İyelik eki nedir? – Örnekleri, nasıl bulunur?

İyelik eki, isimlerin kime ait olduğunu bildiren ve sadece isimlere gelen çekim ekidir. Diğer adları sahiplik ve tamlayan ekidir. Ayrıca bu ek biri, hiçbiri gibi bazı örneklerde kalıplaşarak yapım eki durumuna gelmiştir. Aynı zamanda, bu ek durum eki sınıfında yer almaz.

Peki nasıl yazılır?

TDK‘ye göre noktalama açısından iyelik eki özel isimlere eklendiği durumlarda daima ayrı yazılır: İnegöl’üm, Türkiye’m, senin Üsküp’ün, Ahmet Hoca’m vb. Ancak bu ek, özel isme dâhil olduğu veya kurum, kuruluş, iş yeri, makam ve kurul adlarına geldiğinde bitişiktir: Ankara Valiliği, Atatürk Lisesi, Kocaeli, Amerika Birleşik Devletleri vb.

Şahıs ekiyle farkı: Fiillere gelen işi yapan kişiyi bildiren ekler iyelik eki değil şahıs ekidir. Öyleyse evim kelimesindeki +im iyelik ekiyken gittim kelimesindeki -m ise şahıs (kişi) ekidir.

Ekin kalıplaşması durumu: Sahiplik eki, birisi ve hiçbirisi kelimelerinde üst üste iki kez mevcuttur. Bunun nedeni, ekin, biri ve hiçbiri kelimelerinde kalıplaşmış olmasıdır. Aynı durum İnönü, Eminönü, Okmeydanı gibi kalıplaşmış özel isimlerde de görülmektedir: İstanbul’ın Eminönü’sü varsa İzmir’in de Karşıyaka’sı var.

İyelik eki nasıl bulunur?

Türkçede sahiplik bildiren bu ekin kullanıldığı altı farklı dil bilgisel konum vardır.

1. İsim tamlamalarının sonunda bulunur. Bu sebeple tamlayan eki adını da alır. Örneğin evin önü, kapının arkası, yolun sonu, bilgisayar saati vb. gibi tamlamalarının sonundaki ektir.
2. Kaynaştırma sesi olan /s/’den sonra her zaman bu ek gelir: çiçek kokusu, onun anısı vb.
3. Kendisinden önce benim, senin, onun, bizim, sizin ve onların kelimeleri getirilebilen sözcüklerin sonunda yer alır: (benim) ev(i)m, (senin) okul(u)n, (onların) yolları vb. Ayrıca bazen tamlanan eki alan kelimeden önce kendi dönüşlülük zamiri de gelir: (kendi) yolu, (kendi) sonu vb. Kısacası bahsi geçen ek, tamlayanı düşmüş belirtili isim tamlamalarının da sonuna eklenmektedir.
4. Kurallı birleşik sıfat yapar. Yani sıfat tamlamasındaki tamlayan ve tamlanan kısımlarının yeri değiştirilerek araya iyelik eki konur: kanadı kırık (kırık kanat tamlamasından), yolu açık (açık yol tamlamasından) vb.
5. Ekin yalnızca 1. tekil çekimi sıfatları pekiştirme görevini üstlenir: güzelim okul vb.
6. Sıfat fiil ekleri olan -DIk ve -AcAk eklerinden sonra gelir: yürüyeceğim yol, gördüğüm adam vb.

Not: Bu ekin kullanıldığı yerleri daha iyi anlamak için aşağıdaki örnek iyelik çekimini incelemenizde fayda vardır.

Not: Tamlamaların ilk kısmına eklenen eke ilgi eki denir: evin yolu vb. İlgi ekinin diğer adı tamlayan ekidir. Bu ek ben ve biz kelimelerinde +im şeklindedir: bizim evimiz vb.

İyelik eki çekimi ve örnekleri

Türkçede bu ekin çekimi (“ev” kelimesi örneğinde) şahıslara göre aşağıdaki tabloda belirtilmiştir:

1. tekil şahıs	ev-(i)m
2. tekil şahıs	ev-(i)n
3. tekil şahıs	ev-i
1. çoğul şahıs	ev-(i)miz
2. çoğul şahıs	ev-(i)niz
3. çoğul şahıs	ev-leri

Not: Bu noktada 3. çoğul şahsa dikkat etmek gerekir. Çünkü 3. çoğul şahıs iyelik ekinin içerisinde bulunan +lAr eki +I ile ayrılmamalıdır. Yani bu durumda +lAr çoğul eki değildir. Örneğin onların evleri dendiğinde ek +leri şeklinde alınmalıdır.

Sıfatlar iyelik eki alır mı?

Sıfatlar hiçbir zaman çekim eki almaz. İyelik de bir çekim eki olduğu için sıfatlara da gelmez. Ancak bunun birkaç istisnası vardır.

İstisnai olarak iyelik ekleri, -DIk ve -EcEk sıfat fiil eklerinden sonra da gelir: bildiğim, gideceğim vb.

Bundan başka güzel sıfatı da güzelim biçiminde bu ekle pekiştirilir: güzelim ülke vb. Fakat bu örneklerin dışında sıfatlar bu eki almaz.