Irk Bitig: Göktürk Alfabesiyle Yazılmış Eski Bir Fal Kitabı

Irk Bitig, Göktürk alfabesiyle Eski Uygur Dönemi’nde Mani sahasında yazılmış fal konulu bir kitaptır. [3] Ayrıca eser, Runik Türk harfleri yani Göktürk alfabesiyle yazılmış ve günümüze kadar ulaşan ilk kitaptır. Kısacası eser, Eski Türkçe dil özelliklerini gösteren bir fal kitabıdır.

1. Irk Bitig Hangi Dönemde Yazılmıştır?
2. Irk Bitig Hangi Alfabe ile Yazılmıştır?
3. Irk Bitig’in Konusu

Dönemine göre kaliteli bir Çin varağı üzerinde kaleme alınmıştır. Nitekim Irk Bitig’ten önceki Göktürk alfabesi ile yazılan eserlerin tamamı taş ve benzeri nesnelerin üzerine kazanarak meydana getirilmiştir. Yapıt, ilk kez Thomsen tarafından bilim dünyasına sunulmuştur.

Yapıt ile ilgili en kapsamlı çalışma ise Talat Tekin tarafından yayımlanmıştır. Türkistan’da bulunan Bin Buda Mağaraları‘ndan diğer birçok Uygur Dönemi ürünü ile birlikte bulunmuştur.

Yapılan çalışmalar eserin 9 yüzyıla ait olduğunu göstermektedir. Ayrıca eser, Mani çevresinin n ağzı özelliklerini gösteren Uygur edebiyatı ürünlerindendir. Eser, Türkçe olmak da birlikte dipnot şeklinde birtakım Çince ifadeler de kitabın belirli bölümlerinde bulunmaktadır. Eser, Sangun İtaçuk adında bir rahibe ithaf edilmiştir.

Irk Bitig Hangi Dönemde Yazılmıştır?

Eser, erken dönem Eski Uygur edebiyatına dâhildir. Bununla birlikte eser Uygur değil Göktürk alfabesi ile yazılması ve birçok arkaik kelime içermesi, yapıtın Göktürk ve Uygur edebiyatlarının geçiş eserlerinden biri olduğunu göstermektedir. Kaya eser ile ilgili şu bilgileri vermektedir:

Eski Türkçe dil özellikleri gösteren ve tamamı elimize geçmiş falla ilgili şimdilik yalnızca bir eser bulunmaktadır. Bu eser Irk Bitig ‘Fal Kitabı’ adını taşımaktadır. Yazma hâlindeki eser hâlen Londra’da İngiliz Müzesinin (British Museum) doğu yazmaları bölümünde 8212 numarada saklanmaktadır.

Cevat Kaya

Irk Bitig Hangi Alfabe ile Yazılmıştır?

Uygur Dönemi eseri olmakla birlikte Göktürk abecesi ile kaleme alınan bir eserdir. Böylelikle eser Göktürk harfleriyle yazılan tek kitap olma özelliği gösterir. Eser oldukça kaliteli bir Çin kâğıdına yazılmış, sayfalar resim ve şekillerle süslenmiştir.

Irk Bitig’in Konusu

Irk Bitig, 65 adet falın ve bu fallara ait açıklamaların yer aldığı, dönemine göre ezoterik sayılabilecek bir kitaptır. Kitaptaki fallarda Türk mitolojisine ait birçok motifin bulunması eseri, Türk edebiyatının ilk mitolojik yapıtı olarak öne çıkarmaktadır. Eserde ayrıca bol sayıda halk bilimi ögesi ve Türk destanları içerisinde de sıkça rastlanan totem inançları bulunmaktadır. Kitapta bazı geometrik şekillerin de fal bağlamında yorumlandığı görülmektedir. Eser Eski Uygur Dönemi’ndeki birçok kitabın aksine çeviri olmayıp tamamen özgün bir şekilde edebi üslupla yazılmıştır. Kitapta çok sayıda kelime tekrarını bulunması gözlerden kaçmamaktadır. Eserde ş ünsüzünün daima s ile yazılması dikkat çekicidir.

Eserin içeriğine bakıldığı zaman Türklerin yaşadığı coğrafyadaki kudretli görülen hayvanların bolca fallarda da kullanıldığı görülmektedir.

KAYNAKÇA

[1] Kaya, C. (2008). Irk Bitig’de falcılık. Kültür Tarihimizde Gizli Diller ve Şifreler, 359-368.

[2] Şen, S. (2004). Orhon Yazıtlarından Uygur Yazmalarına Anlam Daralmaları. Türklük Bilimi Araştırmaları, (15), 151-160.

[3] Tekin, T. (2013). Irk Bitig: Eski Uygurca Fal Kitabı. Türk Dil Kurumu Yayınları.