Yazı etiketleri “Ödünçleme nedir?”

Dilde olmayan bir kelimenin farklı bir dilden alınıp dile yerleşmesine ödünçleme denir. Kapsamlı ödünçlemeler genellikle uluslar yeni bir kültür çevresine girdiklerinde meydana gelir. Bununla birlikte diller kelime aldıkları dile de kelime verirler. Örneğin birçok Balkan dilinde binlerce Türkçe kelime varır. Ayrıca Türkçeden İngilizceye geçen kelime sayısı azımsanamayacak sayıdadır. Peki, ödünçleme olayının sınırları nedir?

Murat Koçak’a göre ödünçleme sadece kelimeleri değil, aynı zamanda gramer yapılarını da kapmaktadır:

Milletler arasındaki siyasal, sosyal, kültürel, ekonomik ve dini ilişkiler sonucunda diller de etkilenmekte olup çoğunlukla kelime olmak üzere ek, kelime ve gramer kuralları bakımından alıntılar meydana gelmektedir. Bir dile başka dillerden giren sözcük, ek veya gramer kuralları ödünçleme (alıntı) terimi ile adlandırılmaktadır.

Koçak, Murat (2014). Karay Türkçesindeki İbranice Ödünçlemeler, II. Genç Akademisyenler Sempozyumu, Gazi Üniversitesi-Ankara, bildiri metni.

Ödünçleme kelimesinin karşıt anlamlısı verintidir. Yani bir dilin başka bir dile verdiği kelimelere verinti adı verilir. Günay Karaağaç, Türkçe verintiler sözlüğünde binlerce Türkçeden başka dile geçen kelimeyi tespit etmiştir.

Türkçe, tarih boyunca birçok farklı dille etkileşmiştir. Bu etkileşme esnasında hem kelime almış hem de vermiştir. Nitekim Türkler İslamiyet’i kabul ettikten sonra Arapça ve Farsçadan çok sayıda kelime almıştır. Bugün Türkçede kullanılan kalem, kitap, kâğıt, akıl gibi birçok kelime bu iki dilden ödünçlemedir.

Türkçedeki ikinci büyük ödünçleme evresi Tanzimat Dönemi’nden sonra olmuştur. Bu dönemde Avrupai tarza olan özenme neticesinde Türkçeye özellikle Fransızcadan çok sayıda kelime girişi olmuştur.

Türkçenin büyük çaplı üçüncü ödünçleme evresi ise ABD’nin dünyadaki nüfuzunun artmasıyla 20. asrın ikinci yarısında gerçekleşmiştir. Bu dönemde Türkçeye İngilizceden bol sayıda kültürel ve teknik terim girmiştir.

Türkçenin Yabancı Dillerden Kelime Almasının Sebepleri

Türkçenin yabancı dillerden kelime almasının en önemli sebebi farklı diller ve kültürler ile etkileşimdir. Nitekim Türkçe üç büyük etkileşim yaşamıştır:

1. İslamiyet’in etkisiyle Arapça ve Farsçadan
2. Tanzimat ile birlikte Fransızcadan
3. ABD’nin dünya siyaseti, kültürü ve teknolojide baskın unsur olmasıyla İngilizceden

Türkçenin başka dillerden kelime almasının birçok başka sebebi vardır. Bu sebepler kültürel değişim, imparatorluk meydana getirip birçok farklı ulusu yönetme, teknolojiyi üretmek yerine tüketen bir toplum olma, kendi dilinden olan kelimelere yeterince özen göstermemektir.