TÜFEK KİM TARAFINDAN İCAT EDİLDİ?

Kısaca: Dünya tarihinde ilk ilkel tüfek 10. yüzyılda Çin’de icat edildi. Bu tüfek elde kullanılabilen küçük bir top mermisi formundaydı. Peki, ilk silah ne zaman icat edildi? Bugün bildiğimiz anlamdaki ilk ateşli silah ve tüfeklerin öncü üretimi, 14. yüzyılın sonlarına doğru İtalya’da ortaya çıktı. Dünya tarihinde ilk kez tüfekli askerlerden oluşan hususi tüfekçi birlikleri silahın icadı ile 15. yüzyılın ikinci yarısında Osmanlı Devleti tarafından tesis edildi. Ayrıca Çin dışında ilk ateşli silahlar, Memlûklar tarafından Ayn-ı Calûd Savaşı’nda kullanıldı.

İLGİ ÇEKİCİ AYRINTILAR

Dünyanın tüfeğe benzeyen ilk silahı 10. yüzyılda Çin’de üretilmiştir. Nitekim ateşli silahların doğrudan atası olan ve ateş mızrağı adı verilen bu icat, bir mızrağın ucuna tutuşturulmuş barut tüpünün yardımıyla kullanılmıştır[1] Şarapnellerin bir namlunun içerisine yerleştirilerek ateşlenmesi prensibinin zamanla gelişmesi, bugün tasvir ettiğimiz anlamdaki tüfeğin ilk prototipinin ortaya çıkmasını sağladı. Bu ilk prototiplerde mermi olarak kullanılan mızraksı yapılar, namludan çıkış yaptıktan sonra kadranlı alev topu şeklinde hedefine doğru yönelmiştir.

Çinlilerin 9. yüzyılda siyah barutu icat etmesinden sonra gelişen bu teknoloji, daha sonra Orta Doğu, Afrika ve Avrupa’ya yayılmıştır. Bu teknoloji ile üretilen silahlar, var olan kaynaklara göre ilk kez 1132’de Çin’de kullanılmıştır. Yani Çinliler ilk ateşli silahları Jin–Song Savaşı’nda kullanmıştır.[2] Çinliler geliştirdikleri bu teknolojiyi daha da ileriye taşımış ve bambudan yapılan barut haznelerini daha dayanıklı olan metalden üretmeye başlamışlardır. Ayrıca patlayıcı gücünü artırmak için tüfeğin itici aksamındaki barutun potasyum nitrat oranını artırmıştır. Böylelikle merminin namlunun ucunu tamamen tıkamasını sağlayarak itici gücü geliştirmeyi başarmışlardır.[3] Ancak bu yıllarda bireysel çatışmalarda kullanımının zor olması nedeniyle küçük ateşli namlular yerine, bugün top olarak adlandırdığımız alan taarruzuna yönelik ateşli sistemler ön plana çıkmıştır. Elde kullanılabilen tüfeksi sistemlerin elimizde bulunan ilk örneği 13. yüzyılın sonlarına aittir. Bu savaş aleti, 1288’de Çinlilerin Moğollara karşı kullandığı Heilongjiang el topu olarak adlandırılan silahtır.[4]

Çin dışında ilk ateşli silah Ayn-ı Calûd Savaşı’nda Moğollara karşı kullanılmıştır.

Çin dışında ilk ateşli silah 1260 yılında Moğollar ile Memlûklar arasında yaşanan Ayn-ı Calûd Savaşı’nda kullanılmıştır. Nitekim bu savaşta Memlûklar, Moğollara karşı tarihte ilk kez topu kullanmıştır.[5] Avrupa’ya barut ve ateşli silahlar İpek Yolu üzerinden ulaşmıştır. Moğol İstilası’nın da etkisiyle 13. yüzyıldan itibaren yayılmaya başlamıştır.

Avrupa’da ateşli silahlar ilk kez Calais Kuşatması’nda kullanılmıştır.

Avrupa’da ilk kez top mermileri Calais Kuşatması’nda (1346–47) İngilizler tarafından kullanıldıysa da askerlerin bireysel el silahı olarak ateşli silahı kullanması, 14. yüzyılın sonlarına doğru İtalya’da gerçekleşmiştir. İtalyanların şoppi adını verdikleri bu el topları, gerçek anlamda bugünkü elde kullanılan tüfeğin ilk kullanışlı örneğidir. Aynı yıllarda Osmanlı ve Altınordu Türkleri de ateşli silah teknolojisi ile yakından ilgilenmiştir. Ruslar, Altınordu Devleti sayesinde tüfekle tanışmıştır. Bu nedenledir ki, Rusçada tyufyaki (Rusça: тюфяки) şeklinde kullanılan tüfek anlamındaki kelime Kırım Tatarcasından alıntıdır.

Tarihte ilk tüfekli harekât birliklerini Osmanlı kurmuştur.

15. yüzyılın sonlarında normal piyade birliklerinin belirli bölüklerini hususi tüfekçi birlikleri olarak tertip eden Osmanlı Devleti, tarihteki ilk tüfekli harekât birliklerini kuran devlettir. Aynı zamanda 15. yüzyılda Osmanlı Devleti, dünya savaş tarihini değiştiren şahi toplarını dökmüştür. Bu ilk gerçek anlamdaki ilk ağır bombardıman silahıdır. Şahi adı verilen bu toplar, o güne kadar surlardaki yeni tahkimatları engellemeye yönelik kullanılan bu teknolojinin aslında kalın kale duvarlarını yıkmak için de kullanılabileceğini göstermiştir.

Tüfeğin Osmanlı’daki kullanımını biraz daha detaylandırmak gerekirse İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi’nde bu konu şu şekilde açıklanmıştır:

Osmanlı’da tüfeğin ilk kullanılış yılı hakkında gerçek bir tarih tespit etmek mümkün olmamakla beraber, 1421 yılında Düzmece Mustafa hadisesinde, 1430’da Selanik Fethi’nde ve 1442’de Sivrihisar Kuşatması’nda tüfek kullanıldığı bilinmektedir. 1444 yılında Varna savaşında top ve tüfek geniş çapta kullanılmıştır. II. Murat devrindeki Macar seferlerinde ise tüfek ön plana gelmiştir. Bu devirde tüfeğin Osmanlı ordusunda kabul edilmiş olduğu anlaşılmaktadır.[6]

Arşiv belgelerine göre İslimye ve Gabrova’da Osmanlı’nın tüfek üretimi yaptığı görülmektedir.[7]

Silahlı Sistemlerin Değişimi

Silahlı sistemler, tarihte beş büyük değişim yaşamıştır. Medeniyet öncesinde taş, sopa ve tunçtan yapılmış basit aletler vardır. Yani dünyadaki ilk silah muhtemelen taştır. Nitekim neolitiğin sonu itibarıyla sosyal birlikler oluşturan insanlar, ilk kez sistemli birliklerde kullanılan silahlar üretmiştir. Savaş aletlerinin bu ikinci dönemi kılıç ve ok dönemi olarak bilinir.

Silah sistemlerinin üçüncü değişimi ağır bombardıman dönemi içerisindedir. Nitekim bu dönem, Bizans’ın muhkem savunmasının Osmanlı yapımı şahi topları ile yıkılması ile başlar. İstanbul’un fethi, tarihte ağır bombardımanın gerçek başlangıcıdır. Sonuçta şahi toplarının başarısı, artık güçlü kalelerle şehirleri savunmanın mümkün olmadığını göstermiştir. Barutu savunma sistemlerinin temel ögesi yapmıştır.

Dördüncü dönem karmaşık makineler dönemidir. Bu dönem dünyanın silahlanma yarışına girdiği 19. yüzyılın başlarından itibaren ön plana çıkmıştır. Özellikle endüstri devrimi ile daha girift barutlu ve mekanik sistemlerin icadını sağlamıştır. Toplar, makineli tüfekler, savaş uçakları bu dönemde savaşın makineleşen yönünü temsil etmiştir.

Rus yapımı Kalaşnikof tüfekleri, zorlu iklim şartlarındaki stabil çalışma başarısı ile karmaşık makineler döneminin basit ama etkili tüfekleri olmuştur. AK-47 olarak da bilinen bu tüfek, tarih boyunca en çok üretilen ateşli silahtır. Kalaşnikof, 1949’dan beri kesintisiz, üretim bandındadır.

Silah sistemlerinin beşinci çağı, özerk silahlar dönemidir. Bu dönemde otonom yani kendini yöneten yapay zekâlı ürünler ön plana çıkmıştır. Ayrıca insansız hava ve kara araçları savaşı insansızlaştırmayı vadetmiştir. Özellikle Türkiye, İsrail ve ABD gibi ülkelerin geliştirdikleri otonom ve insansız silahlar, savaşlarda belirleyici bir faktör haline gelmiştir. Bugün dünya silah sistemlerinde dördüncü aşamadan beşinci aşamaya geçişin yaşandığı bir dönem yaşanmaktadır.

Mermi Ne Zaman İcat Edildi?

Mermi, ateşleme sonrasında silahın namlusundan çıkan delici metallere verilen addır. Mermiler sıklıkla bakır, kurşun, çelik ve kauçuktan yapılır. Tarihte ilk mermiler el toplarında kullanılmak üzere 10. yüzyılda Çin’de üretilmiştir. Fakat yivli modern mermilerin kökeni Henri-Gustave Delvigne tarafından 1826’da Fransa’da tasarlanan mermi kalıplarına dayanır.

Mermi kelimesi Türkçeye Arapçadan geçmiştir. Kelime Arapçada “atılmış” anlamına gelir. Aynı zamanda Batılı dillerde kullanılan “bullet” kelimesi ise küçük top mermisi anlamına gelir.

Bugün dünyadaki kriminal olayların önemli bir bölümün ateşli silahtan çıkan mermi sebebiyle meydana gelmektedir. Nitekim seneden sadece Türkiye’de beş bin kişinin mermi yaralanması ile öldüğünü söyleyen Yılmaz (2004) bu gerçeği şu şekilde özetlemektedir:

Ateşli silahlar insanoğluna dünyanın bilinmeyen yörelerini araştırma sürecinde cesaret ve güç kaynağı olmuştur. En üst gelişim düzeyine askerî kullanım alanında ulaşan ateşli silahlar, bu yönüyle bir yandan ulusal sınırların korunmasına aracılık ederken öte yandan -bazen dünya çapında- en yıkıcı ve acımasız kıyımlara alet olabilmektedir. Ateşli silahlar, avcılık ve “savunma” amaçlı sivil bir kullanım alanına da sahiptir. Gerek askeri gerek sivil alandaki bu yaygın kullanım, kaçınılmaz bir şekilde, ateşli silahlarla oluşan kazaların, intiharların ve cinayetlerin rastlanma sıklığını arttırmaktadır. Ülkemizde, ateşli silah yaralanmaları sonucunda her yıl beş bin kadar insanımız ölmektedir.

Ahmet Yılmaz

Barutun İcadı

Barut, 808 yılında Tang Hanedanlığı yönetimindeki Çin’de icat edilmiştir. Fakat, barutun bu tarihten önce de kullanılmış olma olasılığı vardır. Çünkü bu saptama barutun güherçile, kükürt ve doğum otu içeren ilk formülünün kadim Çin kaynaklarında ilk kez yer aldığı tarihtir. Bu formülden 808’de Taishang tarafından bahsedilmiştir. Nitekim bundan 50 yıl sonra Taocu kaynaklarda da barut formülleri yer almıştır.

Taocu metinlere göre Çinli simyagerler barutu tesadüfen keşfetti. Nitekim asıl amaç hayatı sonsuz kılacak bir iksir bulmaktı. Çünkü barutun içeriğinde olan potasyum nitratın (güherçile) gücünü Çinliler daha 1. yüzyılda bilmekteydi. Çinlilerin potasyum nitrata ateş ilacı deyip onu bir tıbbi madde olarak gördükleri tarihî kayıtlarda mevcuttur.

Tüfek icat edilmeden önce zaten var olan barut, Orta ve Uzak Doğu’da Çin dışında da uzun süredir bilinen bir maddedir. Hatta Kaşgarlı Mahmud, henüz 11. yüzyılda Karahanlı sarayındaki havai fişek gösterilerinden bahseder. Bu barutun erken dönemde Türkler tarafından da kullanıldığını göstermektedir.

Uzay Topu Schchit-2

Silah sistemlerinin gelişiminde uzay topu Schchit-2 özel bir yere sahiptir. Çünkü bu silah dünya dışı için tasarlanan ilk ateşli silahtır. Nitekim roketin dış yüzeyi uzay boşluğunda dengede kalabilmesi amacıyla boşlukla kaplanmıştır. Bu silah Soğuk Savaş Dönemi’nde ABD’ye karşı Rusya tarafından üretilmiştir.

Uzun yıllar uzay topu, sadece bir iddiadan ibaret kalmıştır. Fakat Rusya, 2021 yılında ilk kez Rus devlet televizyonunda bu silahı kamuoyu ile paylaşmıştır. Silahın içerisinde çok sayıda el bombasına benzer müstakil patlayıcı vardır.

Uzay topunun menzili yaklaşık 160 km kadardır. Bununla birlikte silahın test işlemlerinin sonuçları bilinmemektedir. Bu silah kıtalararası balistik füzeler üreten NPO Mashinostroyeniya adlı savunma şirketi tarafından üretilmiştir.

KAYNAKLAR

[1] Chase, Kenneth (2003), Firearms: A Global History to 1700, Cambridge University Press, s. 31-32.

[2] Needham, Joseph (1986), Science & Civilisation in China, V:7: The Gunpowder Epic, Cambridge University Press, s. 222.

[3] Crosby, Alfred W. (2002), Throwing Fire: Projectile Technology Through History, Cambridge University Press, s. 99.

[4] Needham (1986), s. 293-294.

[5] Ahmad Y Hassan, Gunpowder Composition for Rockets and Cannon in Arabic Military Treatises In Thirteenth and Fourteenth Centuries.

[6] İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, 30. Sayı, 1979, s. 301.

[7] Mehmet Hacısalihoğlu (2008), Doğu Rumeli’de kayıp köyler, Bağlam, s. 77.

Yılmaz, A. (2004), Ateşli Silahlarla Olan Yaralanmalar, UBAP.

Bu yazının tüm hakları simitcay.com’a aittir.