Osmanlıcılık fikir akımı, Tanzimat Fermanı’nın ilan edilmesinden Balkan Savaşları’na kadar olan döneme kadar etkili olmuştur. Edebiyatta Namık Kemal, Âkif Paşa, Ziya Paşa ve Şinasi, devlet yönetimindeyse II. Mahmut‘tan başlayarak III. Selim ile Mustafa Reşid Paşa Osmanlıcılık fikir akımının temsilcileri durumundadır.
Aşağıda Osmanlıcılık fikir akımı ile ilgili “Osmanlıcılık ne zaman, neden ortaya çıktı?” gibi tüm sorularınızın cevabını bulabilirsiniz.
Osmanlıcılık fikir akımı ilk olarak 1829’da Yunanistan’ın Osmanlı’dan ayrılmasıyla gündeme gelmiştir. Nitekim II. Mahmut ülkenin kurtuluşunu bu fikirde görmüştür. Bu sebeple kanun önünde tüm vatandaşları gayrimüslim vatandaşları kucaklayacak politikalar üretmenin zorunluluğu anlaşılmıştır.
Siyasette Mustafa Reşit Paşa, edebiyatta ise Namık Kemal Osmanlıcılık fikir akımının en güçlü temsilcileri olmuştur. Namık Kemal ve arkadaşlarının çabalarıyla ilk anayasa olan Kanun-i Esasi yayımlanmış, yine Namık Kemal Osmanlıcılığın bildirgesi durumundaki Hürriyet Kasidesi adlı eserini yazmıştır.
Hem Türk siyasetinde hem de Türk edebiyatında Tanzimat I. Dönem, Osmanlıcılık düşüncesinin en güçlü olduğu dönemdir. Bu fikir akımı, bu dönemde Tanzimat Fermanı, Kanun-i Esasi, Islahat Fermanı, 1868 Vatandaşlık Kanunu gibi kanuni metinlerle desteklenmiştir.
Osmanlıcılık neden ortaya çıktı?
Osmanlıcılık fikir akımının ortaya çıkmasının temel sebebi Fransız İhtilali ile yayılan milliyetçilik akımının çok uluslu bir devlet olan Osmanlı’yı tehdit etmesidir. Özellikle Yunanistan’ın bağımsızlığından sonra Osmanlıcılık akımının temsilcileri eşit vatandaşlık ilkesini devletin kurtuluş reçetesi olarak görmüştür.
Bu fikir akımının Osmanlı’daki önemini anlayan ilk padişah II. Mahmut olmuştur. Nitekim II. Mahmut’tan sonra II. Abdülhamit de dâhil olmak üzere yıkılış sürecine kadar ki padişahların birçoğu Osmanlıcılıkta etkilenmiştir.
Osmanlıcılık fikrinin tam anlamıyla hayata geçmesi 1839 Tanzimat Fermanı sayesinde olmuştur. Bu fermanın hazırlanması ise öngörüsü yüksek bir devlet adamı olan Mustafa Reşid Paşa‘nın fikridir. Paşa, Sultan Abdülmecid‘i bu fermanı çıkarmak konusunda ikna etmeyi başarmıştır.
Tanzimat Fermanı’nın açtığı yol özellikle 19. yüzyılın ikinci yarısında Türk edebiyatının modernleşmesi sürecini başlatmıştır. Bu noktada yetişen edebiyatçı aydınlar toplum önderi olmuş ve Osmanlı’nın anayasal monarşiye (meşrutiyet) geçmesini sağlamıştır.
Dönem sanatçıları eserlerinde divan edebiyatının kalıp konularını bırakarak hak, hukuk, adalet, eşitlik gibi kavramları öne çıkarmıştır. Bu noktada özellikle Namık Kemal dava adamı oluşu ve güçlü eserleriyle, Şinasi ise öncü bir isim olmasıyla Türk modernleşmesine büyük destek vermiştir.
Osmanlıcılık akımı neden başarısız oldu?
Osmanlı her ne kadar Osmanlıcılık fikri ile dağılmayı önleyebileceğini düşünse de bu başarılı olamamıştır. Fransız İhtilali’nin etkileri ve yabancı unsurların sadakatsizliği sonucunda Osmanlı’da da artık Türkçülük ve Turancılık akımları dillendirilmeye başlamıştır. Zamanla Osmanlıcılık akımının temsilcileri azalmıştır. Özellikle Enver Paşa’nın yönetimdeki etkisi Türkçülük ve Turancılığı başat unsur hâline getirmiştir.
Türkçülüğün dışında Batıcılık ve Ümmetçilik anlayışları da bu dönemde devletin kurtuluşu için önerilmiştir. Fakat bunlar da Osmanlı’nın yıkılmasını önlememiştir.
Kısacası Osmanlıcılık bir Osmanlı milleti kurma fikridir. Ancak yalnızca gayrimüslimler değil bazı Müslüman topluluklarının bile Osmanlı’dan kopması engellenememiştir.
[…] Osmanlıcılık fikri, Namık Kemal gibi bazı isimler tarafından savunulan bir görüştü. Bu fikre göre Osmanlı’nın içerisinde yaşayan herkes Osmanlı’nın eşit yurttaş olmalıydı. Ama bu görüş pratikte mümkün değildi. Nitekim Yunanistan’ın Osmanlı’dan ayrılmasının ertesinde birçok millet daha Osmanlı’dan ayrıldı. […]