Çoğul eki veya çokluk eki, Türkçede bir ismin sayısal niceliğini artırmak amacıyla kullanılan -lar, -ler ekidir. Akademik alanda çoğul ekinin yerine çokluk eki terimi de yaygındır. Çoğul eki, özel isimlere eklendiği zaman kesmeyle ayrılmaz. Yani Türk’ler değil Türkler ifadesi doğrudur. Yine Aliler veya Ali Beyler derken de buradaki -ler eki ayrılmaz. Bunun istisnaları yazının devamında belirtilmiştir. Aynı zamanda çoğul eki fiillere gelmez. Fiillere gelen -lar,…
Yazı etiketleri “Çoğul Ekinin Cümleye Kattığı Anlamlar”
Çoğul Ekinin Cümleye Kattığı Anlamlar
Çoğul eki yani çokluk ekinin cümleye kattığı anlamlar, varlığın sayısını bildirmekten olasılık anlamı katmaya kadar çok sayıdadır. Nitekim -lar/-ler ekinin bazı anlamlarını şu şekilde listelemek mümkündür:
- Temel görev olarak birden fazla olma anlamı katar: evler, arabalar vb.
- Millet adı yapar. Ayrıca hanedanları ifade etmede de kullanılır: Türkler, Osmanlılar, Memlûklar, Habsburglular vb.
- Bir yere ait olmayı ifade eder: Avrupalılar, Rizeliler vb.
- Cümleye yaklaşıklık anlamı katar: Saat 3 sularında mutlaka burada ol.
- Bir durumun abartılı olarak anlatılmasını sağlar: Boğazlarım ağrıyor.
- Türkçede onluk yılları ifade eden özel bir kelime yoktur. Ancak çoğul eki onluk yılları ifade etmeyi sağlar: 1980’ler büyük karışıklıklarla geçti.
- Belirsizlik ifade eder: Böylelikle “Bir zamanlar her şey çok masumdu.” demeye başladık.
- Aile mensubiyeti yapar: Ahmetler, Elifler vb.
- Nezaket bildirmek için kullanılır: Kayra Beyler bize gelmiş.
- Sayıp dökme oluştururken sessel yineleme amacı taşır: Orada evler, arabalar, okullar, hayvanlar kül oldu.
- Örneklerin çoğaltılmasının mümkün olduğunu belirtir: Trabzon’da Hamamizadeler, Bedri Rahmiler, Nihat Gençler, Oktay Rifatlar yetişmiş.
- Günlük rutin davranışları nitelemek amacı taşır: Sabahları süt içmeden yapamam.
- Zerrelerden oluşan cisim yığınlarını ifade etmek amacıyla kullanılır: Açık sularda balık kalmamış.
- Fiile geldiğinde veya ek fiilden sonra kullanıldığında çoğul eki olmaktan çıkar ve şahıs ifade etmeye başlar. Yani bu durumda şahıs ekidir: Onlar yarın bize gelecekler.
- Tamlayan kısmı çoğul olan isim tamlamaları içerisinde 3. tekil şahıs iyelik eki ile kalıplaşır. Nitekim artık çoğul eki değil 3. çoğul şahıs iyelik ekidir: Onların evleri yanmış.
Türkçedeki ekler cümle içerisinde farklı görev ve işlevler ifa eder. Bu sebeple çokluk ekinin burada sıralanmayan başka anlamlarının da olması mümkündür.
Çokluk eki Göktürkçede henüz şahıs eki görevinde kullanılamaz durumdadır. Ekin bu görevde de kullanımı Eski Uygur Türkçesi ile başlar. Ayrıca Özbek Türkçesinde +lär Eki adlı makalede bu ekin Özbekçedeki farklı kullanımlarına erişmeniz mümkün.