Türkçede /b, f, m, p, v/ fonemlerinin boğumlanması esnasında dudaklar kullanıldığı için bu seslere dudak ünsüzleri denir. Ayrıca /b, m, p/ sesleri çift dudak ünsüzü adını alır. Çünkü bu seslerin oluşumunda her iki dudak da kullanılmaktadır. Ayrıca /b/’den önce gelen /n/’nin /m/’ye dönüşmesi, dudak ünsüzlerinin benzeşmesi (n>m değişimi) olarak tanımlanır: anbar>ambar vb.
Türk alfabesinde kullanılmayan ancak konuşma esnasında sesletilen başka dudak ünsüzleri de vardır. Özellikle tarihî Türk lehçelerinde iki dudağın öne doğru uzamasıyla boğumlanan /w/ buna örnektir. Bu sese çift dudak /w/’si denmektedir. Bu ses günümüz Türkiye Türkçesinde yuvarlak ünlülerden sonra da kullanılan bir fonemdir.
Türkçede /b/ foneminin hemen önünde bulunan /n/ sesleri çoğunlukla /m/’ye döner. Buna dudak ünsüzlerinin benzeşmesi denir. Dudak ünsüzlerinin benzeşmesi genellikle Farsçadan Türkçeye geçen kelimelerde görülür. Buna ambar, çarşamba, pembe gibi kelimeler örnektir. Ayrıca Türkçe kökenli saklambaç kelimesinde de bu ses olayı mevcuttur.
Bu benzeşme çeşidi ses bilimi açısından gerileyici yakın yarı benzeşmedir. Çünkü /b/ kendisinden hemen önceki sesi değiştirir. Bu da benzeşmenin yakın olduğu anlamına gelir. Ayrıca /b/ kendisinden önceki sesi tam olarak kendine benzetmez. Bunun yerine özellik olarak /b/’ye daha yakın olan /m/’ye dönüştürür. Çünkü hem /m/ hem de /n/ genizsil ünsüzlerdir. Bu yüzden benzeşme tam değil yarıdır.
Not: İstanbul gibi özel adlarda bu benzeşme uygulanmaz.
Türk lehçelerinde en çok rastlanan dudak ünsüzü değişimi, dudak ünsüzlerinin benzeşmesidir. Fakat dudak ünsüzleri başka değişim veya nöbetleşmeler de yaşar.
Türkçede sıkça görülen dudak ünsüzü nöbetleşmesi /b/ ve /m/ sesleri arasındadır. Nitekim birçok Türk lehçesinde ilk sesteki /b/ sesi /m/’ye dönüşür. Bunun en güzel örneği Türk lehçelerinin büyük bölümünde ben zamirinin men şeklinde söylenmesidir. Buna /b/>/m/ değişmesi denir.
Göktürkçe yazı dilinde kelime sonunda bulunan /b/ sesleri de /v/ sesine dönüşmüştür. Bu olay sub “su” ve eb “ev” gibi kelimelerde karşımıza çıkar.
Ayrıca /n/ sesinin /m/’ye dönüşmesi sadece /b/ sesinden önce gerçekleşmez. Örneğin geniz /ŋ/’si göŋlek kelimesi örneğinde /m/’ye dönüşmüştür. Günümüz Türkçesinde gömlek biçimindedir.
Bir dudak ünsüzü olan /b/ tarihi süreç içerisinde /f/ sesine de dönüşmüştür. Örneğin Eski Türkçedeki öbke “ciğer” kelimesi bugün anlam değişimine de uğramış ve “öfke” hâlini almıştır.
APA 7 Atıf Sistemi, Amerikan Psikoloji Derneği (American Psychological Association) tarafından geliştirilen bir kaynak gösterim… Daha Fazla
Brezilya’dan Japonya’ya İnsan Manzaraları, farklı coğrafyalarda yaşayan insanların hayatlarını, kültürlerini ve hikâyelerini bir araya getiren… Daha Fazla
10. Simit Çay Edebiyat Etkinlikleri Şiir Yarışması, dünyanın dört bir tarafından ve farklı geçmişlerden gelen… Daha Fazla
Tarih, edebiyat ve kurmaca kavramları birbirleriyle derin bir ilişki içinde olan, ancak her biri farklı… Daha Fazla
Tatilde deniz suyunun sıcak olmasını tercih edenler için Türkiye, birbirinden güzel plajları ve sıcak deniziyle… Daha Fazla
Emir Timur, Türk kökenli büyük bir savaşçı ve devlet adamıdır. Bununla birlikte, etnik geçmişinde Moğol… Daha Fazla