Ateşten Gömlek Romanı İncelemesi | Özet ve Karakterler

Ateşten Gömlek, konusu millî ideallere ulaşmak olan “Millî Edebiyat” anlayışıyla millî karakterlerle örülmüş Kurtuluş Savaşı romanıdır. Halide Edip tarafından yazılan romandaki olay örgüsü yaralı bir askerin günlüğünde geçer. Ateşten Gömlek özeti, incelemesi ve karakterleri ile ilgili ayrıntılar bu yazıda.

Ateşten Gömlek’te dönemin tarihî, sosyal ve siyasi yapısıyla ilgili olaylara hâkim realist bir bakış açısı vardır. Halide Edip Adıvar’ın Kurtuluş Savaşı’na bizzat katılması, romandaki anlatıcının gerçekçi gözlemlerle konuşmasını sağlar. Yani yazarın dünya görüşü ve edebî anlayışı Türkçülük akımı doğrultusundadır.

Ayşe, Millî Mücadele’nin Türk romanındaki idealist tiplerindendir. Nitekim Ayşe’nin yaptığı açıklamalardan sonra çevredeki askerler onun etrafında diz çöküp kılıçlarını ona vakfetmiştir. Çünkü Ayşe, İngiliz yanlısı Mister Cook ve Salime Hanım’ın konuşmaları karşısında Türk bağımsızlığını cesurca savunmuştur (bk. Millî Mücadele’nin Türk Milleti Açısından Önemi).

Ateşten Gömlek Romanının Özeti

Ayşe Vatan sevdalısı genç bir kadındır. Abisi Cemal’in arkadaşı olan Peyami ile evlendirilmek üzere İstanbul’a gider. Peyami’nin tavırları yüzünden gerçekleşmeyen bu evlilik Ayşe’nin İzmir’e dönmesi ile sonuçlanır.

Ayşe İzmir’e döndüğünde evlenir ve çocuğu olur. Ancak İzmir’in işgale uğraması ile çocuğu ve eşi hunharca öldürülür. Ayşe mecburen İstanbul’daki abisinin yanına gelir. Ayşe’nin Millî Mücadele’nin etkin bir unsuru olması böylelikle başlar.

Burada İngiliz himayesi taraftarı bir Salime Hanım ile karşılaşır. Ayşe, Salime Hanım’a İzmir’de yapılan dehşeti anlatır.

İstanbul’daki Sultan Ahmet mitinginin ardından Ayşe’nin abisi Anadolu mücadelesine katılmak için yola çıkar. Aynı zamanda Binbaşı İhsan da onunla beraber gitmektedir. Ayşe ise Peyami ile Ankara’ya ulaşmak için yola çıkar. 

Milli Mücadele’ye katılan bu üç isim de önemli görevler yürütür. Ayşe Eskişehir’de hemşirelik yapmaktadır. Bu arada hem Peyami hem de İhsan Ayşe âşıktır. Özellikle İhsan ile aralarındaki bağlılık Ihsan’ın savaşta yaralanmasının ardından iyice artmıştır. Bu süreçte Ayşe ona bakmıştır. Fakat İhsan’ın başka bir kadınla olan ilişkisini öğrenen Ayşe zamanla ondan soğur.

Ayşe Milli Mücadele’nin Türk milleti açısından ne kadar önemli olduğunu bilen bir kadındır. Bu sebeple kendisini tamamen vatanın kurtuluşuna adar. Muharebeler esnasında Ayşe, İhsan ve Ayşe’nin abisi şehit olur.

Peyami savaşta ağır yaralanmıştır. Doktorlar tüm çabalarına rağmen onu kurtaramazlar. Aslında anlatılan tüm bu olaylar Peyami’nin günlüğünde yazmaktadır. Doktorlar, bu anlatının Peyami’nin uğradığı beyin hasarı sebebiyle gördüğü halisünasyonların etkisiyle kurgulanmış olduğunu düşünür.

Ateşten Gömlek Romanı Karakterleri

Ateşten Gömlek romanındaki kahramanlar, Türk Kurtuluş Savaşı’nın yaşandığı dönemdeki realist çevreyi tasvir eder. Bunda Halide Edip Adıvar’ın Millî Mücadele’ye bizzat katılmasının etkisi büyüktür. Ateşten Gömlek karakterleri şunlardır:

• Ayşe: Romandaki vatansever kadın kahramandır. Oğlu ve eşini Yunanlar canice öldürmüştür. İzmir’in işgaliyle İzmir’den İstanbul’a gelerek abisinin yanına yerleşmiştir. Hem Peyami hem de İhsan ona âşıktır. Onun en büyük aşkı ise vatandır.
• İhsan: Rütbeli bir asker olarak Anadolu’daki mücadeleye katılmıştır. Ayşe’yi sevmektedir. Fakat başka bir kadınla olan ilişkisi nedeniyle Ayşe onunla izdivaçtan vazgeçmiştir. Cephede savaşırken şehit düşmüştür.
• Peyami: Romandaki olaylar Aslında onun günlüğüne kaydettiği hadiselerdir. Başından ağır yaralanması sebebiyle oluşan beyin hasarı sebebiyle bu hadiseleri bir halüsinasyon olarak kayda geçirdiği düşünülmüştür. Ayşe’ye âşıktır. Ancak daha önce Ayşe ile evlenmeyi reddettiği için Ayşe onunla yeniden birlikte olmayı kabul etmez.
• Salime Hanım: Romandaki İngiliz taraftarı tiptir. Bütün olumsuzlukları İttihat ve Terakkicilerin üzerine yıkmak ister. Salime Hanım ile Ayşe ilk karşılaştıklarında Salime Hanım’ın “İttihatçıların günahını böyle masum kadınlar ödüyor.” sözü bu görüşe işaret eder.
• Cemal: Ayşe’nin Millî Mücadele’ye de bizzat katılan abisidir.
• Mister Cook: İngiliz gazetecidir. Yunan tezlerinin doğruluğu konusunda ısrar eden olumsuz bir karakterdir.

Ayşe Karakteri

Ayşe karakteri aslında ülkesi uğruna sağlığını, ailesini ve umudunu feda edebilecek kadar vatansever bir kahramandır. İşte bu sebeple romanın olay örgüsünün merkezindedir. Ayşe, karakter sanatçının eserlerinde Seviye Talip’le başlayan güçlü kadın figürünün en etkili örneklerinden biridir.

İzmir’in işgali, Türk halkının kendi istiklali hedef alan tehlikenin farkına vardığı andır. Bu işgal üzerine Sultan Ahmet Mitingi’ndeki konuşması ile bildiğimiz Halide Edip, romanda da bu hadiseye vurgu yapar. Nitekim Ayşe, işgal sırasında çocuğunu ve eşini kaybeden vatan sevgisiyle dolu bir kadındır.

Ayşe’nin ulusuna olan bağlılığı romanda Türk kadını için idealize edilmiştir. Nitekim Ayşe sadece savaş meydanında değil, siyaset ortamında da ülkesi için mücadele etmektedir. Tüm bunlar Ayşe’yi Kurtuluş Savaşı merkezli romanlardaki en idealize kadın kahramanlardan biri yapar.

Romanın Edebiyatımızdaki Yeri ve Önemi

Ateşten Gömlek, Türk edebiyatında Kurtuluş Savaşı atmosferini en derinlikli işleyen romanların başında gelir. Romanda ideal Türk kadını tipi resmedilir. Bu Türk kadınına Cumhuriyet sonrasında sağlanacak hakların bir bildirisi gibidir.

Romanın bir diğer önemli özelliği derin psikolojik tahliller içermesidir. Nitekim romanda anlatılan her şeyin aslında zihinsel bir yanılsama olması bunun göstergesidir. Nitekim bu yönüyle Ateşten Gömlek psikolojik roman özelliği göstermektedir.

Ateşten Gömlek, aşk konusunun bile bireysellikten arı bir vatan sevgisine dönüşümüne tanıklık eden bir romandır. Bu açıdan Halide Edip romanda, realist bir bakış açısının içerisinde idealist bir kimliği yerleştirmiştir. Bu kimlik yeni kurulan Türk devletinin de ayağa kalkmasını sağlayan özveri dolu ruhu yansıtmaktadır.

Ateşten Gömlek romanının adının da bir hikâyesi vardır. İddiaya göre bu adı önce Yakup Kadri Karaosmanoğlu kendi yazacağı bir kitaba vermek istemiştir. Ancak bu adı duyan Halide Edip çok beğenmiştir. Böylelikle Yakup Kadri’den bu adı kullanmak için izin istemiştir.

Kaynakça

Mutlu, B. (2018). Tek ateşten gömlek, iki ayrı coğrafya: Ateşten Gömlek ve Zeynep romanlarında vatanın temsili olarak kadın. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 7(2), 684-694.

Şahin, A. (2019). Millî Mücadele’den Millî Kimlik İnşasına: Ateşten Gömlek. Türkiyat Mecmuası, 29, 151-168.