ünlü […]

Bir edebi metne başlık seçerken nelere dikkat edilmesi gerekir?

Bir edebi metne, öyküye ya da şiire başlık seçerken konu, kapsam ve amaç geçerliliğine dikkat edilmelidir. Aynı zamanda başlığın etkileyici olması gerekir. Başlık, Türk Dil Kurumuna göre “Bir yazının, bir kitabın bölümlerinin başına konulan ve konuyu kısaca tanıtan ibare, serlevha.” (bk.) olarak tanımlanmaktadır. Bu tanımda da belirtildiği üzere başlığın temel amacı metni kısaca tanıtmaktır. Konu geçerliliği: İlk önce metnin konusu belirlenir. Bir metne başlık seçerken metnin konusunun doğru tespit edilmesi gerekir. Çünkü başlığın kapsayıcı olması gerekir. Unutulmamalıdır ki başlık temadan ziyade konuya yöneliktir. Kapsam geçerliliği: Başlık seçerken ikinci adım olarak kapsama sınırlılıkları belirlenir. Başlık seçerken mutlak surette başlığın metinde anlatılanları içermesi, metinde anlatılmayan hiçbir şeye işaret etmemesi gerekir. Örneğin “halk hikâyeleri” diye bir başlık kullandığınızda bu başlığın altında “roman”dan bahsetmemelisiniz. Ama böyle bir başlık attığınızda kahramanlık, aşk vb. tüm halk hikayelerini anlatmalısınız. Eğer sadece aşk konulu halk hikayelerini anlatırsanız yine başlığınızın kapsam geçerliliği kaybolur. Amaç geçerliliği ve özlülük: Başlığın çok fazla kelimeden oluşmaması sağlanır. Başlık konu hakkında kısa ve öz bilgi vermelidir. Bu nedenle uzun başlıklar hem okurun kafasını karıştırır hem de amaca hizmet etmez. Etkileyicilik: Başlık seçiminin son aşaması okurları metni okumaya ikna edecek derecede etkili bir başlık seçmektir. Bir metnin okunmasını sağlayan en önemli şey, başlıktır. Bir kişi bir yazıyı okuyacağı vakit önce başlığına bakar ve bu başlığa göre okuyup okumamaya karar verir. Eğer yazdıklarınıza doğru ve etkili bir başlık koymazsanız içerik ne kadar iyi olursa olsun yeterli etkileşimi sağlayamazsınız. Yani başlık bir nevi metnin reklam tabelası, başka bir deyişle aynasıdır. Not: Başlık Türk edebiyatında Tanzimat sonrasında kullanılmaya başlanmıştır. Divan edebiyatında şiirlerin bir başlığı yoktu ve şiirler konularına veya rediflerine göre adlandırılırdı. Çünkü divan şiirinde genel anlamda dizeler arasında anlam bütünlüğü yoktu. (bk.) Kısaca Metin; başlık, alt başlık ve paragraflara ayırarak daha rahat okunur, kolay anlaşılır ve ilgi çekici hâle gelir. (bk.) Öyküye başlık seçerken nelere dikkat edilir? Öykü, şiir veya roman gibi edebî bir metne başlık seçilirken en önemli ölçüt başlığın duygulara hitap etmesidir. Maddelersek: Duygulara hitap etmeli, okurların zihninde yüksek ve verimli bir çağrışım uyandırmalıdır.Hitap edilen kitleye göre belirlenmelidir. Yazdığınız öyküyü orta yaşlı kişileri hedefleyerek yazdıysanız başka genç nesli hedeflediyseniz başka başlıklar seçersiniz. Nihayetinde her yaş grubunun ve her sosyal katmanın zevkleri farklıdır.Seçtiğiniz başlığın anlattığınız konuyla beraber hissettirdiği duyguyu da ele alan hem soyut hem de somut çağrışımları olan bir başlık seçin.Eğer yazdığınız bir şiir kitabıyla başlığınız bir edebî metafor olabilir. Nasıl etkileyici başlıklar oluşturabilirim? Çok uzun veya çok kısa başlılar, eserinizin adının akılda kalıcılığını azaltacağı için tercih edilmemelidir.Kullandığınız başlık özgün olsun, mümkünse o güne kadar kimse tarafından kullanılmamış olsun.Okuma alışkanlıklarına internetin yön verdiği malum. Yazdığınız eserin başlığı internete yazdığınızda başka başlıklarla veya alakasız içerikle karışmayacak cinsten olsun.Başlığınızı duyan okur önce düşünme gereksinimi duysun ama anlam kapalılığını abartmayın.Tek bir insan ismini taşıyan başlıklar genellikle zaten ünlü olan kişilerin kitaplarında tutar. Bunu yapmayın.Genellikle en etkileyici başlıklar, sıfat tamlamalarıyla kurulur. Unutmayın. KAYNAKÇA Büyük Türkçe Sözlük (Çevrim İçi) Hedef Metni Başlık, Alt Başlık ve Paragraflara Ayırma

Kahramanlık Konulu Halk Hikayeleri: Filmler ve Edebi Eserler

Kahramanlık konulu halk hikayeleri ve olağanüstü özellikler barındıran destanlar günümüz romancılarını, şairlerini ya da sinema sektörünü önemli ölçüde etkilemiştir. Çünkü toplumlar, tarihleriyle var olurlar ve tarihlerinden etkilenirler. Toplumların tarihlerinde yer alan büyük başarılar, zaferler ve kahramanlar, o ulusun geleceğe güvenle bakabilmesi için öz güven kazandırır. Bir toplumun yükselebilmesi ve muasır uygarlıkların seviyesine ulaşabilmesi için bu öz güven mutlak surette gereklidir. Halk bilgisi ürünleri, toplumsal hafıza ve kültürel bellek aktarımını sağlayan en önemli unsurlardandır. Halk bilgisi ürünlerinin gelecek kuşaklara aktarılması, ürünlerin zamanın ihtiyaçlarına göre güncellenmesiyle mümkündür (Demir, 2016). Kahramanlık konulu halk hikayeleri, Türk edebiyatında daha çok Dede Korkut Hikâyeleri eksenli Oğuznameler ve cenknâmeler merkezinde alp/alperen tipi üzerine kurulmuştur (Özdemir, 2018). Öyle ki, Dede Korkut Hikayeleri’nin ve bu esere ait üslubun izleri Ahmet Kudsi TECER’in “Koçyiğit Köroğlu” adlı eserinden tutun, Hayati SARIEKİZ’in modern Oğuznâmesi “Otacı”ya kadar geniş bir perspektifteki eserleri etkilemiştir. Aynı etkiyi son dönemlerde önemli izleyici kitlesine sahip “Hakan Muhafız”, “Diriliş: Ertuğrul”, “Uyanış: Büyük Selçuklu” ve “Kuruluş: Osman” gibi filmlerde görmek mümkündür. Haddizatında, bu hikayelerin anlatıcısı olan Dede Korkut zaten Türk edebiyatında “epik söylem”in somutlaştığı efsanevi bir tiptir. Bu tipten neredeyse Türk dizi ve sinema sektörünün tüm tarihî yapımlarında yararlanılmaktadır. Kahramanlık konu halk hikayeleri şu şekilde sıralanabilir: Dede Korkut Hikayeleri (Oğuz Türkleri)Alıp Manaş (Altay Türkleri)BattalnameCenknamelerDanişmentnameSaltuknameKöroğluKirman ŞahYaralı Mahmut en. ABSTRACT Folk tales of heroism have significantly influenced today’s novelists, poets or the film industry. Because societies exist with their history. Great achievements, victories and heroes in the history of societies gain self-confidence so that a nation can look to the future with confidence. This self-confidence is absolutely necessary for a society to rise and reach the level of contemporary civilizations. KAYNAKÇA [en. References] Demir, G. K. (2016). Gelenekten Geleceğe: Dede Korkut Kitabı. Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 14(1), 565-580. Özdemir, M. (2018). Aşk ve Kahramanlık Konulu Türk Halk Hikâyelerinde Düşman Tipi. Karadeniz Sosyal Bilimler Dergisi, 10(18), 239-266. Bakınız: Türk Edebiyatında Hikaye ve Edebi Akımlar

“Betik”in Ocak 2021 sayısını inceleyin ve “Rüya” Konulu Yeni Sayıya Yazınızı Önerin

Öne çıkarılan

“Betik”in Ocak 2021 sayısını inceleyin ve “Rüya” Konulu Yeni Sayıya Yazınızı Önerin

Bu yazı Ekim 10, 2020 tarihinde admin tarafından yazılmıştır.

Sen de yazı gönder! "Betik" sizin de yazılarınızı yayımlayabileceğinizbir yayın olup sitemizde ve Google Play ortamında yayımlanmaktadır.

Türkçülük Akımı

Bu yazı Mart 4, 2021 tarihinde yonetici1 tarafından yazılmıştır.

Türkçülük akımı Osmanlı’nın kurtuluşu için denenen Osmanlıcılık, ümmetçilik ve Batıcılık akımlarının başarısızlığı sonucu ortaya çıkmış bir fikir hareketidir. Türkçülük Anadolu’da oluşan Türk-İslam kültürü çerçevesinde Osmanlı siyasetinin yeniden kurulması gerektiğini savunur. Ziya Gökalp bunu dilde, dinde ve hissiyatta öz kaynaklara dönmek olarak yorumlar. İçindekiler: Türkçülük akımının ortaya çıkışı1.1. Osmanlıcılık1.2. Ümmetçilik1.3. Batıcılık Türkçülüğün esasları Türkçülük akımının temsilcileri3.1. Türkçülük ve Turancılık arasındaki fark 1. Türkçülük akımının ortaya çıkışı…

Eylül Romanı: Konusu, Özeti ve Romanındaki Kahramanlar

Bu yazı Mart 3, 2021 tarihinde yonetici1 tarafından yazılmıştır.

Mehmet Rauf tarafından Servetifünun Dönemi’nde yazılan Eylül, Türk edebiyatındaki ilk psikolojik romandır. Aynı zamanda ilahi bakış açısıyla yazılmıştır. Dönemindeki diğer romanlar gibi Eylül romanı da sadakatsizlik konusunu işler. Mehmet Rauf’un en başarılı eseridir. Eylül, Mai ve Siyah ve Aşk-ı Memnû’dan sonra döneminin en iyi üçüncü romanıdır. Vadideki Zambak ile konu açısından benzerdir. Aşağıda romanın özeti, konusu ve kahramanlarının özellikleri ile ilgili bilgiler bulacaksınız. Eylül Romanının…

Millî Mücadele’nin Türk Milleti Açısından Önemi

Bu yazı Mart 2, 2021 tarihinde yonetici1 tarafından yazılmıştır.

Millî Mücadele’nin Türk milleti açısından önemi nedir? Bu soruyu yanıtlayabilmek için Osmanlı’nın son dönemini iyi bilmek gerekir. Dünya tarihinin seyrini değiştiren bir devlet olan Osmanlı yıkılmaya yüz tuttukça küresel güçler Osmanlı’yı paylaşmak için çeşitli planlar yapmıştır. İşte Millî Mücadele Türk milletinin bu planlara verdiği tabii bir tepkidir. Türk milleti binlerce yıllık tarihinde hiçbir dönem esaret altında kalmamıştır. Türk tarihinin zorlu dönemlerinde büyük kumandanlar gelmiş ve…

Hunlar Türk müdür?

Bu yazı Mart 1, 2021 tarihinde yonetici1 tarafından yazılmıştır.

Hunlar, Orta Asya bozkırlarında büyük bir imparatorluk kurarak Çin ile amansız bir mücadeleye girişen göçebe topluluğa verilen addır. Peki, Hunlar Türk müdür? Asya Hun İmparatorluğu kadim Türk unsurları tarafından kurulmuş bir imparatorluktur. Yani Hun nüfusunun büyük çoğunluğu Türklerden oluşmaktadır. Bunu Teoman (Tuman) ve Batur (Mete) gibi devlet yöneticilerinin adlarından anlamak mümkündür. Ancak Hun İmparatorluğu’nun içerisinde Moğol, Tunguz ve Soğd kökenli insanların da yaşadığını gözden kaçırmamak…

Kitap Okumanın Önemi

Bu yazı Şubat 28, 2021 tarihinde yonetici1 tarafından yazılmıştır.

Edebî eserleri okumanın, kişiliğin şekillenmesinde birçok olumlu etkisi vardır. Kitap okumanın insanların düşünme ve hayal etme yeteneklerini geliştirdiği kadim dönemlerden beri bilinmekte ve okumanın kişisel gelişim için önemi binlerce yıldır vurgulanmaktadır. Kitap okumanın yararlarından en önemlisi kitapların insanların düşünme ve hayal etme yeteneğini geliştirmesidir. Çünkü okurların eserlerde karşılaştığı karakterler ve edebi kişilikler onlara hayata dair yeni fikirler verir. İnsanın kişiliği çevresel etkiler ile şekillenir. Nitekim kitaplar…

Edebi Kişilik Nedir?

Bu yazı Şubat 27, 2021 tarihinde yonetici1 tarafından yazılmıştır.

Bir yazar ya da şairin eserleri ile meydana getirdiği sanatsal kimliğe edebi kişilik veya edebi şahsiyet adı verilir. Nitekim bir sanatçının etkilendiği akımlar, üslup özellikleri, yaşam öyküsünün eserlerine etkisi, yaşadığı dönemin zihniyeti ve gelenekten etkilenme biçimi onun edebî kişiliğini sınırlarını belirler. Bir sanatçıya verilen önemi, o sanatçıya ait edebi eserlerin değeri ve kalıcılığı ortaya koyar. Edebî Kişilik Kavramının Tarihi Edebi kişilik kavramı Türk edebiyatında oldukça…

Mutlu Bir Yaşam Mümkün müdür: Stoa Felsefesi

Mutlu Bir Yaşam Mümkün müdür: Stoa Felsefesi

Bu yazı Şubat 26, 2021 tarihinde yonetici1 tarafından yazılmıştır.

Bu keyifli yazı “Mutlu bir yaşam mümkün müdür?” ve “Mutlu bir yaşam için neler yapmalıyız?” sorularını Stoa felsefesi bağlamında tartışıp hayata bakış açımızı ve hayat sırlarımızı sorgulamamızı sağlıyor. Eğer mutsuzsanız mutlaka okumanız gereken akıcı bir yazı. Hiçbir şeyin bize ait olmadığı, aksine bir gün bize sunulan şeylerin aslında bir emanet olduğunu ve geri vermemiz gerektiğini biliyoruz. Evrendeki hiçbir şey kalıcı değil, biz bile. Bu usa…

Araba Sevdası Romanı: Türk Edebiyatındaki İlk Realist Roman

Bu yazı Şubat 26, 2021 tarihinde yonetici1 tarafından yazılmıştır.

Araba Sevdası, Türk edebiyatındaki ilk realist romanı olarak bilinir. Bu yazımızda Araba Sevdası romanının özeti ve kahramanları hakkında bilgi edinebilirsiniz. Araba Sevdası, Tanzimat’ın ikinci döneminde romantizm akımının etkilerinin azalmaya başladığı bir dönemde yazılmıştır. Recaizade Mahmut Ekrem eseri, ilahi bakış açısı ile yazmıştır. Nitekim o, Araba Sevdası’nda yanlış Batılılaşma konusu üzerine yoğunlaşırken gösteriş meraklılığı ve mirasyedi kavramlarını da tahlil etmiştir. Eserdeki örtük ileti bilinçsizce Batı’yı taklit…

Felâtun Bey ile Râkım Efendi Romanı: Özeti, Tipleri ve Tahlili

Felâtun Bey ile Râkım Efendi Romanı: Özeti, Tipleri ve Tahlili

Bu yazı Şubat 25, 2021 tarihinde yonetici1 tarafından yazılmıştır.

Felâtun Bey ile Râkım Efendi, Tanzimat Dönemi’nde Ahmet Mithat Efendi tarafından romantizm anlayışı ile yazılan tezli bir romandır. İlahi bakış açısıyla yazılan roman, temel olarak Doğu-Batı çatışmasını işler. Yanlış Batılılaşmanın neden olduğu kötü sonuçlar romandaki en baskın örtük iletilerdir. Eserde kahramanların isimleri ile kişilik özellikleri arasında bir bağ vardır. Batı’yı temsilen Felatun’a “bey”; Doğu’yu temsilen Râkım’a ise “efendi” olarak hitap edilir. Romanın kendi yazıldığı dönemde…

Tanzimat Dönemi Romanı: Türk Edebiyatındaki İlk Romanlar

Bu yazı Şubat 24, 2021 tarihinde yonetici1 tarafından yazılmıştır.

Tanzimat Dönemi ile Türk romanı hızlı bir şekilde gelişmeye başlar. Bunun öncesinde romanın yerini mesnevi ve halk hikâyesi gibi türler tutmuştur. Tanzimat ile birlikte Yusuf Kamil Paşa’nın Fenelon’dan çevirdiği Telemak, Türk edebiyatının romanla ilk tanışmasıdır. Yani Telemak ilk çeviri romanımızdır. İlk edebî romanımız ise Namık Kemal’e ait İntibah’tır. Tanzimat Dönemi İçerisinde Türk Romanının Gelişimi Türk edebiyatında ilk yerli romanımız Şemsettin Sami’nin Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat…

Mai ve Siyah Romanı İncelemesi (Tahlili): İlk Modern Romanımız

Bu yazı Şubat 23, 2021 tarihinde yonetici1 tarafından yazılmıştır.

Mai ve Siyah romanı, Halit Ziya Uşaklıgil tarafından yazılan ve Türk edebiyatındaki ilk modern roman olma özelliğini taşıyan Servetifünun Dönemi eseridir. İnsanın iç dünyasını yansıtmada daha etkili olan modern romanlar, tiplerle değil karakterle kurulur. Nitekim Türk edebiyatının ilk modern karakteri Ahmet Cemil’dir. Ayrıca eserdeki anlatıcı ilahi bakış açısı ile konuşmaktadır. Metinde işlenen temel çatışma hayal-hakikat çatışmasıdır. Bu çatışmanın temaya etkisi eserdeki melankoliyi doğurmuş, eserin alt…

Anlatımın Akışını Bozan Cümle Soru Tipi | Pratik Çözüm Önerileri

Anlatımın Akışını Bozan Cümle Soru Tipi | Pratik Çözüm Önerileri

Bu yazı Şubat 22, 2021 tarihinde yonetici1 tarafından yazılmıştır.

“Anlatımın akışını bozan cümle hangisidir?” soru tipi TYT’de sık kullanılan yeni nesil anlatım bozukluğu soru tipidir. Bu soru tipi ALES’te ise “Numaranlanmış cümlelerden hangisinin, parçanın anlam bütünlüğünü bozduğunu bulunuz.” ifadesi ile sorulur. Bu soruları kolayca yanıtlamak için gerekli tekniklere hâkim olmak gerekir. Bu sorularda pratik olarak yapmanız gerekenler şunlardır: Bu, bunun için, hatta, ayrıca, örneğin gibi cümleler arasında geçişi sağlayan kelimeleri bulun. Bu kelimelerin bulunduğu…

Edebi Eserlerin Değeri ve Kalıcılığı Nasıl Belirlenir?

Bu yazı Şubat 21, 2021 tarihinde yonetici1 tarafından yazılmıştır.

Bir romanın veya farklı bir eserin sadece kendi yazıldığı dönemde önemli olan bir sorunu ele almış olması, edebi eserlerin değeri ve kalıcılığını nasıl etkiler? Bu soruya vereceğimiz yanıt kuşkusuz evrensel ve sürekli temaların ele alınmasının kalıcılığa katkı sağladığı yönündedir. Yazıldığı dönemi yansıtan eserler ise o dönem hakkında değerli bilgiler sağlar. Ama evrensel temaları işleyen eserler kadar kalıcı olma fırsatı yakalayamazlar. Bir eserin kalıcılığını belirleyen temelde…

Limni Gölü Tabiat Parkı: Hamsiköy Sütlacı ve ATV Turu

Bu yazı Şubat 20, 2021 tarihinde yonetici1 tarafından yazılmıştır.

Limni Gölü Tabiat Parkı, 2100 zirve rakımıyla Trabzon ile Gümüşhane’nin birleştiği Zigana Geçidi’nin bulunduğu alanda yer alıyor. Göle ulaşmak için Trabzon-Gümüşhane yolundan devam ettikten sonra toprak zeminli bir yoldan bir süre ilerlemeniz gerekiyor. Aslında bu yol Karadeniz’in doğal bitki örtüsünün tadına varmamış kişiler için tam bir fırsat. Göle ulaşmadan önce Zigana’nın ünlü et restoranlarından birinde etinizi yiyip sonrasında muhteşem Hamsiköy sütlacını ana vatanında tatmanızı tavsiye…

II. Göktürk Devleti’nin Yıkılış Nedenleri Nelerdir?

Bu yazı Şubat 19, 2021 tarihinde yonetici1 tarafından yazılmıştır.

II. Göktürk Devleti’nin yıkılış nedenleri aşağıda maddeler hâlinde sıralanmıştır: Tarihteki tüm Türk devletlerinde olduğu gibi II. Göktürk Devleti’nin yıkılışının temel sebebi de iç karışıklıklardır. Nihayetinde yine bir Türk uruğu olan Uygurlar, 744’te Göktürkleri yıkmıştır. Devletin çöküşünde o döneme ait siyasi uruklar olan Tuğluklar ve On-Oklar arasındaki çekişme etkilidir. Devleti yeniden toparlamaya çalışan ve Çin’den bağımsız politikalar izlediği için Tang sarayında rahatsızlık yaratan Ozmış’ın Çin’in desteklediği…

Huzur Romanı: Özeti, Karakterleri, Bakış Açısı ve İncelemesi

Huzur Romanı: Özeti, Karakterleri, Bakış Açısı ve İncelemesi

Bu yazı Şubat 18, 2021 tarihinde yonetici1 tarafından yazılmıştır.

Huzur, Ahmet Hamdi Tanpınar tarafından yazılan ve edebî çevrelerde “huzuru arayan bireylerin romanı” olarak bilinen bir karakter romanıdır. Huzur ve huzursuzluk hissettiren durumlar arasındaki ikilem ve çatışmayı işler. Kısacası romanda anlatıcı, iki dünya savaşı arasında kalan trajik yaşam öykülerine felsefi bir ayna tutar. Romanda Mümtaz’ın eski kültür değerlerine ilgi duyması ve onlardan hoşlanması çıkışsızlık içerisindeki benliğinin geçmişe sığınışını yansıtır. Eserin diyalog kısımlarına kahraman, geneline ise…

Filme Uyarlanan Romanlar | Kitap ve Filmlerin Farkı

Bu yazı Şubat 17, 2021 tarihinde yonetici1 tarafından yazılmıştır.

Edebî eserlerin temel özelliği kurmaca olmaları yani gerçeği ve olayları olduğu gibi aktarmamalarıdır. Bunun için “bir roman filme alındığında o romanla film arasında ne gibi farklılıklar olabileceğini” düşünelim. Peki, Türk edebiyatında filme uyarlanan romanlar nelerdir? Romanda okurun emrine verilen hayal dünyası, filmde yönetmenin süzgecinden geçer. Bu sebeple roman okurken daha fazla çağrışım ve hayal etme şansımız olur. Örneğin Yüzüklerin Efendisi kitabını okuyan bir kişi zihninde…

Yer Değiştirme Soruları Nasıl Çözülür? | Paragraf soru tipleri

Yer Değiştirme Soruları Nasıl Çözülür? | Paragraf soru tipleri

Bu yazı Şubat 16, 2021 tarihinde yonetici1 tarafından yazılmıştır.

Yer değiştirme soruları, TYT ve AYT gibi sınavlarda en çok zorlanılan paragraf soru tiplerindendir. Cümlelerin yerini değiştirme sorularında numaralanmış cümlelerin anlamlı bir bütün oluşturması için hangilerinin birbiriyle yer değiştirmesi gerektiğini bulmanız istenir. Haydi öyleyse pratik tekniklerle yer değiştirme soru tipini nasıl çözeceğimizi öğrenelim. Sırasına Bakmadan Önce İlişkili Cümleleri Belirleyin Yukarıdaki anlam tekniği ile ilgili hususların dışında da bu soru tipi için bilmemiz gerekenler var. Öncelikle…

Türk Edebiyatında Tarihi Roman Örnekleri

Bu yazı Şubat 15, 2021 tarihinde yonetici1 tarafından yazılmıştır.

Tarihi romanlar bir millete ait geçmişin ilgi çekici ve önemli hadiseleri üzerine kurgulanan anlatılardır. Tarihî bir olayı konu alan bir romanda anlatılanlarla tarihî gerçeklik bire bir örtüşmez. Çünkü edebi metinler kurmacadır yani edebi eserler bir gerçekliği bütün doğruluğu ile anlatmaktansa yeni bir gerçeklik inşa etmek amacını taşır. Kısacası hiçbir sanatsal mesaj gerçeğin tıpatıp aynısı olamaz. Türk edebiyatında tarihi roman ile ilgili ilkler şunlardır: İlk tarihi…

Romantizm Akımı Nedir?

Romantizm Akımı Nedir?

Bu yazı Şubat 14, 2021 tarihinde yonetici1 tarafından yazılmıştır.

“Romantizm nedir?” diye topluma bir soru yöneltilirse muhtemelen çok farklı bakış açılarıyla karşılaşılır. Hatta romantizmin özellikleri bağlamındaki bu farklı bakış açıları nedeniyle ders kitaplarında “Romantizm kelimesinin size çağrıştırdıklarını söyleyiniz.” diye geleneksel bir soru dahi vardır. Demek ki romantizmin gündelik hayattaki çağrışımı ile edebiyat alanındaki karşılığı oldukça farklıdır. Romantizm Akımının Gelişimi Romantizm, 18. yüzyılın ortalarından itibaren özellikle Fransız İhtilali’nin etkisiyle Avrupa’da ortaya çıkmıştır. Nitekim sosyal bir…

ARAŞTIRMALAR

Öz Türkçe Kişi Adları

Türkçe isimler, kız ve erkek isimleri olarak aşağıda sınıflandırılmıştır. Türklerdeki isim verme geleneği bu isimlerin temelini oluşturur. Türk isimleri Öz Türkçe isimler bağlamında incelendiğinde, eski Türk isimleri, mitolojik isimler, Türk prenslerinin, prenseslerinin isimleri, dini isimler, Göktürkçe isimler, Türk hükümdarları ve Hun isimleri gibi birçok başlık açmak mümkündür. Türkçe isimler veya genel olarak modern isimler, çocuklar için daha çok varlık evrenindeki anlamlı sözlü ifadelerdir. Bu çalışmada Türkçe isimler, Eski Türkçe isimler ile mukayese edilerek kız isimleri ve erkek isimleri olmak üzere işaretlendi. Ayın modern erkek ve kız isimleri önerileri Alça, Ayçin, Alpdem, Ançmay, Asral, Ayda, Ayyüce, Bartun, Belen, Beliz, Berçin, Betim, Bükte, Dayanç, Dizem, Doruk, Duruş, Düşsel, Egiz, Elçim, Eriz, Esli, Gerçe, Günce, İlbike, İlerk, İlkyaz, Kelebek, Oykun, Özemay, Öznem, Parsday, Sarp, Sayda, Sehen, Selge, Serinç. Eski Türk isimleri örnekleri Aydoğdu, Batur, Bilge, Sökmen, Tuğhan, Tuğrul, Ertuğrul, Orhan, Özer, Akın, Aksungur, Ayhan, Timur, Sencer, Çiçek vb. ÖZ TÜRKÇE İSİMLER (KİŞİ ADLARI) SÖZLÜĞÜ Öz Türkçe kişi adları aşağıda listelenmiştir. CinsiyetAdAnlamAçıklamalarE/KAbayDikkatli. Yeryüzünü koruduğuna inanılan efsanevi varlık.Kazakistan’ın en büyük şairlerinden Abay Kunanbay bu adı taşımaktadır. KAbrayTürk mitolojisinde denizlere hükmeden ejder, Abra.Mitolojik bir isimdir.E/KAdaTürk mitolojisinde dağların kutsal ruhuna verilen ad, Adahan. Etrafı su ile çevrili kara.Türkiye’de son dönemde yaygınlaşan Öz Türkçe isimler arasındadır.EAda KutayTürk mitolojisinde göklerin mutlak hâkimi olduğuna inanılan efsanevi varlık, Ülgen. Mitolojik bir isimdir.EAdahanTürk ve Altay mitolojisinde dağ tanrısıdır, Adagan olarak da bilinir. Koruduğu varlıkları kıskandığı söylenir.Mitolojik bir isimdir.E/KAdal“Ün kazan, bir isme sahip ol!” anlamında bir isim.“Ad” kelimesinin “almak” fiiliyle eksiz emir çekiminde ekleşmesiyle oluşturulmuş bir isimdir.E/KAdayışİdeal uğruna çaba sarf etme durumu.Türkiye’de yeni kullanılmaya başlanan Türkiye Türkçesi temelli isimlerdendir.EAdınçGünahtan arınma, temizlenme.Eski Uygur Türkçesinde “günahtan arınma” anlamında kullanılan bir kelimedir (Sevinçli, 2018: 405).EAkınArkası kesilmeyen ilerleme.Eski Türk isimleri arasında yer almaktadır.EAkınalpKendini sürekli geliştiren güçlü ve bilge kişi.Türkiye’de yeni kullanılmaya başlanan Türkiye Türkçesi temelli isimlerdendir. Aksungur-Alka isimleri arası Türkçe isimler EAksungurAkdoğan.Tarihî bir isim olup Melikşah dönemindeki Halep valilerindendir.KAkşinBeyaz tenli kadın.Eski Türkçe ak “beyaz” + şin “insana ait renk isimleri yapan ek” yapılarından oluşmuştur.EAktayAktay, beyaz at yavrusu.Ak “beyaz” ve tay “at yavrusu” kelimelerinden oluşmuştur. Güçlü Memluk komutanlarından birinin adıdır.EAktuğTürk mitolojisinde yardım eden efsanevi kişiliktir.Mitolojik Türkçe isimler arasındadır.EAlaçinŞahin.bk. LaçinE/KAlazTürk mitolojisinde ateşe hükmeden figür.Anadolu ağızlarında “ateş” veya “alev” için kullanılan bir kelimedir.KAlçaKızıl görünümlü, al yanaklı.Al “al, kırmızı” kelimesinden türemiştir. Alçatun biçiminde Eski Türklerde kullanılmış bir isimdir.KAlçatunKızılımsı.Al “al, kırmızı” kelimesinden renk isimlerine gelen ve “-ımsı” anlamı katan +tIn ekiyle yapılmıştır. Bu ek bugün +tım biçiminde Altay Türkçesinde yaşamaktadır. Ayrıca “Alçatun” Cengiz Han’ın kızının adıdır.KAlkaKırmızı.Eski Türkçede bu kelime “kırmızı” anlamına gelir. Alkan-Alper isimleri arası Türk isimleri EAlkan”Övül, takdir gör!” anlamında bir isim. Emir tabanlı bir isimdir. Eski Türkçede “Övül, takdir gör!” anlamına gelir.E/KAlkımGökkuşağı.Balıkesir Susurluk ağzında h’alâ kullanılan gökkuşağı anlamında bir kelimedir.EAllayTürk mitolojisinde vatanseverlik figürü olarak vatanı korur. Işıklı bir görüntüsü vardır.Mitolojik Türkçe isimler arasındadır.KAlmilaElma yanaklı kız.”Bozkurtlar Ölüyor” adlı kitapta geçen Işbara Alp’ in Ötüken güzeli kızıdır. Kelime Eski Türkçedeki “almıla” yani “elma” kelimesinden türetilmiş olmalıdır (bk. Sertkaya, 2014).EAlpYiğit.Eski Türklerden beri en fazla kullanılan isimlerden biri olmuştur. Özellikle Eski Uygur Dönemi’nde kağanların birçoğunun isminde bulunan bir kelimedir.EAlparslanArslan gibi güçlü erkek.Türk tarihinde önemli bir yeri olan Selçuklu sultanının adıdır. Alparslan Türklerin Anadolu’ya tam anlamıyla yerleşmesini başlatan tarihi figürdür.EAlpayYiğit. Eski Türkçedeki “alpagu” kelimesinin günümüz Türkçesindeki söylenişidir. Alpamak “cesur olmak” anlamına gelir.EAlpdemDürüst ve güçlü kişi.Eski Türkçede “+dem” eki kelimelere “gibi” anlamı katmıştır: kün “güneş” + dem “gibi” [güneş gibi] vb (örnek için bk. Gabain, 2007: s. 285).EAlperYiğit.“Alp” ve “er” isimlerinden oluşan birleşik bir isimdir. Bu ismin Türk tarihi açısından müstesna bir yeri vardır. İranlıların Şehname adlı ünlü destanında ve Divanü Lügati’t Türk’te de geçen Alper Tunga’nın, Türk tarihinin en büyük komutanlarından biri olduğu düşünülmektedir. Alperen-Altın isimleri arası Türkçe isimler EAlperenDürüst ve güçlü kişi.“Eren” kelimesi Eski Türkçede “er” kelimesinin çoğulu olmasına rağmen Anadolu Türkçesinde bu kelime evliyalar içinde kullanılmaya başlanmıştır. Alperen çağrışımsal açıdan gücünü İslam’dan alan güçlü ve dürüst manasına gelmektedir.EAlpkutayİpek gibi değerli yiğit. ”Kutay” kelimesi Eski Türklerde ipek manasına gelmektedir.EAlptekinİyi huylu yiğit.Gazneliler Devleti’ni kuran Türk hükümdarın ismidir: Alp Tekin.EAlsancakOsmanlı ve Türk bayrakları için kullanılan dolaylama.Türkiye Türkçesinde son dönemde yaygınlaşmaya başlayan öz Türkçe isimler arasındadır.KAlşınKızıl.Al “kırmızı” kelimesine renk isimleri yapan +şın eki getirilerek yapılmış bir isimdir.E/KAltanAltın. Altın kelimesinin bazı tarihî şive ve lehçelerdeki farklı bir telaffuzudur.EAltayTürk mitolojisinde dağları özdeşleşen mitolojik bir varlıktır. Türk milletinin ortaya çıkışında önemli bir yeri olan dağların adıdır.Bu kelime ayrıca Türkçe, Korece, Japonca, Moğolca, Tunguzca ve Mançuca gibi dillerin atası sayılan proto dilin adıdır. Ayrıca kelimenin kökeniyle ilgili açıklama için bk. Gedizli, 2010.E/KAltınTarih boyunca dünyada değerini kaybetmeyen bir maden.Kelimenin Ana Altaycadaki *daldand kökünden türediği düşünülmektedir. (bk. GEDİKLİ, Yusuf. “Altay Sıra Dağları ve Altay Sıra Dağ Adının Köken ve Anlamı”. TURAN-SAM 2.5 (2010): 64-68.) Eski Türkçede “altun” biçiminde kullanılan kelime, Tuğrul Bey’in eşinin de adıdır. Altınay-Arçın isimleri arası Türk isimleri E/KAltınayAltın gibi değerli kişi.“Ay” kelimesi her ne kadar bir gök cismi olarak bilinse ve muhtemelen ilk Türk isimlerinde bu anlam bağlamında kullanılsa da bugün için isimlerde bulunan bu kelimenin insan ismi yapan bir ek olarak kabul etmek daha mantıklıdır: {+ay}. Bu ekleşme sonucunda {+ay} daha ziyade “-a benzer, gibi” anlamlarını ihtiva etmeye başlamıştır. “Altınay” Türk dünyasında da kullanılan bir isimdir.K/EAnçıDeğer.Eski Türkçedeki ançu “değer” kelimesinin Türkiye Türkçesi ses bilgisine uygunlaşmış söylenişidir.KAnçmayAy kadar parlak yüzlü kadın.Kelime Eski Türkçedeki ançma “o denli, çok fazla” ile “ay” kelimesinin birleşmesiyle oluşturulmuştur.E/KAnıİnsan bilincindeki geçmişten kalan iz.Kelime “anmak” kökünden türemiştir.EAnıl“Kendinden söz ettir!” anlamında bir isim.Son dönemde türetilen emir tabanlı isimlerdendir. “Anmak” fiilinden türemiştir.KAnlamAnlam, mana.“Anlamak” kökünden türemiştir. Öz Türkçe isimler arasında yer almaktadır.EAralAda.Kelime Eski Türkçede aral “ada” biçiminde olup Türk-Moğol ortak sözdağarcığındandır.EAratTürk mitolojisinde balık şeklinde tezahür eden mitolojik bir varlıktır. Mitolojik bir isimdir.EArcaTemiz, pak.Tarihi Türk lehçelerinde temiz anlamına gelen “arıca” kelimesinin Anadolu ağızlarında dönüştüğü biçimdir: arıca “temiz” > TT arcaE/KArçıÇiğ tanesi.Kelime Şor Türkçesinde hâlihazırda kullanılmaktadır.EArçınArdıç, ardıç ağacı.Ardıç ağacına Altay Türklerinin verdiği addır. Arçuray-Armağan isimleri arası Türkçe isimler EArçurayTürk mitolojisinde ormanlarla özdeşleşen koruyucu bir varlıktır. Mitolojik bir isimdir.E/KArdaMeriç Nehri’ne boşalan bir akarsuyun adı. Sonra gelen.Kelime önceleri hem kız hem de erkekler için kullanılırken günümüzde daha çok erkekler için takılan bir isimdir. Yeni üretilen bir isim olmasına rağmen hızlı bir şekilde genelleşmiştir.EArdıçKışın yaprak dökmeyen güzel kokulu bir ağaç. Bu ağaca yuvarlak yemişlerinin ilaç olarak kullanılması sebebiyle Anadolu halkı büyük önem vermiştir.E/KArdılBirinin ardından gelip onun yerine geçen kimse, halef.“Art-” kelimesinden türetilmiştir.EArgunOrta Asya’da yaygın olan bir hayvan.Argun, Kutadgu Bilig’de geçen hayvan adlarındandır. […]

Trabzon’da Gazetecilik

Bugün Trabzon, yerel gazeteler açısından Türkiye’nin en gelişmiş yerel medyalarından birine sahiptir. Özellikle Trabzonspor’a ulusal basında yeterince yer verilmediği algısı yerel Trabzon gazetelerinin spor sayfalarına olan ilgiyi artırmaktadır. Nitekim Trabzon’daki hâlâ yayımlanan bazı yerel gazeteler şunlardır: Karadeniz GazetesiGünebakış GazetesiTakaKuzey EkspresAkçaabat Yeni Haber Trabzon’da yerel gazeteler ulusal basınla boy ölçüşebilecek tirajlarda basım yapabilmektedir. Bu durum, Trabzon’daki gazetecilik mesleğinin erken sayılabilecek bir dönemde başlamasıyla açıklanabilir. Ayrıca Trabzon’un ilk gazetesi Trabzon Gazetesi, ilk özel gazetesi ise 1906’da kurulan Sa’adet’tir. Trabzon’daki İlk Yerel Olarak Yayımlanan Gazeteler Trabzon’daki yerel olarak yayımlanan ilk gazete 1869’da dönemin Trabzon Valisi Esat Muhlis Paşa tarafından çıkarılmıştır. “Trabzon Gazetesi” adındaki yayın, ilk özel gazetemiz olan Tercüman-ı Ahvâl’den dokuz sene sonra kurulmuştur. Bu düzyazı geleneğinin yurt genelindeki gelişimiyle eş güdümlüdür. Trabzon gazetesi, valilik binasında kurulan bir matbaada basılmış ve halkın bilmesi gereken resmî olayları tebaaya duyurma görevini üstlenmiştir. Aynı dönemde Osmanlı’nın farklı vilayetlerinde de aynı maksatla resmî diyebileceğimiz gazeteler açılmıştır. Örneğin Bursa’da Hüdâvendigâr gazetesi 1869’da yayın hayatına başlamıştır. Trabzon Gazetesi, Trabzon’un 1918’de Rus işgaline uğramasıyla yayın hayatına veda etmiş, gazete arşivi işgal esnasında kaybolmuştur. Bu durum Trabzon’da gazetecilik tarihinin araştırılması adına önemli bir kayıptır. Trabzon’un ilk özel gazetesi olan Trabzon’da kurulan ilk özel gazete Sa’aadet’tir. Ayrıca Trabzon’da özel olarak kurulan ikinci gazete Feyz Gazetesi olmuştur. Bu gazeteyi kuran kişi Osman Nuri Bey’dir. Osman Nuri Bey, daha sonra İkbal ve Olcay gazetelerinin de kuruculuğunu üstlenmiştir. Ayrıca Olcay Gazetesi, yeni Türk harfleriyle Trabzon’da yayımlanan ilk gazete olmuştur. Osman Nuri Bey, Trabzon’da gazeteciliği bir uğraş olmaktan çıkarıp profesyonel boyuta taşıyan kişi olarak bilinmektedir. Cumhuriyetin ilanından önce Trabzon’da kurulan diğer önemli gazeteler Akçaabat müftüsü tarafından çıkarılan Pulathane, Mehmet Tevfik Yunusoğlu’nun çıkardığı Haber Anası ve Avni Bey’in başyazarlığını yaptığı Bahri Siyah’tır. Trabzon’da gazetecilik denilince unutulmaması gereken en önemli gazetelerden biri İstikbal’dir. Nitekim bu gazete 10 Aralık 1918’de kurulmuş ve kurtuluş savaşı boyunca bölge halkını Kuva-yı Milliye’ye katılmaya davet etmiş, Trabzon Müdafa-i Hukuk Cemiyeti’nin yayın organı vazifesini görmüştür. Kurulduğu tarihten kapandığı Mart 1925’e kadar 1400’den fazla sayı yayımlanmıştır.

Evenkler

Türkçe gibi Altay dil ailesini paylaşan bir diğer dil Tunguzcadır. Bu yazımızda, Tunguzlar ile ilintili bir Kuzey Asya topluluğu olan ve taygalarla kaplı bir coğrafyada yaşayan Evenkleri konu edindik. Rusya’da Evenkler, Rusya’nın kuzeyinde yaşayan yerli halklardan biri olarak 2010 nüfus sayımında nitelendirilmektedir. Çin’de ise Evenkler, ülkede tanımlanmış 58 etnik gruptan biri olarak kabul edilmiştir. Resmî nüfus sayımlarına göre Rusya’da 38 bin Çin’de ise 31000 Evenk yaşamaktadır. Moğolistan’da yaşayan 500 kadar Evenk’e ise Moğollar Kamnigan adını vermektedir. Evenklerin 5 ila 9. Yüzyıllar arasında Çin’in kuzeyindeki “Hingan Sıradağları”nda yaşayan Şiveyler ile bağlantılı olduğu düşünülmektedir. Buna rağmen bugünkü yerli Evenklerin büyük bir bölümü Baykal Gölü ve Arnur Nehri arasındaki bölgede yaşadığı görülmektedir. Evenk dili, Altay dil ailesinin Mançu-Tunguz kolundandır. Bu dil, Sibirya’daki Nigidal ve Even dilleriyle akrabadır. 17. yüzyıla kadar Evenkler, Lena ve Yenisey ırmaklarının oluşturduğu havza boyunca ren geyiği çobanlığı ile geçimlerini sürdürmüştür. Evenk boyları ren geyiklerini, etleri, sütleri için kullanmış ayrıca bu hayvanlardan binek olarak da yararlanmışlardır. Çindeki ve Moğolistan’daki Evenkler ise coğrafi nedenlerle Moğol ve Türklerden etkilenerek at yetiştiriciliği yapmış, Türk ve Moğol toplulukları gibi geleneksel elbise olan degel giymiştir. Çin Evenleri olan Solonlar Amur Nehri boyunca göçebe bir hayat sürmüştür. Daur topluluklarıyla Solonların yakın bir bağı vardır. Evenkler 17. yüzyıldan sonra Rus egemenliği ile tanışmıştır. Bu zamandan sonra Rus Çarlığı’nın sınır koruyucuları olan Slav Kazakları tarafından Evenkler, kürk vergisi ödemekle yükümlü hâle getirilmiştir. Ruslar, Evenkleri kürk vergisi konusunda baskı altına alabilmek için Evenk boylarının oymak başlarını rehin almıştır. Bu nedenle bazı Evenk boyları farklı yerlere göç etmek zorunda kalmıştır. Evenkler, 18. yüzyıla kadar şaman gelenekleriyle yaşamışlar ve Tibet Budizmi’nden etkilenmişlerdir. Bu yüzyıldan sonra Rusların etkisiyle Evenk toplulukları arasında Ortodoks Hristiyanlık artış göstermiştir.

Çiçeklerin Dili: Ruhu Gülün

Çiçeklerin dili: Mor menekşe hüznü, kırmızı gül aşkı, sarı gül ayrılığı, özlemi beyaz karanfiller, karanfiller ve mavi menekşeler sırdaşı simgeler.

Türkçenin İç ve Dış Tarihine Genel Bir Bakış

Türk dili yani Türkçe, bugün de hâlâ devam eden değişik görüşlere karşın, dünya dilleri içinde genellikle Ural-Altay dil ailesine bağlı bir dil olma hüviyetini koruyordu. Ne var ki bu tutum, yapılan son araştırmalar doğrultusunda yerini farklı nazariyelere ve tartışmalara bırakmıştır. Modern Türk dili bugün Ural ve Altay olmak üzere iki farklı dil ailesinden söz etmektedir. Ural-Altay dil ailesinin artık başlı başına bir aile olarak incelenen Altay kolu, öteki Ural kolu gibi, adını coğrafyadan almaktadır. Bugünkü altın kelimesinin eski şekli olan altun ve Moğolcadaki altan (aynı anlamda) kelimeleri ile kökü bir ve “altın dağları” demek olan Altay dağlarının adı filolojide , geniş anlamda akrabalığı söz konusu olan Altay milletlerinin ortak adı; dar anlamda ise, bugün o bölgede oturan Türk boylarına ve şivelerine topluca verilen isimdir (Türk Dili Nereden Geliyor Nereye Gidiyor, s.2 ). Altay dil birliği nazariyesine göre bir ana Altaycadan Türkçe, ana Moğolca, ana Mançu-Tunguzca ve hatta son araştırmalarda ana Korece’nin ayrılışına dair görüşler de şimdilik aydınlığa kavuşmuş olmayıp, hâlâ pek şahsîdir. Ana Türkçenin doğrudan doğruya mı yoksa öbür akraba dillerle birlikte mi ana Altaycadan çıktığı bu konudaki müracaat kitaplarında farklı şekilde gösterilmektedir. (age., s.5 ) Bu sebepten yaygın bir görüşle Türk milleti ve dili, Altay sahası içinde Moğol, Mançu-Tunguzlarla akraba diller kategorisinde ele alınmaktadır (Bu konuda daha geniş bilgi için bk. A. Dilaçar, Türk Diline Genel Bir Bakış, Ankara 1964 ve A. Caferoğlu, Türk Dili Tarihi, I, İstanbul 1970). Bakınız: Türkçenin Özellikleri: Türkçeyi diğer dillerden ayıran özellikler nelerdir? 2. Türk Dilinin Tarihî Gelişimi ve Devirleri Tablo I (Düzenleyen: İsa Sarı – www.isa-sari.com Kaynak: A. Bican Ercilasun – Türk Dili Tarihi) Türkçenin tarihî gelişimi dönemler hâlinde ele alınabilir. Nitekim Türkçenin soy ağacından yola çıkılarak tarihî gelişimi incelendiğinde, ilk devresi hakkında açık ve kesin bir bilginin olmadığı görülür ( bk. Tablo I). Bilindiği üzere Türkçenin ilk devresine Ana Türkçe daha sonraki devresine ise İlk Türkçe adı verilmektedir. Dolayısıyla İlk Türkçe ve Ana Türkçe döneminden kalan yazılı bir belge elimizde olmadığı için bu dönemler “karanlık dönem” sayılmaktadır. Ana Türkçe döneminde Türkçe Altay dilinden ayrılmış, farklı özellikler göstermeye başlamış ve artık kendi başına bir dil olmuş, karanlık dönemde Türkçenin iki temel lehçesi olan Yakutça ve Çuvaşça ortaya çıkmıştır. İlk Türkçe devresi ise, tarih sahnesinde yer aldığımız zamana aittir ve Büyük Hun İmparatorluğu zamanındaki Türkçedir. Bu devreden elimize herhangi bir örnek geçmemiştir. Ancak Hun devrinde söylenmiş bazı şiirleri Çince metinlerden öğrenmek mümkündür. Ayrıca İlk Türkçe döneminde Altay dilleri olan Moğolca, Mançuca, Tunguzca, Korece, Japonca dillerinin de daha birbirinden ayrılmadığını söyleyebiliriz. Bakınız: Türkçenin Dönemlere Ayrılmasındaki Ölçütler Nelerdir? Türkçenin Eski Türkçe ve sonraki dönemlerine ait metinler günümüze kadar ulaşmıştır. Bu devre de milâdın başlangıcından II. asra kadar devam etmiştir (Eski Türkçe denince ilmî araştırmalarda II. asır akla gelir). Dolayısıyla bu metinlerden hareketle Türkçenin tarihî gelişimi rahat bir şekilde takip edilebilmektedir. Türkçenin metinlerden yola çıkılarak izlenebilen dönemleri şunlardır: A. ESKİ TÜRKÇE Türkçenin yabancı etkilere en kapalı dönemi olan Eski Türkçe, 6. ve 13. yüzyıllar arasında etkili olmuştur. Bu dönem Göktürkler, Uygurlar ve Karahanlılar devrini kapsar. Türkçenin ilk yazılı belgeleri bu döneme ait olduğundan Eski Türkçe için Türk yazı dilinin ilk devresi denebilir. Bu dönemdeki dilin tarihî seyrini izlemek için başta Orhun Kitabeleri olmak üzere elimizde bol miktarda yazılı kaynak vardır. Muharrem Ergin bu dönem için: “İşte nazarî olarak Milâdın ilk asırlarında başladığını kabul ettiğimiz ve ilk ele geçen metinleri sekizinci asra ait olan bu yazı dili 12 – 13. asra kadar devam etmiş olup, bu devre Türk yazı dilinin ilk devresini teşkil etmektedir. Bu ilk yazı dili devresi ayni zamanda müşterek bir yazı dili devresidir. Yani bu yazı dili bütün Türklüğün tek yazı dili olarak kullanılmış, Orta Asya’da geniş bir sahayı kaplayan Türklük âlemi asırlar boyunca hep ayni dille okuyup yazmıştır. O devirden kalma eserlerde görülen ufak tefek farklar ise saha ve zaman farklarından ileri gelen normal ayrılıklar olup tek bir yazı dilinin hudutlarını aşacak mahiyette değildir. Kâşgarlı’nın en çok beğendiği ve şivelerle karşılaştırırken “Türkçe” diye adlandırdığı, Hakaniye Türkçesi, yahut başka eserlerde Kâşgar dili, Kâşgar Türkçesi adı ile anılan dil hep bu ilk Türk yazı dilidir. Bu yazı dili devresinden gelen eserlerin büyük bir kısmı Uygur yazısı ile yazılmış olduğu için bu devreye Uygur devresi, bu yazı diline de Uygurca denilebilir. Fakat Türkoloji öğretiminde Türkçenin bu ilk devresi için bugün en uygun isim olarak “Eski Türkçe” tâbirini kullanmaktayız. Türkçenin ondan sonraki çeşitli gelişmelerinin kaynağı hep bu devreye çıkmakla, bugün geniş sahalarda ayrı kollara ayrılmış bulunan Türkçenin bütün şekillerinin menşei bu devrede bulunmakta, kısacası, Türkçenin bütün yapısı bu devre ile izah edilebilmektedir. Demek ki bu devre Türkçenin ana Türkçe devresi, ilk devresi, eski devresidir. Onun için bu devreyi “Eski Türkçe” diye adlandırmak çok yerindedir. Eski Türkçe dönemine ait metinler üç grupta toplanır.” der. Ardından, “O hâlde Türk yazı dilinin ilk devresi Eski Türkçedir. Eski Türkçeden daha önceki devir ise Türkçenin karanlık devridir. O devir artık Eski Türkçenin Çuvaşça ve Yakutça ile, bunların da daha ileride Moğolca ile birleştikleri devirdir.” diye sözlerine devam eder. Aslında Türkçenin tarih boyunca eski ve yeni olmak üzere temelde iki gramer yapısına sahip olduğunu ifade eden Ergin, Eski Türkçe devresinin Türkçenin eski; ondan sonraki devrelerin ise yeni gramer yapısına sahip olan devreleri olduğunu vurgular. Eski Türkçe dönemine ait metinler üç grupta toplanır. a. Göktürk metinleri “Türk” adıyla kurulan MS 552-745 yılları arasında hüküm süren Göktürklerin yazmış olduğu metinlerdir. Göktürkler kendi geliştirdikleri Göktürk alfabesiyle taşlar üzerine yazılar yazmışlar, kitabeler oluşturmuşlardır. Çok sayıda olmasına rağmen “bengi taş” da denen bu yazıtların en ünlüleri Kül Tigin, Bilge Kağan ve Vezir Tonyukuk adına diktirilen ve Köktürk Yazıtları (Orhun Abideleri) adıyla bilinenlerdir. b. Uygur metinleri Tarih sahnesinde Köktürklerden sonra çıkan Uygurların oluşturdukları metinlerdir. Budizm’i ve Maniheizm’i benimseyen Uygurlar, yeni dinlerinin de etkisiyle çeşitli taşlar ve kâğıtlar üzerine Uygur yazısı ile metinler yazmışlardır. Bu eserlere Doğu Türkistan’daki kazılar sonunda ulaşılmıştır. Bu kazılarda bulunan yüzlerce eserin çoğu Budizm’le ilgilidir. Sekiz Yükmek (Sekiz Yığın), Altun Yaruk (Altın Işık), Irk Bitig (Fal Kitabı), Kalyanamkara ve Papamkara Hikâyesi (İyi Düşünceli Şehzade ile Kötü Düşünceli Şehzadenin hikâyesi) Uygurlara ait metinlerdendir. c. Karahanlı metinleri 840-1212 tarihleri arasında, devlet ve medeniyet kuran Karahanlılara ait olan metinlerdir. İlk Müslüman Türk devleti olan Karahanlılar döneminde İslami dönemin etkilerini taşıyan […]

Türk Kültüründe Geleneksel Bir Aydınlatma Aracı: Kandil

Not: Bu makale “Bilim ve Kültür” adlı dergide yayımlanmıştır: ERBAŞ, E. K. S., & KILIÇ, E. (2013). Türk Kültüründe Geleneksel Bir Aydınlatma Aracı: Kandil. Bilim ve Kültür, 114-125. Ensar KILIÇ Sıla ERBAŞ Balıkesir Üniversitesi Necatibey Eğitim Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Öğretmenliği Elektrikli lambaların yaygınlaşmasından önce önemli bir aydınlanma gereci olan kandil, bugün bu özelliğini kaybetmesine rağmen tarihî değer taşıyan bir süs eşyası olarak misyonunu devam ettirmektedir. Kandilin tarihî gelişimi içerisinde ortaya çıkan yeni biçimler ve bu biçimlerin zevk unsurunu oluşturan süslemeler; kandile işlevselliğinin yanında, sanatsal bir değer de yüklemiştir. Bu durumun bir yansıması olarak, kandil; Türk kültüründe deyim ve masallara dahi konu olmuş, önemli bir maddî kültür ögesi halini almıştır. Işık, tâ ilk çağlardan beri karanlığı aydınlatma özelliğiyle bir medeniyet belirtisi haline gelmiş, kandil de yerleşik hayata geçen Türkler için bir uygarlık simgesine dönüşmüştür. Nitekim, dinî özel günlere; böyle günlerde kandillerle sokakların aydınlatılmasından dolayı “kandil” adı verilmiştir. Bu da kandilin Türk kültüründeki yerini belgeler niteliktedir. Biz de bu makalemizde, kandilin tarihsel süreç içerisindeki yerinden kısaca bahsedip; Türk kültüründeki önemli yerini açıklamaya çalışacağız. Anahtar sözcükler: kandil, ışık, Türk kültürü, süsleme sanatı THE TRADITIONAL MEANS OF LIGHTING IN TURKISH CULTURE: CANDLE Before the spreads of electronic lamp, candle was happening an important lighting tool. Although it was lose this property in today, it is continues as historic ornaments in respective mission. New styles being appeared in historic development of the candle and the styles of estetic element being happened; in this way art value and function added the candle. The candle was tales and idioms of subject also the candle was important a culturel element. Since the early ages, light was symbol of civilization for the light is lighting in darkness. After (in 751), Turks life styles converted on nomadic life to settled life, after this light was civilization symbol for Turks. Thus, religious days gave candle name for which this days burned the candles in street. This situation, us shows the importance of the candle. We are talking importance of the candle within historical during and position of the Turkish culture in our article. Keywords: candle, light, Turkish culture, decorative art İnsanlar ilk çağlardan beri karanlık mekânları ve gecenin karanlığını aydınlatmak için çeşitli yollara başvurmuştur. Ateşin bulunmasıyla insanlık yalnızca kendisini yabanî hayvanlardan koruyan ve vücut için gerekli ısıyı sağlayan bir enerji elde etmemiş; ayrıca ateşin aydınlatıcı gücü de insanlığın emrine girmiştir. Böylece kandilin ilkel şekilleri olan çıra ve mum icat edilmiştir. Zaten ilkel kandiller, içlerinde çıra ve mum bulunan muhafazalı kaplardır. Kandil sözcüğü Latince candela sözcüğünden gelmektedir. (Meydan Larousse 1986, C.6:683) Bu sözcük bugün İngilizce’de candle şeklini almış ve “mum, kandil” anlamlarında kullanılmaktadır. Ayrıca Osmanlı ve Selçuklu döneminde kandil için sıklıkla kullanılan çerâg (çerâğ) sözü bugün “çıra” şeklinde söylenmektedir. (Devellioğlu 2005: 155) Görüldüğü üzere, ortaya çıkışları itibariyle “çıra, mum ve kandil” birbirini tamamlayıcı bir nitelik göstermektedir. Bir başka deyişle kandil, mum ve çıranın olgunlaşmış bir şeklidir. Bugün kandiller işlevsel değerlerini kaybedip, antika değerinde süs eşyası durumuna gelmiştir. Türkiye Cumhuriyeti’nde antika değeri taşıyan kandillerin alım-satımı devlet tarafından denetlenmekte ve bireysel kandil ticaretine izin verilmemektedir. Kandil Yapımı, Biçimleri ve İşlemeleri İnsanlar aydınlanmak için ateşi kullanmaya başladıkça, ellerinde taşıdıkları ateşin ömrünü uzatmak istediklerinden, ateşi koruma yoluna gitmişlerdir. Bu düşünce ilkel kandillerin ortaya çıkmasını sağlamıştır. İlkel kandiller, içlerinde meşale tarzı ateşin korunduğu kaplardır. Tam anlamıyla “kandil” diyebileceğimiz fitilli kandillerin ortaya çıkışı ise milattan önce 5. binyıldaki Ön Asya uygarlıklarında görülür. (Bozkurt 2001 C.24: 299) Bu dönemde kandillerin içinde hayvan yağları, kuru ağaç dalları vs. yakılmıştır. Bu ilk kandiller dönemlerinin yapı gereçlerine de uygun olarak topraktan imal edilmiştir. Kısa zaman sonra kil, taş ve demirden yapılan kandiller bulunmuştur. (Dalkılıç, Halifeoğlu; Neslihan, Meral: 2) Bu ilk kandillerdeki işlemelerin daha çok Tanrı betimleri ve hayvan çizimleriyle süslendiği görülmüştür. (Oktaç 1992) İlerleyen dönemlerde madenciliğin ilerlemesiyle, üçgen ve armut gibi şekillerde de kandiller imal edilmiştir. Ayrıca bronz gibi daha kaliteli madenler kullanılan kandillerin üzerinde demir işlemeciliği ortaya çıkmıştır. Kandil üstü işlemeleri, dahil oldukları kültürlere göre çeşitlilik göstermiştir. Kandile birçok kültür, dinî-toplumsal imgeler yüklediği için bu tür işlemeler kandilin en göze çarpan biçimlerini oluşturmuştur. Örneğin, Orta Çağ Avrupa’sında imal edilen kandillerin üzerinde genellikle haç işaretine rastlanırken; Selçuklulardaki kandillerde kuş figürlerine, klasik çini desenli işlemelere çokça rastlanır. Hatta Osmanlı Dönemi’ne geldiğimizde Kabe gibi kutsal yerlere gönderilen kandiller, altın gibi değerli madenlerden yapılıp, değerli taşlarla süslenmiştir. Kandillerin en yaygın olanları, hafif basık kürevî ve yumurta gövdeli olanlardır. Bu kandillerin bir kısmı düz tabanlı bazıları da üç ayaklıdır. Bazı kandillerde emsallerinden ayrı olacak şekilde bir değil birkaç tane fitillik bulunur. Selçuklu Türklerinin ürettiği kandillerin ağız kısmı Roma’da üretilen yağ kandillerine benzer. (Bozkurt, Ertuğrul; Nebi, Selda: 373-374) Osmanlı ve Selçuklu zâviyelerinde kandiller önemli aydınlatma araçlarıdır. Bu zâviyelerde bakırdan yapılmış, üç ayaklı ve içlerinde hayvanlardan elde edilen iç yağın yandığı kandillerin bulunduğu bilinmektedir. Ayrıca cami, saray ve medrese gibi döneminin önemli mekanlarında bulunan kandiller, sanatkarane bir işleme ürünü olup kandilliklere asılmıştır. (Bozkurt 2001 C.24: 300) Klasik kandillerin yapısı yandaki şekildeki gibidir. Kandilin içine koyulan yağ, fitil vasıtasıyla kandilin ucuna kadar taşınır. Bazı kandillere bir miktar su koyulur, böylece yağın yoğunluğu az olduğu için yağ üst tarafa çıkar ve yağın fitil tarafından emilimi kolaylaşır. Kandil omuzunu çevrelen yuvarda kapak boşluğu bulunur. Buradan kandile yakıt sağlanır ve yakıtın havayla olan ilişkisi denetlenir. Osmanlı Devleti’nin ilk dönemlerinde bu klasik kandiller kullanılmıştır. Ancak yöntemsel ilerlemenin sayesinde zamanla kandiller gaz ile yakılmaya başlanmıştır. Bunun için 19. yüzyılın ortalarından itibaren Hâzine-i Hâssa-i Hümâyun tarafından İstanbul’da bir gaz üretim işletmesi kurulmuştur. (Çetintaş, M. Burak 2005:107-108) Bu ilerlemeler bir nevi kandilin sonunu da hazırlamış, kandillerin yerine el fenerleri ve gaz lambaları geçmeye başlamıştır. Türk Kültüründe Kandilin Yeri Aydınlanma, kent kültürünün vazgeçilmez bir parçasıdır. Bunun bir getirisi olarak, yerleşik yaşama geçen Türkler; gerek kentlerin, gerekse meskenlerin aydıntılmasını sağlamak için birçok yola başvurmuştur. Kandiller bu yolla, aydınlanmayı sağlayan önemli araçlardan biri olarak ortaya çıkmıştır. Kandil, Türk kent uygarlığında yalnızca bir aydınlanma aracı olmamış; “ışık motifi” üzerinden imgeleşip: Bilimin, aklın ve uygarlığın simgesi haline gelmiştir. Kandilin bu anlamsal değeri o denli içselleştirilmiştir ki, Osmanlı Devleti’ndeki 17. yüzyıl saray işlemelerinde kandil motifine sık sık rastlanmıştır. (MEB 2007: 4) Elektrik enerjisinin yaygınlaşmasına kadar olan dönemde, Osmanlılarda sokaklar: […]

GEZGİÇ BİR BAYKUŞUN DİLİNDEN

Divan Edebiyatında Kadın Şairler

Divan edebiyatında kadın şairler, 15. yüzyıldan itibaren görülmeye başlanır. Nitekim hem Türk edebiyatının hem de divan edebiyatının ilk kadın şairleri Amasya’da yetişmiştir. Bunların ilki Zeynep Hatun’dur. Özet olarak divan edebiyatındaki kadın şairlerin edebi kişiliğini ve birer şiirini derlediğimiz bu çalışma divan edebiyatı okurları için bir kaynak olarak hazırlanmıştır. Divan edebiyatındaki kadın şairler kimlerdir? Divan edebiyatındaki en bilinen kadın şairler Zeynep Hatun, Mihrî Hatun (15. yy.), Fitnat Hanım (18. yy.), Leylâ Hanım, Şeref Hanım ve Adile Sultan’dır. (19. yy.) Divan edebiyatındaki kadın şairlerin erkek şairlerden farkı nedir? Divan edebiyatındaki kadın şairler de tıpkı erkek şairler gibi geleneksel kadın sevgili tipine şiir yazmıştır. Yani divan edebiyatında kadın şairlerin konu, hayal ve içerik bağlamında erkek şairlerden hiçbir farkı yoktur. Abstract: Female poets in Divan literature begin to appear in the 15th century. This study, in which we compiled the literary personality and poems of female singers in divan literature, was prepared as a resource for the readers of divan literature. The best known female poets in Divan literature are Zeynep Hatun, Mihrî Hatun (15th century), Fitnat Hanım (18th century), Leylâ Hanım, Şeref Hanım and Adile Sultan. (19th century.) Female poets in Divan literature, like male poets, wrote poems to the traditional type of woman lover. In other words, female poets in divan literature are no different from male poets in terms of subject, imagination and content. ZEYNEP HATUN (15. yy.) 15. yüzyılda yetişen kadın şairler arasındadır. Amasyalıdır. İyi bir eğitim görmüştür. Kadı kızı ve bir kadı eşidir. Çağdaşı olan Mihri Hatun ile aralarında latifeler ve karşılıklı şiir söyleşmeleri vardır. Farsçayı şiir yazacak derecede iyi bilmektedir. Zeynep Hatun, şiirlerinde kadınların yadırgayacağı çeşitli düşünceler barındırır; Kadının isteklerini açgözlülük olarak nitelendirir ve döneminin kadınının aşağılık konumundan sıyrılma isteğini sık sık dile getirir. Zeynep Hatun, bir şair olarak kabul görebilmek için, arzularının “merdane” (erkeğe yakışan, mertçe) olmasını ister. Tıpkı alçak gönüllü bir erkek gibi, bilge olmak isteğini vurgular. Yumuşaklık, sevecenlik gibi kadına özgü bazı değerleri, zayıflık ve ruhsal eksiklik diye nitelendirir. Âşık Çelebi, “Meşairüş-şuara” adlı kitapta, Zeynep Hatun’un yaşamının son döneminde şiiri bıraktığını, inzivaya çekildiğini anlatır. Fatih dönemi kadın şairlerindendir. Fatih adına divan tertip ettiği söylenmekle beraber bu divan elde bulunmamaktadır. GAZEL Keşfet nikabını yeri göğü münevver et Bu âlem anasırı firdevs-i enver et Depret lebini cüşe getir hacz-i kevseri Anber saçını çöz bu cinanı muattar et Hattın berat verdi saba yeline dedi Tez er Hatay’a Çin’i tamam et müseehhar et Yâra yolunda âşk ile derdinden ölenin Kim der sana ki hecr ile cânın mükedder et Zeynep çü dost zülfü gibi tarümarsın Divane olma şiirini divan ü defter et Zeyneb ko meyli zinet-i dunyaya zen gibi Merdane var Sade-dil ol terk-i ziver et MİHRÎ HATUN (15. yy.) 15. yüzyılda yetişen kadın şairler arasındadır. Amasyalı olduğu bilinmektedir. Asıl adı Mihrünnisa ya da Fahrünnisa’dır. “Mihrî” mahlasını kendisi de bir şair olan babası Mehmet Çelebi bin Yahya’dan (Belâyî) aldı. Hiç evlenmedi. 15.yy. da yaşamış olan Mihri Hatun, kendisi de “Belayi” mahlasıyla şiir yazan bir Osmanlı kadısının kızıdır. Kültür düzeyi yüksek bir ailede yetişen kadın şairler arasında yer alan Mihri Hatun yaşadığı dönemde saygı duyulan edilen bir şair olmayı başarmıştır. Sultan II. Bayezid ve oğlu Şehzade Ahmed’in Amasya Valiliği sırasında kentte toplanan bilgin ve sanatkârların meclislerine katıldı. Güzelliğiyle bölgede ün salan Mihrî Hatun, sade bir dille yazdığı kaside ve gazelleriyle tanınır. Diğer divan şairi kadınlardan aşkı çekinmeden kullanmasıyla ayrılır. Şairi Necati Bey’i kendisine örnek aldığı, şiirlerini Necati Bey’e gönderip fikrini öğrenmeye çalıştığı iddiaları da vardır. Söylentilere göre Necati Bey ile aralarında duygusal yakınlaşma vardı. Ayrıca şiirlerinde, Müyyedzâde Abdurrahman Çelebi ve Sinan Paşazâde İskender Çelebi’ye duyduğu aşka dair ipuçlarına da rastlanır. Şiirlerinde Necati’nin etkisi görülür. Necati’nin “döne döne” redifli gazeline bir nazire söylemiştir. Divan’ı vardır. Divan’ın İstanbul’da üç nüshası vardır. Moskova’da basılmıştır( Mihri Hatun, Divan, Yay. E.İ. Maştakova, Moskova, 1967). GAZEL Ben umardım ki seni yâr-ı vefâ-dâr olasın Ne bileydim ki seni böyle cefâ-kâr olasın Hele sen kaaide-î cevrde eksik komadın Dostluk hakkı ise ancağ ola var olasın Reh-i âşkında neler çektüğüm ey dost benim Bilesin bir gün ola aşka giriftâr olasın Sözüme uymadın ey asılası dil dilerim Ser-i zülfüne anın âhiri ber-dâr olasın Sen ki cân gül-şeninin bi gül-i nev-restesisin Ne revâdır bu ki her hâr ü hasa yâr olasın Beni âzâde iken aşka giriftâr itdin Göreyim sen de benim gibi giriftâr olasın Bed-duâ etmezem ammâ ki Huda’dan dilerim Bir senin gibi cefâ-kâra hevâ-dâr olasın Şimdi bir hâldeyüz kim ilenen düşmanına Der ki Mihrî gibi sen dahi siyeh-kâr olasın FITNAT HANIM (18. yy.) 18. yüzyılda yetişen kadın şairler arasındadır. Döneminin ünlü âlimlerinden Şeyhülislam Esat Efendi’nin kızıdır. Nüktedan ve hazırcevaptır. Arapça ve Farsçayı iyi bilen bir şairdir. Genel kanı 1842’de doğduğuna yönelik olsa da çeşitli kaynaklarda 1830’lu yıllarda doğduğu belirtilmektedir. Doğum yeri konusunda da ihtilaf mevcuttur, bazı kaynaklara göre Trabzonlu bazı kaynaklara göre ise Orduludur. Babası Hazinedarzade Vezir Süleyman Paşa’dır. Küçük yaşlarda ailesiyle beraber İstanbul’a taşındılar, Fıtnat Hanım burada iyi bir eğitim gördü. Burada genç yaşta evlendi, fakat bu evliliği kısa sürdü. Bu kısa süren ilk evliliğinden daha sonraları çok şikâyet etmiştir. Özellikle bu ilk eşinin kıskançlığına dayanamıyordu. Fıtnat Hanım zekâsı ve güzelliği ile ün salmıştır. Gazel söylemekte de pek yetenekli olduğu söylenir. İlk eşinin kuruntuları ve kıskançlıkları yüzünden gazel söylemeyi bırakmıştır. Bu ilk evliliğinden sonra Bahriye Nezareti mektupçusu olan Mehmet Ali Efendi ile ikinci evliliğini yaptı. Şiirlerini ve yeteneğini keşfedip onu edebiyat dünyasına tanıtan Süleyman Nazif’tir. Edebi başarılarının yanı sıra hattatlığı ile de ünlüdür, kendi elleriyle yazdığı bir Kuran’ı Süleyman Nazif Bey’e hediye etmiştir. Son dönem Osmanlı edebiyatının en ünlü kadın isimlerinden olan Fıtnat Hanım 1911 yılında İstanbul’da vefat etmiştir. Edirnekapı Mezarlığı’na defnedilmiştir. Divanı vardır. Divan yeni harflerle yayımlanmıştır( Fıtnat Hanım Divanı, Hazırlayan Mehmet ARSLAN, İstanbul, 2006). Şiirleri kadın şair olarak farklılık göstermez. Şair, Divan edebiyatının geleneksel sanat anlayışına sadık kalarak şiirlerini yazmıştır. GAZEL Neşve-i cam-ı muhabbetle gönül cûş eyler Çekilen der ü gamı cümle feramûş eyler Kıl hazer alma sakın âşık-ı zârın âhın Seni bir şûh-ı sitemkâra felek dûn eyler Bir nigehle komadı derdimi takrîre mecal Çeşm-i mestin nice guyâları hâmûş eyler Hâle-i mah gibi sineye çekmiş mihri Bezm-i vuslatta o kim yâri derâgûş eyler Sen hem gülşen-i hüsnünde figan et cü hezar Fıtnata derd-i dilin o gül gûş eyler LEYLÂ HANIM (19. yy.) Leyla Saz (1850- 6 Aralık […]

Seda Nur Kurt Şiirleri

Seda Nur Kurt kimdir? (1993-…) Balıkesir Üniversitesi Necatibey Eğitim Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı öğretmenliği 2015 mezunu. Meslekte altıncı senesi. Çok Mu Erken, Hoş Buldum Dünya şiir; Yüreğim Benek Benektir hikâye kitaplarının yazarı. Betik dergisi editörü. Şairin Betik’te çıkan yazıları: Ayşe Büyükyıldırım ile Söyleşi Zarif Bir Evren: Klasik Türk Edebiyatı Ruhum Evrenin Kanatları AltındaTürk Mitolojisi Evreninde Geyik Motifi Üzerine Genel Bir İncelemeRuhlar ÂlemindeÖlü Ruhlar Ormanı Romanına Genel BakışSürgün Ruhu: Ahıska Yorumlar Hızlı yaşam; hızla ilerleyen, baskılı ve “Seda”lı bir şiiri; dingin bir yaşam ise “kubbedeki hoş Seda’yı” şiir dünyasına sunmuştur. Elinizdeki bu kitapta, duygunun sedası şiirsel âlemin derinliklerinde konuşmuş, sizlere düzyazıya dökülemeyecek engin bir hikâyeyi hissettirmiştir. ŞİİRLERİNDEN SEÇMELER ALUŞYA11.06.2020 “Mavi yemişler avucumda, Yeni biçilmiş çimlerin üstüne oturmuş, Güneşin son selamını kucaklıyorum…” “Yaşamak güzeldir.” diyeli İsmet baba, Oldu hayli an… Oysa damarlarımda hoyratça akan kan, Senin savaşın bitti, demekte… Doktor Ox’tan libretto kümeleri, Dirimle çınlarken can kulağımda, Sesler, diyorum Sonra eneke tutuyor elimi, Yorga kalan suskunluk… Gözlerimi kapatıyorum tüm âleme…. Gözlerimi tüm âlemin âlemlerine, Sıkı sıkı Hiddetli Metanetle Dirayetsiz Yorgun Kapatıyorum… Aluşya! Bir kalbe incinmeden girmek,,, Yitirmemek kaygıdan— Ufuk çizgisine dek uzanan Gerçekleri, Tek bir hayal için Terk etmemek… Mümkün mü? Günebakan tarlasında Omzunda taşıyamayacağın bir yük Gene de Aydınlık hâlâ Hâlâ sıcak… Umut, Yeni sürülmüş bir tarla gibi Tohumlarını gömmüş içine… Toprak, Ufacık bir yağmur damlası beklemekte… Süratle düşmekteyim… Seda Nur Kurt OLSUN 22.03.2020 Hiç sormadan o, Sen anlat kalbim; Kırılan bir yer var, oyuk, Öyle kalmasın… Yalnızlık senin, En büyük derdin, Öylece kalsın… Sınırlar sınırsız, Yollar yakın dahi uzak, Mutluluk oba oba dolmuş çukura, Ağzında tadı, ekşi, soğuk… Öylece bırak…Uzun bir gecenin telaşında, Bir uzun dua, Bir köklü amin… Allah’ım, yüzyıllık bir arzudur bu; Öyledir, olsun… Derinden, sana giden… Derine, sana giden… Derinde, sana giden… Öyleyse, kalsın… Üşümek bir yaz günü, Üşümek eller sıcacıkken… Burnumun ucu değmeden yanağına, Üşür ruhum… Sorgu-sual-ecel-kaza -hakkım helaldir her cefana- Bir umut senle, Bir an… Sadece… Öylece kal… Eğilip bükülürken uzamda an, Sesimden hızlı kalp atışım. Ufalıp sığarken avucuna, Evrenin sonu ellerinin ısısı… Öylece gitme, Bakkala, evine, sokaklarına… Hem bensiz evin neden var? Öylece susma, Anlat içinde ne varsa… Hem içinde benden gizli ne var? Bir insan bir insanı tamamlar, laf! Bir insan değil o, Aynadaki yansımam. Tamamlanalım diye değil, Ayna olsun diye… Kalbimiz birlikte ritmini sevdi…Seda Nur Kurt ÇİTLEMBİK 23.11.2019 Kayalıkların ardı sıra iki çitlembik… Yüpürgen ezgilerle kuşatılmış izbe zaman… Kımıltısız inlemeler ve akışkan dinginlik… Neresinden tutsam kavrayamadığım tenin… İki kişilik sevdayı tek başıma göğüslemekten değil güçsüzlüğüm; birine deli olmak için bile ruhsat gerekli, izinleri alamıyorum… Gece gündüz düşlemek, düşümdeki gerçek; gerçekteki düş… Düşüş sert oldu bu kez, keskin, soğuk… Amansız bir düşman bu yalnızlık. Sakin bir nehir diledim, içinde yıkanmak belki arınmak için. Suçumun kefareti mi içimdeki solgun deniz? Kalbimin mezarlığındaki ruhsuz suratlar? Ellerim her uzandığında yılgın boşluk, bu treni de kaçırırsam açlıktan öleceğim! Bir kez daha sesim duyulmazsa zehir ayak uçlarımdan kana karışacak… Azar azar, demişti şimdi anlıyorum. Eksilecek ve nihayet, ağlamak geçmiş zaman kipine bürünecek. Sevmenin yeterliğini kaybedeceğim. O zaman beni bulup kendini yeniden sevdirebilecek misin? Seda Nur KURT GERÇEKLER ÇAYDANLIĞIN BUHARINDA 01.09.2013 Bütün renkler mimoza çiçeği, Tüm kokular kardelen, Ve tüm aşklar leylaktır şimdi. Kapılar kapalı. Hayalleri hayaletler kovalıyor. Işıkları yakan yabancı sesler suskun. Şehir, ölüm uykusuna teslim… Sokaklardan sessiz çığlıklar yükseliyor. -beni kimse görmüyor- “Herkesin yok saydığı bir insan, Belki de gerçekten yoktur.” Tüm gerçekler bir çaydanlığın buharında tütüyor. Artık her renk beyaz bana, Her renk kara… Gökyüzü isyan yağmurlarında… Biri gelecekti, Çiçeklerin rengârenk açması için. Sonrası, beyaz atlarla cennete uçan aşkların arkasından yaktığımız ağıtlardı; Ezgisi başıboş, nakaratı tekdüze… Sonrası, nisan yağmurları gibi berrak acılara kanat çırpan rüzgârlardı. “Herkesin unutmak için bir formülü vardır.” Ben çay içerim: Açık ve şekersiz… Sallama çay: Kalbimi sallandırdığım darağacıdır. “Unutmak elimdeydi, düştü…” “Herkesin unutmak için bir sebebi vardır.” Benim tüm sebeplerim sevmek için(di). Kalbim, bu dünyada barınamayacak kadar temizdi. Bu yüzden önce yüreğimi yıkadım ben, Çamur rengi esanslarla… Sonra hayallerimi daldırdım, Siyah bir boya kovanına. Artık istesem de gelemem sana. Sen mavi bir rüyasın, bense karayım baksana: KAPKARA… Artık istesen de gelmem sana! Seda Nur KURT NİHÂYET17.06.2017 Cam kırıkları ayağımın altında…Şehrin ışıkları aydınlık…Gönül kisvesi buğulu…Sağanak yağdı hüzün.Bir şarkı tutturdum:”Nihâyet…” Kaldırım taşı asfaltla uyur,Ben senle uyuyamam.Bana sarıldığında,Kalbimin her sokağına bir güneş…Bir de öpsen…”Nihâyet…” Kumsalda kitap okur,Sahilde midye yer,Ortada sıçan oynar,Plajda voleybol iki küçük balık… Şimdi buradasın.Hiç gitmesen.Şöyle içten,Nihâyet, desem… Seda Nur Kurt PORTMANTO 02.07.2013 Şehrin yolları ağır hasarlı… Caddeye çıkan tüm sokaklar lağım kokuyor. Kestirmelerden geçip burnumu tıkamayı, Koşa koşa gelmeyi de bilirim. İçimden gelmiyor. Absürt duygularla çıkılmaz ki yola. Kaldırımları kana bulaya bulaya, Her sokakta bir cellâtla gelemem sana. Gece yarıları uykum bölünüyor. Mısra mısra heceliyorum soğuğu. İnsan yaz günü de üşürmüş öğrendim. Dokuzuncu kattan atlamayı da düşündüm. Faaliyete geçebilirdim ama o zaman Seni hiç göremezdim. Ruhum kömürden mi kirlendi, bilmiyorum. Üstüm başım kenevir. Pis işler dönüyor karşı hayatta, Sen bulaşma! Yaka paça üzerine saldıran kimse yok; Hayal gücün formunda… Yarın gidebilirsin, tabii. Valizlerin ağırlığı var üzerinde anlıyorum. Otobüs kokuyorsun. Adi bir kolonya uzatmışlar eline. Ayıp olmasın diye almış olmalısın. Öteden beri kimseyi kıramazsın bilmez miyim? Sakalların fena dağılmış. Kavgada mı ağarttın saçlarını? Epeydir görmüyorum seni. Ama hiç değişmemişsin. Yeni geldin, hemen gideceksin… Tüm vaktini kiralamış birileri… Uykun bile satılık… Benimse beş kuruşum yok bir dakikanı almaya. Şekerli kahve yaptım, Soğumadan iç; Sonra gidersin… Fırında börek var, kıymalı. Tok da olsan bir dilim yersin, Yani yerdin. Valizine temiz havlu koydum. Bir de bir resmim kalmış içinde. Sanırım atmayı unuttun. Onu da attım merak etme. Bir kilo sabunla yıkasan da üstünden çıkmaz, Ayrılığın kokusu. Ben denedim de… Yolun sağından yürü, çimler ıslak… Sabaha kadar konuşurum bak! Veda falan etme işte. İşe gidiyormuş gibi, “Ben çıkıyorum.” de git. Akşam gelmeyince, merak ederim, Sonra geçer. Korkuluk gibi dikilme tepemde. Özgürsün işte! Komidinden gülüşünü, Portmantodan bakışını al, git. “Ben çıkıyorum.” de, git. Gelirken de ekmek almayı unutma… Seda Nur KURT Yazarın tatilanim.com Gezi Yazıları https://tatilanim.com/2020/08/12/asik-olunasi-masukiye/ https://tatilanim.com/2020/08/08/asi-olur-antakyanin-sulari/ https://tatilanim.com/2020/07/30/farkli-bir-sehir-nevsehir/ https://tatilanim.com/2020/07/29/burusada-bir-minik-dost-trilye/ https://tatilanim.com/2020/07/27/canakkale-icinden/ https://tatilanim.com/2020/07/27/van-golu-ekspresi-gezisi/

Mısra-i Berceste Nedir?

Divan edebiyatı şairlerinin şiirlerindeki en güzel dizelere mısra-i berceste ya da berceste mısra denilmektedir. Mısra-i bercesteler, bir şairin sanat yönü ve yetkinliğini gösteren en önemli ölçütlerdendir. Bununla birlikte bir şairin söylediği berceste bir mısra, diğer tüm kitaplarının ve şiirlerinin önüne geçebilir. What is mısra-i berceste (princely verse)? Abstract: The most beautiful lines in the poems of the poets of Divan literature are called mısra-i berceste. Mısra-i bercesteler is one of the most important criteria showing the artistic direction and competence of a poet. However, a mısra-i berceste (princely verse) can take precedence over all a poet other books and poems. HOCA DEHHÂNÎ (13. yy.) Severem seni can bigi hatâ dedim maâza’llah Ne mikdârı ola cânın ki benzedem sana cânı “Seni can gibi severim. Hata ettim Allah korusun, ne miktarı var ki canın seni cana benzeteyim.” Aceb bu derdimin dermânı yok mu Ya bu sabr etmeğin oranı yok mu “Acaba benim derdimin çaresi yok mu, ya bu sabrımın miktarı yok mu?” MEVLANA (13. yy.) Susmak değil söylemekti emelim. Razıyım sükûnete(sessizlik) lâkin kelime-i şehâdetten sonra gelsin ecelim. NESÎMÎ (14. yy.) Gel gel berü ki savm u salâtın kazâsı var Sensiz geçen zamân-ı hayâtın kazâsı yok “Gel gel yanıma ki oruç ve namazın kazası var. Sensiz geçen yaşamın ise kazası yok.” AHMED PAŞA (15. yy.) Hâlini bilmez perîşânın perîşân olmayan Hâlini bilmez perîşânın perîşân olmayan *** Dost bağından belâlı bülbüle bir gül yeter Gözlerim kan ağlasın tek yüzüme bir gül yeter *** Işkın yolında hicre tahammül günâh imiş Uşşâkın işi anın içün her gün âh imiş “Aşkın yolunda ayrılığa katlanma günahmış. Onun için âşıkların işi her gün ahmış.” *** Ehl-i diller sohbet-i cânânda cânın yakdılar Şem’ içün pervâneler iki cihânın yakdılar “Gönül ehilleri sevgilinin sohbeti için canlarını yaktılar. Pervaneler mum için iki dünyalarını yaktılar.” *** Ah kim ‘ömrüm cihân mülkinde cânânsuz geçer Ben cihân mülkin ne iderem çün ki cân ansuz geçer “Ah benim ömrüm dünya mülkünde sevgilisiz geçer, ben dünya mülkünü ne edeyim ki canım onsuz geçer.” *** Müşkil budur ki her kime kim hâlüm ağlasam ‘ışkun yolında ol dahi benden beter çıkar “Zor olan budur ki kime halim için ağlasam, aşk yolunda o kimse benden beter dertli çıkar.” *** Ey harâb olmış gönül şâd ol ki mi’mârun gelür Ey yürek yanma ki yaran merhemi yârun gelür “Ey harap olmuş gönlüm, sevinçli ol ki mimarın gelir, ey yüreğim yanma ki yaranın merhemi olan sevgili gelir.” *** Sevmek seni günâh ise as zülfüne beni Başdan âyaga dek çü güneh-gârunam senün “Seni sevmek günah ise saçlarının kıvrımlarına as beni. Çünkü ben baştan ayağa senin günahkârınım.” *** Yüzüni görmeyicek şöyle derd-nâk oluram Ki gamdan ölmedügümü anub helâk oluram “Senin yüzünü görmeyince şöyle dert dolu olurum. Dertten ölmediğimi görünce ise helak olurum.” *** Cân neler çekdügini cânân bilür mi bilmezem Bendesinün hâlini sultân bilür mi bilmezem “Canın neler çektiğini canan(sevgili) bilir mi bilmiyorum. Kölesinin halini sultan bilir mi bilmiyorum.” *** İsterem hüsnün gibi cevrüne pâyân olmasun Kim seni sevmek cihân halkına âsân olmasun “İsterim ki güzelliğinin gibi cefanın da sonu olmasın ki seni sevmek dünya halkına kolay olmasın.” *** Ey meh visâlün hânına bir gice mihmân it beni Göster cemâlün şem’ini şevkünle handân it beni “Ey Ay yüzlü güzel, kavuşma evine bir gece misafir et beni. Yüzünün mumunu göster şevkinle neşeli et beni.” NECÂTÎ BEY(15.yy) Sîm ü zer destümde yok kim harc ideydüm sayd içün Şimdi hûblar sayd olurlar akçesi vâfirlere “Elimde altın ve gümüş (param) yok ki güzelleri avlamak için harcayayım. Şimdi onlar akçesi çok olanlara avlanıyorlar.” *** Miskin Necatî derd ile her şâm u her seher Âh it ki âh içinde bulunur ilâh âh “Her gece, her seher ah et, çünkü ilâh âh içinde bulunur.” *** Şevk-i izârun ile delürmişdür âfitâb Uryân olup tekin mi düşer tağlara seher “Güneş senin yanağının parlaklığını görünce delirmiştir; yoksa seherde çırılçıplak dağlara düşmesi sebepsiz değildir.” *** Bir cündîdür ki memleket-i Şâmdan gelür Kul olmağa kapuna geyer ak abâ seher “Seher bir askerdir ki, beyazlar giyip Şam’dan senin kapına kul olmak için gelir.” *** Var iken yüzün güle meyl eylemez dil bülbüli Ârife bir gül yeter lâzım değül tekrâr gül “Senin yüzün varken gönül bülbülü güle bakmaz; ârif olana bir gül yeter, başka gül lâzım değildir.” *** Devr-i felek ki arpa kadar zulme meyl ide Dest-i adâletün sala çak kehkeşâna tîğ “Eğer feleğin dönüşü arpa kadar zulme meyl ederse senin adaletinin eli saman yoluna bile kılıç salar.” *** Yanunca bunca kulundan bir âdemi bile yok Beğüm bu nice seferdür kim ihtiyâr itdün “Yanında bunca kullarından bir âdemoğlu bile yok; beyim bu giriştiğin sefer nasıl bir seferdir?” *** Nidelüm devr sunarsa sana şerbet bana zehr Bu cihân böyle olur gâh bana gâh sana “Zamane sana şerbet, bize zehir sunarsa elimizden ne gelir? Bu cihan böyledir; bazen bana, bazen sana…” *** Her kişinün zulmine sultân olanlar dâd ider Bana kim dâd ide ki iden zulmi sultândur bana “Zulme uğrayan her kişiye sultanlar adaletleriyle yardım ederler; bana kim adalet etsin ki, zulmeden sultanın kendisidir.” *** Gonca câmından olupdur andelîb-i zâr mest Bilmeyen şöyle sanur kim yok yere ağlar mest “İnleyip feryat eden bülbül gonca kadehinden sarhoş olmaktadır; bilmeyen sarhoş yok yere ağlar sanır.” *** Niçün hemîşe eğilüp öper lebün zülfün Ne hindûdur bu ki yâkut-ı nâb ile oynar “Niçin saçın daima eğilip dudağını öpüyor; bu nasıl bir Hintlidir ki saf yakutla oynuyor?” *** Güzeller ağlamayana ne derdi var dirler Kan ağlayana gülerler zî bî-haber dirler “Güzeller ağlamayana acaba ne derdi var, derler de, kan ağlayana gülerler zavallı gafil, derler.” *** Habib işiği rakîbe şeref virürdi velî Çemende gezmek ile zağ andelîb olmaz “Sevgilinin eşiğinde bulunmak rakibe belki şeref verirdi ama bahçede gezmekle karga bülbül olmaz.” *** Hâk-i kûyun var iken cennet anılmak sanemâ Şuna benzer ki teyemmüm ideler su olıcak “Ey put gibi güzel, senin mahallenin toprağı dururken cennetin adını anmak, su varken teyemmüm etmeye benzer.” *** Âh u efgânum bu korkudan uyutmaz halkı kim Sana düşinde düşe nâgeh nigâhı kimsenün “Sana rüyasında birinin gözü değer korkusuyla ahım ve feryadım halkı uyutmuyor.” *** Eşcâr eğerçi her varakı bir kitâbdur İdrâki olmayana cihân bir varak değül “Gerçi ağaçların her yaprağı bir kitaptır, […]

Divan Edebiyatı

Şehname Kahramanları Kimlerdir? | Şehname kimin eseridir?

Şehname kahramanları, Firdevsi tarafından 11. yüzyılda İran halk anlatılarından derlenen doğal Fars destandaki mitolojik-destansı figürlerdir. Nitekim Divan edebiyatı şairleri sık sık şiirlerinde Şehname kahramanlarına telmihte bulunmuşlardır. Eser Türk hükümdarı Gazneli Mahmut’a sunulmuştur. Şehname kahramanları Hürmüz, Rüstem, Efrasiyab (Alper Tunga), Nuşirevan gibi tiplerdir. Bu tiplerin birçoğu kahramanlıklarıyla ön plana çıkan figürlerdir. Ancak Şehname, kadim dünyanın renkli hayallerle süslü alegorik dilini de yansıtan bir anlatıdır. Bu sebeple eserde Ehrimen (şeytan) gibi ezoterik kahramanlar da bulunmaktadır. Şehname Kahramanları Kimlerdir? Şehname içerisinde çok sayıda kahraman barındıran bir eserdir. Aşağıda eserde geçen önemli kahramanlar verilmiştir. Rüstem: Şehname kahramanlarının en önemlisi Rüstem’dir. Cengiz, Rüstem’i şu şekilde anlatmaktadır: Dîvân şiir ve nesrinde Cem bezm, Rüstem de rezm simgesidir. Gücü, yiğitliği ve destanı ile anılır (Zavotçu, 2013: 615). Dünya pehlivanı, ünlü İran efsanelerinin en büyük kahramanı Rüstem, yine İran millî kahramanı ak saçlı Zâl’ın Kâbil şahının kızı Rûdâbe ile evliliğinden dünyaya gelmiştir. Annesi Rûdâbe, dedesi Sâm, eşinin adı Tehmîne ve kızının adı da Bânûgoşesb’tir. Doğumu da yaşantısı gibi olağanüstü ve şaşırtıcıdır. Her şeye çare bulan Simurg’un yardımıyla dünyaya gelmiş ve yaşıtlarından daha hızlı büyüyüp gelişerek kısa süre sonra yiğitlere yaraşır bir vücuda ve güce kavuşmuştur.Cengiz, A. Sâm: Rüstem’in dedesidir. Oğlu Zâl’ı dağa bırakır. Zâl zorlu koşullarda hayatta kalmayı başarır. Farsların gücüyle ünlü pehlivanıdır.Zâl: Saçları ve tüm vücudu bembeyaz olduğu için Ehrimen yani şeytan yavrusu olduğu düşünülerek babası tarafından dağa bırakılmıştır. O ise hayatta kalmayı başarmıştır. Rüstem’in babasıdır.Feridun: Dünyayı Türkistan ve Çin, Anadolu, İran olmak üzere üçe ayırdığına inanılan şehname kahramanıdır. Dünyayı bölüştürdüğü çocukları Selm, Tûr ve İrec’tir. Bu yüzden Türklerin Tûr’un soyundan geldiğine dair bir inanış vardır.Ehrimen: Şeytandır.Cem ya da Cemşid: Sanat ve bilime önem verir. Şarabı bulan kişidir. Güzel yüzlü olduğu için “ışık” lakabıyla bilinir. Toplumsal katman ve sınıfları İran geleneğinde kuran kişidir. Öyle ki 800 yıl yaşadığına inanılmaktadır. Gece ve gündüzü eşit hâle getirdiği ve Nevruz’u başlattığı inancı hâkimdir.Dahhak: Zalim ve güçlüdür. Cem’i tahttan indirmiştir. Bundan başka saçlarından ve omuzlarından yılanların sarktığı söylenir. Sonuçta, Gave tarafından tahttan indirilmiştir.Gave: Dahhak’ı tahttan indirdiği için halk tarafından büyük bir kahraman ve kurtarıcı olarak görülmüştür. Diğer Şehname Kahramanları Dârâ: Güç ve zarafetin sembolüdür. Bununla birlikte dünya hayatına çok değer vermez. Bu yönüyle takdir edilir.Hürmüz: İlk kez altın taç taktığına inanılan kahramandır. Zalimdir. Bu yüzden tahttan indirilmiştir.Nuşirevân: Adaleti ile bilinir.Hüsrev: Zenginliği, kadına ve eğlenmeye düşkünlüğü ile bilinir. Daha çok Şirin’e olan aşkı ile telmihlidir.İsfendiyar: Güçlü bir pehlivandır. Tunç vücutlu olduğundan öldürülemez. Tek zayıf noktası gözüdür ve Rüstem tarafından gözünden ok ile vurulup öldürülmüştür.İskender: Tarihî bilgilere zıt olarak Dârâ’nın oğludur. Uzun hükümdarlığı, ölümsüzlük suyuna ulaşmak için Hızır ile yaptığı yolculuk, aynası ve Yecüc-Mecüc ile yaptığı savaşlarla telmihlidir.Neriman: Sam’ın babası olup kahramanlığı ile telmihlidir.Keykubad: Güzel tabiatlı ve iyi huyları ile bilinen bir hükümdardır.Keykavus: Güçlü hükümdarlık sembolü bir kahramandır.Keyhüsrev: Adaletli, merhametli olmakla birlikte intikamın da sembolüdür.Behram: Mars yani Merih gezegeni ile telmihlidir. Aynı zamanda halka geniş özgürlükler sunmuştur. Sadece kendini değil halkını da refah içinde yaşatmış, kısa hükümdarlığı süresinde ülkesinde kimse ölmemiştir. Kadın ve eğlenceye düşkündür.Behmen: Adaleti ve inancına olan bağlılığı ile bilinir. Şehnamecilik Nedir? Bir sultanın hayatını ve başarılarını destansı bir dille anlatan edebî tarih anlatıları şehnamecilik geleneğini oluşturur. Bu eserler genel olarak mesnevi nazım biçimiyle Fars şairi Firdevsi’nin Şehname adlı eseri temel alınarak yazılır. Türk edebiyatında ilk Şehname örneği Hoca Dehhani tarafından yazılmıştır. Ancak bu eser günümüze kadar gelememiştir. Ayrıca modern dönemde yazılan Türk’ün Şehnamesi, Mithat Cemal Kuntay tarafından kaleme alınmıştır. Osmanlı Dönemi’nde Şehnameci kelimesi zaman zaman vakanüvis anlamında da kullanılmıştır. KAYNAKÇA / REFERENCES Ağarı, Ş. (2018). Bir övgü unsuru olarak Şehnâme kahramanlarının klasik Türk şiirindeki dönüşümü: Bâkî-Nedîm karşılaştırması. Cengiz, A. (2017). Divan Şiirinde Destan Kahramanı Olarak Zaloğlu Rüstem. Millî Kültür Araştırmaları Dergisi, 1(1), 33-43.

Divan Edebiyatının Kaynakları, Peygamberler ve Kıssaları

Divan edebiyatının kaynakları, oldukça çeşitlidir. Divan edebiyatında hem Türk kültürü ve tarihinden hem de diğer milletler ve İslam dininden alınan birçok unsur bulunmaktadır. Bu unsurları kısaca şu şekilde özetleyebiliriz: Kur’an ve Arap halk hikâyeleri İran mitolojisi ve Şehnâme Tasavvuf Peygamberler ve kıssalar Doğa (Hayvanlar, bitkiler vb.) Türk mitolojisi ve tarihî birikimi Yunan, Hint vb. uygarlarının birikimi Rivayetler Dönemsel olaylar Divan edebiyatı kaynaklarını temelde ikiye ayırabiliriz: Divan Edebiyatının Dini KaynaklarıPeygamber Kıssaları ve Peygamberlerin Divan Edebiyatındaki YeriDivan Edebiyatının Mitolojik Kaynakları Divan Edebiyatının Dini Kaynakları Divan yazınının temel çerçevesinin çizilmesinde en önemli şey kuşkusuz Kur’an-ı Kerim’dir. Kur’an ile bağlantılı olarak birçok yapı şiirde işlenmiştir. Örneğin melekler (dört büyük melek: Cebrail, Azrail, Mikail ve İsrafil, cinler vb. dinî inanç ögeleri divan edebiyatının gelişmesinde etkilidir. Divan edebiyatı Arap ulusu tarafından temellendirildiği için Arap gelenekleri ve halk hikâyeleri de edebiyatımız üzerinde etkilidir. Örneğin Leylâ ile Mecnun mesnevisinin aslında bir Arap halk hikâyesinden ortaya çıktığı söylenmektedir. Ancak Türklerin Arap kültür ve medeniyetinden etkilenmesi daha çok İran kanalıyladır. İran coğrafyasındaki büyük şairler Arap kültüründen yararlanmış, Türk şairler de onlardan yararlanmıştır. Tâ İslamiyet’ten önce Kâbe’nin duvarlarına şiirler asıldığı bilinmektedir. Bu durum Arap şiir geleneğinin gelişkin bir durumda olduğunu göstermektedir. Divan edebiyatının temel taşlarından biri olan aruzu ortaya koyan İmam Halil de bir Arap dil bilimcidir. Kur’an-ı Kerim ile bağlantılı olarak divan şiirini etkileyen bir başka kaynak da peygamber kıssalarıdır. 15. yüzyıl şairlerimizden Kerderli Mahmut’un “Nehcü’l-Feradis”i, 14. yüzyıl yapıtlarımızdan Rabguzi’nin “Kısasü’l-Enbiya” peygamber kıssalarının tâ Harezm sahasına kadar önemli bir kültür birikimi oluşturduğunu göstermektedir. Bu kıssalarda peygamber belirli özellikleri ile öne çıkarılırlar. Şimdi de peygamberlerin divan edebiyatı içindeki temsil ettikleri kavramları inceleyelim. Peygamber Kıssaları ve Peygamberlerin Divan Edebiyatındaki Yeri Hz. Muhammed: Son peygamberdir. Ayı ikiye bölme, miraç ve ümmi olmasına rağmen yüce ve kutsal bir bilgiye mazhar olması mucizelerindendir.Yusuf Peygamber: Kardeşleri tarafından babası Hz. Yakup’tan bir bahane ile alınarak kuyuya bırakılan Yusuf peygamberin Mısır’a hükmetmesi ve babasına kavuşması anlatılır.Yakup Peygamber: Kardeşleri ile giden Yusuf, onlarla geri dönmez. Yusuf bir kuyuya atılmıştır. Oysa Yusuf’un kardeşleri babalarını Yusuf’u kurt yedi diye kandırmışlardır. Ona inanması için Yusuf’un kanlı gömleğini vermişlerdir. Bunu duyan Yakup peygamberin gözlerine perde inmiştir.Nuh Peygamber: İnsanların taşkınlıkları sonucunda Tanrı’nın onları cezalandırması ve Nuh peygamberin bir gemi yaparak inananlar ile birlikte tufandan kurtulması.İbrahim ve İsmail Peygamber: İbrahim, İsmail peygamberin babasıdır. İbrahim peygamber putları kırar ve Nemrut’un zorbalıklarına boyun eğmez. Bu nedenle harlı bir ateşe atılır. Ancak ateş onu yakmaz. İbrahim peygamber bir gün rüyasında Tanrı için en değer verdiği şeyi yani oğlu İsmail’i kendisi için kurban etmesi gerektiğini görür. Ancak İsmail de Tanrı sevgisi uğruna bunu kabul etmesine rağmen gökten bir koçun indirilip koçun kurban edilmesi istenir. İbrahim peygamber Halilullah adıyla anılır ve bereketin simgesidir. Kurban kelimesi geçtiğinde ise genelde hem İsmail hem de İbrahim peygamberlerin adı anılır. Ayrıca Kabe’yi de İbrahim peygamberin yaptığı rivayet edilir.Davut Peygamber: Kahramanlığı ve sesinin güzelliği ile tanınır. Zırhı ile dönemindeki etkin askerî başarıları ile tanınır. Ayrıca Kral Calut’u öldürerek İsrailoğullarının hükümdarı olmuştur.Musa Peygamber: Musa peygamber İsrailoğullarını Mısır’daki firavunun zulmünden kurtarmış ve Kızıldenizi ikiye ayırarak karşıya geçmiştir. Ancak halkı onun 10 Emir’i almak için Sina Dağı’na çıkmasıyla eski geleneklerindeki gibi Altın Buzağı yapıp ona tapmıştır. Harun peygamber onları engelleyememiştir.Âdem Peygamber: İslami bilgiye göre insanların atasıdır. Havva ile birlikte yasaklı elmadan yedikleri için dünyaya sürgüne gönderilmişleridir. Bu yüzden dünya bir sürgün yeridir.İsa Peygamber: Hiç iyileşemeyecek hastalara nefesi ile şifa olması ile bilinir. Diğer Peygamberler Şit Peygamber: Dokuma işlerinin piridir.İdris Peygamber: Terzi ve kâtiplerin piridir.Lut Peygamber: Sapkın bir kavim olan Lut kavmini Tanrı yoluna döndürmek istemiş ama başarılı olamamıştır. Bunun üzerine Tanrı Lut kavmini cezalandırmıştır. Hud peygamber: Sapkın bir kavim olan Ad kavmini Tanrı yoluna döndürmek istemiş ama başarılı olamamıştır. Bunun üzerine Tanrı Ad kavmini cezalandırmıştır.Salih Peygamber: Müşriklerin Tanrı’ya iman etmesi için kayadan deve çıkarmasına rağmen bu kişiler ona inanmamışlardır. Bunun üzerine Tanrı o halkı cezalandırmıştır.Süleyman Peygamber: Zenginliğin, gücün ve cinlere hükmetmenin sembolüdür. Rüzgâra ve hayvanlara hükmeder. Asaf adlı veziri onun doğru kararlar vermesinde etkilidir. Hüthüt adlı bir kuşun onun tahtını taşıdığı inanışı vardır.Yunus Peygamber: Kavminin kötülüklerinden tecride çekilmek isteyen Yunus peygamber ulusundan bir gemiye binerek uzaklaşır. Ancak bindiği gemide onu denize atarlar ve bir balina (Yunus?) tarafından yutulur. Tanrı’ya ettiği dualar sayesinde bu zor durumdan kurtulur.Eyüp Peygamber: Zenginliği, sabrı ve güzel ahlakı ile tanınır. Geçirdiği ağır hastalıklara ve belalara rağmen Allah’a olan imanında en ufak bir aksama olmamasıyla bilinir. Divan Edebiyatının Mitolojik Kaynakları Divan edebiyatının İslam ve Kur’an dışındaki en önemli kaynakları Türk tarihî birikimi ve Şehname’dir. Şehname kahramanları ile ilgili yazımıza ulaşmak için “Şehname kahramanları” bağlantısına tıklayın. Erken dönemde Âşık Paşa’dan başlayarak Necati, Nedim, Fuzuli, Baki ve Enderunlu Vasıf’ın başını çektiği sanatçılar eserlerinde Türklerin yaşam tarzlarını ve yer yer de mitolojik geçmişini şiirlerinde yansıtmıştır. Özellikle mahallileşme akımı bu hususta önemli bir rol oynamıştır. Nedim ve Enderunlu Vasıf gibi sanatçılar halkın inanç ve yaşam tarzlarını divan şiirine taşımışlardır. Fuzuli gibi klasik geleneğe bağlı şairlerde bile Türk halk inanışları ve gelenekleri şiirlerde önemli yer tutmuştur. Bunun en güzel örneği Fuzuli’nin Usanmaz mı Matlalı gazelidir. Bu gazelde birçok Türk geleneğine ait unsur vardır: Şeb-i hicrân yanar cânım döker kan çeşm-i giryânım Uyadır halkı efgânım kara bahtım uyanmaz mı Bu şiirde kadim Türklerin gözlerinin altını kesip yas için kanlı yaşlar dökmesine atıf yapılmıştır. (Bk. Eski Türklerde Yuğ Töreni) Divan sanatçıları eserlerinde özellikle de mesnevilerde efsane ve destan türündeki halk anlatılarına yer vermişlerdir. Özellikle mesnevilerde Türk destanları içerisinde görülen kahraman motifinin incelikle işlendiği görülür. Ahmet Paşa’nın aşağıdaki şiiri Türk kelimesinin güç ve savaşçılık ile telmihli oluşuna örnektir: Türk-i çeşmin tîr-keşinden cânı kim kurtara kim Ne kadar kim gözlerem tîr-i kazâ eksik değil Bu kahraman tipi sadece Türk edebiyatında değil fars ve İran edebiyatında da Türklerin kahraman ve savaşçı kimlikleriyle bir divan edebiyatı mazmununa dönüşmesini sağlamıştır. Ayrıca Türk kelimesi Farsçada mecazen güzel anlamını da kazanmıştır: Farsçada mecazen “güzel” anlamına gelen Türk kelimesi (Ateş ve Tarzi 1976: 307), “sevgili, maşuk” karşılığında kullanılmış, hatta kelimeyle ilgili türk-i çîn (güneş), türk-i hisârî (güneş, ay), türk-i felek (merih), türk-i nîmrûz (güneş) gibi terkipler oluşturulmuşturSıtkı Nazik Diğer Uygarlıkların Etkisi Divan edebiyatının son döneminde etkili olan sebkihindi akımında Fars-Hint zevki ön plana çıkarken yine İskender gibi tarihi Helen kagramanları Zülkarneyn gibi Doğu’ya övgü tiplerle birleştirilerek şiire konu edilmiştir. […]

ENGLISH ARTICLES

CHARACTERISTIC FEATURES OF TURKISH: Basic Information About Turkish

Since Turkish is an Altai language, it contains the basic features of the Altai language family. Turkish has a regular grammar on many issues. In addition, Turkish has a Latin-based phonetic alphabet. Ensar KILIÇ* Some other characteristic features of Turkish are as follows There is no grammatical gender category in Turkish. For example, different words are not preferred for 3rd personal pronoun, as in English. There are 3 different pronouns to 3rd personal pronoun in English: He, she and it. However, there are only z pronoun in Turkish. This is also the case with occupational names. When the “öğretmen” is said, this means both the female and the male teacher.Turkish is a language using suffixes. Words do not get prefixes. Prefixes such as anti, na, bi are used in Turkish grammar, but these prefixes have entered to Turkish from foreign languages. (For examples: anti-virüs “antivirus”, bi-haber “uninformed” etc.)Since Turkish is a suffix language, several additional can be used in a row. For example, in a contest held in 2017, thanks to dozens of additions brought to the word “muvaffak” in Arabic origin, the Word “muvaffakiyetsizleştiricileştiriveremeyebileceklerimizdenmişsinizcesinesiniz” was chosen as the longest expression that can be derived in the world languages. This shows the importance of suffixes for Turkish.Since Turkish is a suffixed language, suffixes do not change the roots of the words like fusional languages. For example, when “-lük” suffix is added to the word göz, the root of the word does not change: göz “eye”, gözlük “glasses”.Uses common syntax of Turkish, Ural and Altaic languages. In other words, the syntax of Turkish is basically “subject-object and / or complement-predicate”.When making noun phrase in Turkish, the suffix of interest is used after the first word: kapının kolu “handle of the door” (kapı: door, kol: handle, +nın: the suffix of interest).It can be stated who is doing the work in the sentence with personal suffixes in Turkish. So it doesn’t always have to be a visible subject. For example, “Kapıyı açtım. (I opened the door.)” when said, a person pronoun is not required to be used.Turkish has palatal (great) vowel and labial vowel harmony. The great vowel harmony exists in other Altai languages other than Turkish. Labial vowel harmony has become evident in Turkish since the 17th century. However, both other Turkish dialects and many other Altaic languages do not have a labial vowel harmony.There is consonant harmony in Turkish. In other words, suffixes after p, ç, t, k consonants always begin with voiceless consonants. When p, ç, t, k consonants get a vowel after them, they become voiced consonant, meaning they soften. In this case, these sounds become b, c, d, ğ sounds. However, in order for this change of voice to occur, a vowel must exist before the voiceless consonant at the end of the word and the word must not be a single syllable.Turkish can take words from foreign languages. However, it does not accept the rules of foreign language knowledge, it does not receive additional from foreign languages. There are only a few exceptions to this situation. These appear in a limited number of examples, such as the completion structure taken from Persian (such as aşk-ı memnû “forbidden love”), the relative suffix +i taken from Arabic (such as ahlaki “ethical”), and the +ion suffix taken from French (such as atmasyon “bullshit”) etc.In Turkish, the question is mostly done with the “mı, mi, mu, mü” prepositions.In Turkish, passive, reflexive, reciprocal, transitivised and factitive voices are done with suffix. REFERENCE Banguoğlu, T. (1974). Türkçenin grameri. Baha Matbaası. Eker, S. (2010). Ünlülerin temel özellikleri üzerine birkaç not. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Semih Tezcan’a Armağan, p. 305-320. Ergin, M. (1998). Türkçe dil bilgisi. Bayrak Yayınları, İstanbul. For in Turkish article click. * Kılıç, Ensar (2020). Characteristic features of Turkish. Simit-Çay Edebiyat Etkinlikleri WEB, p. 1.

THE DISCONNECTED (OĞUZ ATAY)

Tutunamayanlar (The Disconnected) is one of most important works in Turkish literature. This work content the first postmodern experiment in Turkish literature. That’s why plot and reality move away from modernist novel. The reality is almost collapsed. It is a impossible to find a plot in style we are know in novel. This novel witness to collapse of reality thanks to intertextuality, postiche and leitmotif techniques. Turgut Özben’s life is which is told in “Tutunamayanlar” (The Disconnected). Turgut was very influenced by Selim’s suicide. The common points of Selim and Turgut are that they can not cope with the hypocrisy of the modern world. Reality in the Novel In fact, there is a lot of distorted information that we know correctly. For example, Gogol’s suicide is mentioned. Actually, there is no such thing. These is good examples revealing the relevance of post-modern literature to reality. Literature isn’t a messenger or educationist. Narrator should not feel necessity such as revealing the reality. Irony and distortion are the most important driving force of narrative. These two concepts provide the reach of reader to aesthetic pleasure. No longer, traditional and modern are demolished. The action had burried inside the reality. It does not mean that reality is completely lost in novel. Reality inside the novel should be consistent within itself. Contrasts between dimensions are resolved with “story inside story”. Detailed Turkish version (Click)