İlhan Berk: II. Yeni’nin Sürrealist Portresi

İlhan Berk, II. Yeni şiirinin Türk edebiyatında sürrealist çizgisi ile ön plana çıkan şairidir. O sürralizm ve dadaizm gibi dünya savaşları sonrası oluşan yıkıcı edebî akımların etkisiyle söz dizimini parçalar. Bunu “bir şiirin çok anlamlı okumalara açık olması” ilkesi olarak açıklar. Kendine yeni bir dil inşa eder. Şairin edebî kişiliği (maddeler halinde) için tıklayınız.

Onun edebî kişiliği ve şiiri, toplumcu gerçekçiliğin iz düşümünü de taşır. Bunu yaparken de sürrealizmin etkisi hâlâ üzerindedir. Öyle ki bu tavır onu otomatik şiir adı verilen romandaki bilinç akışı tekniğine benzer yeni bir düzleme sürüklemiştir. “Atımı İstedim Evin Göğü Gerindi” şiiri onun şiir tarzının küçük bir özeti gibidir:

Atımı istedim evin göğü gerindi
Çin gülleri bir yerden ordan geliyordum
Öyle sular dağların üstüydü isminiz
Yeşil, o solukları gibi rüzgârların
Bir bin yıl rüzgâr değirmeninizde kaldım

Şiirin bu bölümünde “yeşil, o solukları gibi rüzgârın” ve “bir bin yıl” gibi bölümlerde Türkçenin söz diziminin bozulduğu açıkça görülmektedir. Nitekim İnan ve Üstten ondaki söz dizimi yıkımı ve otomatik şiiri şu şekilde anlatır:

İlhan Berk, şiirleriyle zaman zaman anlamsızlık modunda algılanan bir şair olmakla birlikte, irtibatlı görünmeyen sözcüklerin veya sadece istediği cümlenin anlaşılması emeline dayanan dizelerin arasına sıkıştırdığı anlam kümecikleriyle şiirini inşa eden bir şair olarak bilinir. Bu tavrıyla Berk, aslında varolan şiir paradigmasına protest bir tavır geliştirir; uzak çağrışımlı tamlamalar ve yapıbozucu cümle yapısıyla da ‘şiir’de anlamın üzerini çize çize ilerler.

İnan ve Üstten

İlhan Berk Kimdir?

İlhan Berk, Manisalı olup bir süre Giresun’da ilkokul öğretmenliği yapmıştır. Daha sonra Fransızca eğitimini tamamlayarak Rimbaud gibi önemli şairlerin çevirisini yapmıştır.

Edebî Kişiliği (Maddeler Hâlinde) ve Şiirleri

• Türk şiirinin en üretken şairlerinden İlhan BERK’in poetikası sürekli bir değişim üzerine kuruludur. Tüm yeryüzünü yazma istemindeki Berk için her şiir, kitap yeni bir başlangıçtır. Birçok nesneyi şiirine sokan Berk, şiirin tanımı konusunda kesin duruş edinme kaygısı taşımadığından, kapalı bir şair olarak nitelendirilmiştir.[1]
• Kadın, aşk ve cinsellik değişmeyen konularıdır.
• O, daha önceden başka şairlerce anlatılan bir konuyu nasıl yazacağı üzerinde durur. Örneğin aşk ve erotizm izlekleri etrafında kurulan Âşıkane, Deniz Eskisi ve Güzel Irmak farklı biçimlerde yazılmıştır.[2]
• İstanbul Kitabı, İstanbul’un yoksul, ağır işlerde çalışan işçilerini, şehrin kozmopolit yapısını, mahalle ve sokaklara dağılmış küçük yaşantıların kesitlerini muhalif bir  bakış açısıyla yansıtır. Şair bu gözlemleri sosyalist bir flaneur edasıyla anlatır.[3] Yani o yaşamın içine girebilen ve hayatı her yönüyle inceleyebilen bir gözlemci şairdir. II. Yeni şairlerinden ayrılan en önemli yönü de budur.
• İlk şiirlerinde hece veznini kullanmıştır. Döneminin önemli dergileri olan özellikle halkevi dergilerinde bu şiirlerini yayımlamıştır.
• Onun şiirinin değişmeyen tarafı sürekli değişmesidir. Bunun için yaşamının sonuna kadar birçok yeni tarz denemiştir. Şiirlerinde romantik bir cinsellik anlayışının yanında tutkuları ve ihtirasları da anlatmıştır.
• Aykırılık ve çelişki onun şiirinin vazgeçilmez parçalarıdır.
• Oldukça küçük hacimli şiirleri de vardır. Özellikle gençlik yıllarındaki şiirlerinde empresyonist anlayışa uygun kızıllık vb. temalar işlenmiştir. Ondaki klasik çizgi sembolizmden çok empresyonizme yakındır. Ancak Rimboud’u kitabını çevirecek kadar iyi tanıması onun şiirindeki imgelerin sembolizmden izler taşıdığını ortaya koymaktadır.
• Edip CANSEVER gibi ulaştığı nokta daha çok nesre yaklaşmak olmuştur. Bu durumda mitolojik ögeler ve halk bilimi ögeleri şiirini anlamlandırmasında ona yardımcı olmuştur.
• Saint Antoine’nin Güvercinleri adlı şiiri ile II. Yeni hareketine dâhil olmuştur.
• Şiirin anlam için yazılamayacağını söylemiştir.
• TDK’dan ve diğer edebiyat otoritelerinden birçok ödülü vardır.
•  Kül, İstanbul, Güzel Irmak ve Deniz Eskisi ödül kazandığı kitaplarıdır. 2008’de vefat etmiştir.
• Daha çok şiir alanında eser vermiştir. Ancak Uzun Bir Adam (1982) adlı anlatısı ve Şifalı Otlar Kitabı (1982) adlı birtakım kitapları da vardır.

KAYNAKÇA

[1]     Ali Akgün, İlhan BERK’in Şiirinde Nesne Sorunu, web: http://www.thesis.bilkent.edu.tr/0002027.pdf

[2]     age

[3]     Sevgül Türkmenoğlu, İlhan BERK’in İstanbul Kitabında Flaneur, International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 6/3 Summer 2011

İnan, R., & Üstten, A. U. (2015). Bir değer algısı olarak İlhan Berk şiiri.