Göktürkçe ya da Orhun Türkçesi, tarihte Türk adıyla kurulan ilk devlet olan Göktürk Devleti‘nin hükmettiği 552-744 arasında kullanılan Türk dilinin yazılı ilk dönemidir. Genel olarak Göktürkçe Dönemi’ndeki eserler 38 harfli Göktürkçenin ses özellikleri için özelleşmiş Göktürk alfabesi ile yazılmıştır. Göktürk Yazıtları döneminin ve Türk edebiyatının ilk edebî eseridir. Göktürkçe aynı zamanda Köktürkçe veya Orhun Türkçesi olarak da bilinir. Bu yazıda Göktürkçe olarak bilinen tarihî lehçenin…
Yazı etiketleri “Orhun ve Uygur Türkçesi arasındaki farklar”
Orhun ve Uygur Türkçesi arasındaki farklar nelerdir?
Orhun ve Uygur Türkçesi arasında ses ve şekil bakımından farklar temelde 6 tanedir. Bunları Kemal Eraslan şu şekilde ifade etmektedir:
- Uygur Türkçesinde, Orhun Türkçesine göre işlenmiş bir yazı dili görülmektedir.
- Uygur Türkçesinde Budist ve Maniheist kültürün etkisi ile Sanskritçe ve Çinceden alıntı kelimeler oldukça fazladır.
- Orhun Türkçesi ile Uygur Türkçesi arasında ses ve şekil bakımından bazı farklılıklar görülür. Nitekim bu farklılıklar aşağıda açıklanmıştır.
- Eski Türkçedeki n ve y ağızları Uygur Türkçesinde yazıya akseder. Manici çevre n, Budist çevre ise y ağzı yoğunluğunda eserler yazar.
- Uygur Türkçesine ait malzeme Orhun Türkçesinden daha fazladır. Ancak Orhun Dönemi’ndeki yazılar çeviri değil özgündür.
- Orhun Türkçesindeki sade cümle yapısının yerini Uygur Türkçesinde karmaşık ve birleşik cümleler alır. Uygur Türkçesinde özellikle sık sık kelime tekrarları yapılır.
Ahmet Bican Ercilasun ise ses ve şekil bilgisi ile ilgili şu değişiklikleri verir:
- Köktürkçedeki ń, Eski Uygur Türkçesinde n ve y seslerine dönüşür.
- Köktürkçedeki kelime içindeki ve sonundaki b sesleri Eski Uygur Türkçesinde w sesine dönüşür.
- Yardımcı ses olarak kullanılan ı ünlüsü Eski Uygur Türkçesinde bazen genişler.
- Köktürkçede sadece insan ve insan unvanları ile ilgili kullanılan +lar çokluk eki, Eski Uygur Türkçesinde genelleşmiştir.
- Eski Uygur Türkçesinde ilgi hali eki daima +nIŋ biçimindedir. Orhun Türkçesinde ise sadece ünlü ile biten kelimelerden sonra +Iŋ ekinin başına n gelir.
- Eski Uygur Türkçesinde ayrılma hali eki +dın şeklinde belirginleşmiştir.
- Köktürkçe zamirlerde hâl ekleri üst üste gelmezken Eski Uygur Türkçesinde bu mümkündür.
- Köktürkçede +DAçI eki ile yapılan gelecek zaman, Eski Uygur Türkçesinde daha ziyade +gAy eki ile yapılır.
- Eski Uygur Türkçesinde, Orhun Türkçesinde zarf-fiil eki olarak kullanılan -sAr şart kipini oluşturmuştur.
Burada bir kısmından bahsettiğimiz bu farklılıkların yanında bu iki tarihî lehçe birbirine birçok konuda benzemektedir. Zaten Uygur Türkçesi, Orhun Türkçesinin bir devamı niteliğindedir. Yani Orhun ve Uygur Türkçesi arasındaki farklar, aslına bakılırsa çok fazla değildir.
Orhun Türkçesi Orta Asya’da yaşayan 8. yüzyıl Türklerinin yazı dilidir. Bu açıdan bu dil içerisinde Oğuz etkisinden Karluk grubu etkisine kadar birçok içerik barındırır. Nitekim Orhun yazı dili, o dönemde yaşayan tüm Türklerin ortak dilidir.