Bir özel adın zamanla kendi türünden olan bütün unsurları karşılayacak şekilde cins isme dönüşmesine genelleşme denir. Türkçede kot, selpak, mavzer, Dizel, kolonya gibi kelimeler genelleşme yoluyla üretilmiş sözcükler için örnektir. Nitekim genelleşme yer isimleri, markalar, insan isimleri ve kurgusal karakter adlarında görülür.
Türkçedeki diğer sözcük türetme yöntemleri ile ilgili bilgi almak için “Türkçede Sözcük Yapımı” makalemizi okumanızı öneririz.
Genelleşme yer isimleri, markalar, insan isimleri ve kurgusal karakter adlarında görülür. Örneğin kot kelimesi marka adının, kolonya kelimesi şehir isminin, Dizel insan isminin ve Don Kişot karakterin genelleşmesine örnektir.
Şehir isimleri birçok kez genelleşmeye uğrar. Örneğin bugün kolonya olarak bildiğimiz sıvının adı aslında Almanya’nın Köln şehrinden gelmektedir. Yine Mısır buğdayı kelimesi zamanla genelleşerek bugün sadece mısır hâline gelmiştir.
Bazen insan isimleri genelleşerek bir türün adı olur. Çok ilginç bir bilgi olarak Arabistan’a mandalinayı getiren Osmanlı tüccarı Yusuf Efendi‘nin adı bugün Suudi Arapçasında “mandalina” demektir. Yine bugün mazotu icat eden Dizel‘in adı bu petrol türevi için de kullanılmaktadır.
Bu hadisenin bir diğer sebebi kurgusal karakterlerin genelleşmeye uğramasıdır. Örneğin Recaizade’nin Araba Sevdası adlı romanındaki Bihruz, Batı özentisi insanları tasvir eden bir kelimeye dönüşmüştür. Yine kendisine yapay düşmanlar üreten kişilere de Don Kişot karakterinin adı söylenmektedir.
Kot pantolonun genelleşme hikâyesi: Genelleşme hadisesi, bir ürünün toplumda çokça kıymet görmesinden kaynaklanır. Böylelikle zamanla bir marka ismi ürün adına dönüşür. Örneğin kot pantolonu Türkiye’ye Muhterem Kot tanıtmıştır. Bu sebeple bugün bu pantolondan bahsederken pek az kimse gerçek adı olan blucini tercih etmektedir.
İşin bir diğer ilginç tarafı bugün “kot” kelimesi TDK sözlüğüne bile girmiş durumdadır.
Tek kullanımlık mendil yerine Selpak! Türkiye’deki tek kullanımlık mendilin öncülerinden olan Selpak markasının ismi de genelleşmiştir. Son dönemlerde kâğıt mendil ya da peçete kullanımı artmıştır. Oysaki 90’lı yıllarda Selpak kelimesi sıkça tür adı olarak kullanılmıştır.
Margarin yerine Sana Yağ! Aslında Country Crock‘un Türkiye’deki versiyonudur. 1950’li yıllarda ilk üretildiğinde rakipsiz bir ürün olarak piyasayı domine etmiştir. Bu sebeple Türkiye’de hâlâ birçok kişi margarin yerine bu kelimeyi tercih etmektedir.
Silah markasından silah ismine: Mavzer. TDK sözlüğüne cins isim olarak girmeyi başaran bir diğer marka adı Mauser’dir. Mauser kelimesi mavzer şeklinde bir tüfek cinsi olarak Türkçe sözlükteki yerini almıştır.
APA 7 Atıf Sistemi, Amerikan Psikoloji Derneği (American Psychological Association) tarafından geliştirilen bir kaynak gösterim… Daha Fazla
Brezilya’dan Japonya’ya İnsan Manzaraları, farklı coğrafyalarda yaşayan insanların hayatlarını, kültürlerini ve hikâyelerini bir araya getiren… Daha Fazla
10. Simit Çay Edebiyat Etkinlikleri Şiir Yarışması, dünyanın dört bir tarafından ve farklı geçmişlerden gelen… Daha Fazla
Tarih, edebiyat ve kurmaca kavramları birbirleriyle derin bir ilişki içinde olan, ancak her biri farklı… Daha Fazla
Tatilde deniz suyunun sıcak olmasını tercih edenler için Türkiye, birbirinden güzel plajları ve sıcak deniziyle… Daha Fazla
Emir Timur, Türk kökenli büyük bir savaşçı ve devlet adamıdır. Bununla birlikte, etnik geçmişinde Moğol… Daha Fazla