Olumsuzluk ekinin yapım eki mi yoksa çekim eki mi olduğu tartışmalı bir konudur. Nitekim Türk Dil Kurumu da bu soruya kesin bir cevap vermemektedir. Bununla birlikte olumsuzluk eki -ma / -me, merkezî sınavlarda yapım eki olarak kabul edilmez, basit kelime olarak kabul edilir.
Türkçede çekim eklerinden sonra fiilimsi ya da yapım eki gelmez. Örneğin çoğul eki alan bir sözcüğe bir daha yapım eki getirmek mümkün değildir. Oysaki olumsuzluk ekinden sonra fiilimsi eklerini getirebiliriz: Hiç gülmeyen, ummadık vb. Yani olumsuzluk ekinden sonra yapım eki gelmesi, bu eke yapım eki diyenlerin temel savunmasıdır. Ayrıca Hirik (2015) anlam değiştirici özelliği nedeniyle bu yapıyı yapım eki olarak almıştır.
Ekin çekim eki olduğunu savunanlar ise olumsuzluk ekinin fiilin doğal bir işlevi olduğunu söyler. Yani onlara göre bu ekin temel görevi kelime yapma değil mevcut yapıyı işletmektir. Bu sebeple görevi yeni bir fiil türetmek olan çatı ekleri gibi yapım ekleri olumsuzluk ekinden sonra değil önce gelir. Bu durum bahsi geçen ekinin çekim eki olduğunu söyleyenlerin tezidir.
Olumsuzluk eki nedir?
Olumsuzluk eki, Türkçedeki fiillere gelerek bunları olumsuz hâle getiren bir ektir. Neredeyse tüm Türk lehçelerinde -ma, -me şeklindedir. Yalnızca Kırgız Türkçesi ve bazı kuzey lehçelerinde -ba, -be biçimi vardır. Ayrıca geniş zamanın olumsuzu istisnai bir durum oluşturur ve -maz, -mez biçimindedir.
Olumsuzluk ekinin yalnızca fiillere geldiğini unutmamak gerekir. Nitekim isim cümlelerini olumsuz yapmak için değil edatı kullanılır. Bunların yanında yoksunluk eki olan +sız, +siz ve bazı bağlaçlar da cümleye olumsuz bir anlam katar. Türkçedeki olumsuz yapıları İlhan (2005) şu şekilde açıklamıştır:
Kelimelerin olumsuzlaştırılmasında kullanılan iki temel olumsuzluk eki (-sız, -ma) yanında kavramların olumsuzluğunu soru yoluyla ifade eden ±mı soru eki de vardır. Bunlardan isimlere eklenen –sız ekiyle fiillere eklenen –ma olumsuzluk eki Türkçenin en eski dönemlerinden beri kullanılan eklerdir. Ancak –ma’nın diğer bazı eklerle kalıplaşmasıyla ortaya çıkan ve kullanımı -ma’dan farklı olan -madan, -maz, gibi fiilimsi ekleri ile -mazlık –maksızın ekleri de Türkçede kullanılan diğer olumsuzluk ekleri olarak görülmektedir.
Nadir İlhan
Ayrıca bu ek, şimdiki zamandan önce geldiğinde ünlü daralmasına uğrar. Böylelikle ek -mı, -mi hatta -mu, mü‘ye dönüşür. Örneğin “Annem onu hiç görmüyor” cümlesinde ek -mü hâline gelmiştir.
Olumsuzluk eki kelimeyi türemiş yapar mı?
TYT ve KPSS gibi merkezî sınavlarda tartışmalı konulara sıklıkla girilmez. Hele gele ÖSYM’nin TDK’nin bile açıkça tarafsız kaldığı bu konuda soru sorma ihtimali oldukça zayıftır. (TDK’nin görüşü için bakınız.) Bununla birlikte test kitaplarındaki sorularda sıklıkla olumsuzluk eki alan kelimeler basit kelime grubuna alınır.
Test kitaplarında, bu eki alan bir fiil gördüyseniz bu eke yapım eki dememelisiniz. Eğer ÖSYM bir gün bu konuda soru sormaya karar verirse o da mutlaka soru öncesinde konuyla ilgili bir açıklama yapacaktır. Bu tarz bir yaklaşım tıpkı takısız isim tamlaması bahsinde olduğu gibi tartışmaları bitirecektir.
İsim-fiil olan -ma, -me ile olumsuzluk yapan bu ek farklı yapılardır. Bu sebeple bu iki ek, birbirine karıştırılmamalıdır. İsim-fiil ekleri cümleye olumsuz bir anlam katmaz. Bu eklerin işlevi fiillerden geçici veya kalıplaşarak kalıcı isimler yapmaktır.
Kaynakça
Hirik, E. (2015). Anlam değiştirme aracı olarak olumsuzluk eki–mA. Karadeniz Araştırmaları, (44), 167-185.
İlhan, N. (2005). Türkçede olumsuzluk. Karaman Dil Kültür ve Sanat Dergisi, 271-279.
İlk yorum yapan siz olun