betik | Bağlantılı Bilgi Sözlüğü

Bilim insanı tam olarak ne iş yapar? | Bilimsel bilgi ölçütleri

Bilim insanı, tarafsız bir bakış açısıyla doğayı anlayan, inceleyen ve bulduklarını gerektiğinde deneylerle kanıtlayan kişidir. Bir alanın, bilim dalı olabilmesi için laboratuvar ortamında deneyleryapması şart değildir. Yani psikoloji, tarih gibi doğa bilimlerine girmeyen alanlar da bilim dalıdır. Sosyal alanlarda, var olan bilgi tutarlı muhakemelerle işlenerek bilimsel çıkarımlar ortaya çıkar. Böylelikle bir konu farklı yaklaşımlar kazanır. Zaten sosyal bilimlerde çoğu zaman bir sorunun kesin bir yanıtı yoktur. Çünkü mekân ve zaman, bu alanlarda “doğru”yu da değiştirir. Örneğin sosyolojik bir kuramın Finlandiya’daki çıktıları ile Hindistan’daki çıktıları bir olmayacaktır. Psikoloji ve tarih gibi bazı alanlar, her ne kadar doğa bilimi olmasalar da laboratuvar verilerinden yararlanır. Örneğin, psikoloji biliminde laboratuvar ortamında insana ait beyin fonksiyonlarının ve hormonların etkilediği davranışlar incelenir. Örneğin, seratonin hormonu insanı daha mutlu hissettirir. Bu sebeple psikolojik deneylerde bu hormonun seviyesi önemlidir. Bir araştırmanın bilimsel kabul edilebilmesi için öncelikle tarafsız ve doğrulanabilir ölçütlere sahip olması gerekir. Ayrıca bilimsel araştırmalarda bilim adamları daha önce yapılan çalışmaları gözden geçirir. Bu çalışmalardaki bilgilerden işine yarayanları kaynak göstermek şartıyla kullanır. Çünkü bilim birikimli bir şekilde ilerler. Bilimsel bilgiler, kesin doğru bilgiler değildir. Çünkü bilimi şüphe besler. Bilim ilerledikçe yeni bilgiler ortaya çıkar. Örneğin ilk çıktığı yıllarda margarinlerin çok sağlıklı besinler olduğu söylenirken bugün tam tersi bilgiler elde edilmiştir. Bilim insanı nasıl olmalıdır? Bilimin çıktığı nokta merak ve şüphedir. O anda doğru bilinen hususlarda dahi iyi bir bilim insanı sorgulayıcı olmaya devam eder. Yani eleştirel düşünme kabiliyetine sahiptir. Ayrıca bilim insanı yazma yeteneğine de sahip olmalıdır. Çünkü bilim akademik makale ve deney raporları ile kayıt altına alınır. Bilimsel metinlerde dil yansızdır. Tracy D’Augustino’ya göre iyi bir bilim adamının özellikleri şunlardır: Meraklı, sabırlı, cesur, detaycı, yaratıcı, kalıcı, açık fikirli, ön yargısız, eleştirel düşünen ve problem çözen. Bu özellikler içerisinde özellikle ön yargısız olma çok önemlidir. Bilim adamlarının mümkün olan en iyi çözümü ararken gözleme ve veri toplamaya devam edebilmeleri için kendi yargılarını askıya almaları gerekir. Akıllarında bir hipotezle çalışıyor olsalar bile, daha birçok hipotez olduğunu unutmamaları gerekir. Tracy D’Augustino Bilim insanı, çalışmalarına kişisel düşüncelerini ve inançlarını yansıtmaz. Çünkü bu kişilerin temel görevi var olan bilgileri işleyip bunlara yenilerini eklemektir. Bilim insanları, etik değerlere sahip olmalı ve üretmeyi sevmelidir. Başkasına ait bilimsel çalışmaları aşırmaya intihal denir. İntihal Türk yasalarına göre suçtur ve cezası vardır.

Filoloji ve dilbilim farkı – Filoloji tarih öncesini inceler mi?

Bir kültürün izlerini taşıyan dil ürünlerini ve tarihi metinleri inceleyen bilim dalına filoloji denir. Indiana Üniversitesinden McDaniel’e göre, geleneksel olarak filoloji, yalnızca yazılı kaynaklarda kaydedilen eski dönemler ve ölü dillerin incelenmesiyle ilgilenir [1]. Bu sebeple filoloji tarih öncesini incelemez. Ancak tarih öncesi araştırmacıları filolojik verilerden yararlanır. Filolojinin tarih öncesi ile ilgilenmemesi, filolojik verinin tarih öncesi araştırmalarda kullanılmayacağı anlamına gelmez. Nitekim dilbilim ve tarih, filolojik kanıtlardan yararlanarak tarih öncesi hakkında görüşler ortaya koyar. Nitekim filoloji tarih öncesini incelemediği hâlde filolojik veriler tarih öncesi araştırmalar için kaynaktır (Kelley, 2003: 17). Örneğin McFayden, “Comparative philology and prehistory” adlı makalesinde karşılaştırmalı filolojik çalışmaları ile tarih öncesine dair fikirler ortaya koymuştur. Ayrıca Prof. Chandler-Burns’un başlattığı biçimbirim terimine dair tartışma, bilim dünyasında “filoloji” kavramının içeriğinin de tartışılmasına sebep olmuştur. Yine de genel kanı, filolojinin metin temelli bir disiplin olduğu yönündedir [2]. Filoloji ve dilbilim farkı nedir? Filoloji, tarihsel dilbilimdir. Yani dili çok yönlü olarak kapsamaz. Dilbilim ise dilin her yönüyle alakadardır. Bugün filoloji denince akla Sanskritçe, Türkçe, Almanca gibi köklü dillerin tarihsel materyalleri üzerindeki çalışmalar gelir. Bu sebeple, bu bilim zamanla akademideki gücünü dilbilime karşı yitirmeye başlamıştır. Philology vs. Linguistics adlı açık mektupta bu iki alanın farkı şu şekilde açıklanır: Filolojik çalışmalar metin üzerine odaklanır. Lakin dilbilim; dilleri ve dil ailelerini, dil pedagojisini, edebiyat, tarih, sanat, müzik ve antropoloji gibi çok daha geniş bir alanı kapsar. Kısacası dilbilim geniş bir kavramdır ve dilin birçok alanı ile ilgilidir. Oysaki filolojik çalışmalar dilden hareketle, kadim metinleri tarayarak milletlere ait antik tarihî mirası ortaya koyar. Bunu yaparken de farklı millet ve dillere ait metinsel veriyi karşılaştırmalı olarak inceler. Bu karşılaştırma birçok farklı bilim dalının da filolojik materyalden yararlanmasını sağlar. Bir örnek vermek gerekirse Türk tarihinin Hunlar öncesindeki karanlık dönemi ile ilgili filolojik bir çalışma yürütülmez. Çünkü bu döneme ait metin yoktur. Ancak bir gün bu çok eski yıllara ait yazılı belgeler bulunursa bu yeni belgeler de filolojinin konusu olur. Filoloji üzerine kaynakça [1] What are the differences between linguistics and philology? [2] Philology vs. Linguistics Kelley, D. R. (2003). The rise of prehistory. journal of World History, 17-36.

Kitap Tanıtımları

Telli Kavak (Samim Kocagöz) – Türü, Özeti, Yazarı

Telli Kavak, toplumcu gerçekçi Türk yazar Samim Kocagöz tarafından yazılmış hikâye türünde bir eserdir. Aynı zamanda, yazarın ikinci hikâyesidir. Nitekim Kocagöz bu eseri, henüz üniversitede öğrenciyken yazmıştır. Hikâyenin basım tarihi 1941’dir. Öyküde özellikle Anadolu ve taşra yaşamı konuları gerçekçi gözlemlerle anlatılmaktadır. Ayrıca Telli Kavak isminde Nâzım Hikmet tarafından yazıldığı düşünülen bir de şiir vardır. Samim Kocagöz’ün öyküsü bu şiirle karıştırılmamalıdır. Samim Kocagöz’ün ilk öyküsü “İkinci Dünya”dır. Bu öykü aşırı romantizm içeren bir olay örgüsüne sahiptir. Bu da birçok kaynakta “Telli Kavak”ın yazarın ilk kitabı olarak ifade edilmesine zemin hazırlamıştır. Nitekim Tahir Alangu bu durumu şöyle anlatmaktadır: “İkinci Dünya”nın (1938), sonradan yazarını da pişman eden, bizde pek yaygın klişeci aşırı duygulu romantizminden sonra, ikinci kitabı “Telli Kavak”taki (1941) hikâyelerini okuyanlar, Kocagöz’ün bu kadar az bir zaman içinde kendini toparlayışına, ilk yolunun tam karşısındaki bir sanat anlayışına geçivermesine şaşmışlardı.Tahir Alangu Eserde Sabahattin Âli’nin etkisinde kaldığı görülmektedir. Nitekim bu durumu Simla Karakaş “Samim Kocagöz’ün Romanları” üzerine yaptığı çalışmada şu şekilde dile getirmiştir: Kocagöz, lise yıllarından itibaren Sabahattin Ali hayranıdır. Onun hikâyelerini “edebiyatımıza renk ve yenilik getiren, gerçekten çok çarpıcı, geçmişi içinde gelip durulan büyük bir aşama” olarak kabul eder. Bu yüzden ilk hikâye kitaplarında Sabahattin Ali etkisi açıkça görülmektedir.Simla Karakaş Telli Kavak öyküsünün konusu Samim Kocagöz Telli Kavak öyküsünde ülkenin ücra köşelerinde çalışan memurların yoksulluk içerisindeki hayatını anlatır. Kitap bir köy öğretmeninin hayat pahalılığı karşısında yaşadığı sorunları işler. Öykü aynı zamanda döneminin ekonomik şartlarına ışık tutan bir kimliktedir. Nitekim eserin içerisinde o dönemdeki birçok ürünün fiyatı özellikle belirtilmiştir. Bu açıdan öykü, gerçekçi gözlemlere dayanır. Öykünün sonunda öğretmenin yaşadığı çıkmazı ve maddi çıkmazını gören bir köylü, ona öğretmenliği bırakmasını tavsiye eder. Çünkü köyde çiftçilikle uğraşmak çok daha kârlıdır: -Muallim efendi be… Darılma emme… Bu sefer ben sana bir akıl öğreteceğim. Görüyorsun ki, az çok tecrübe sahibi olduk. Darıma emme… -Darılmam canım, söyle… Ömer, o zaman bütün ciddiyetini toplayarak: -20 lira maaşla sürter durursun, kafanda bu kadar akıl var.. Gel sen şu hocalığı bırak. Benden çok zengin olursun, dedi.Samim Kocagöz, Telli Kavak Öykü yazarın ilk eserlerinden olduğu için bir yayınevi yerine kitabevi olan Ahmet Halit Kitabevi tarafından basılmıştır. Ayrıca eserin uzunluğu 108 sayfadır.

Dokuzuncu Hariciye Koğuşu karakterleri ve özeti

Dokuzuncu Hariciye Koğuşu karakterleri ve özet kısmı

Dokuzuncu Hariciye Koğuşu, Peyami Safa’nın en bilinen eseridir. Bu otobiyografik roman, ruhun yalnızlığı karşısında hayata tutunmaya çalışan bir gencin Nüzhet’e olan aşkını ve yaşadığı hayal kırıklıklarını yansıtır. Eserin teması “İmkânsız hayaller eninde sonunda büyük hayal kırıklıkları doğurur.” mesajını içerir. Türk edebiyatındaki en başarılı psikolojik romanlardan olan Dokuzuncu Hariciye Koğuşu karakterleri bakımından da özgün bir eserdir. Dokuzuncu Hariciye Koğuşu romanının başkarakterleri Genç (isimsiz): Roman derin bir iç bunalımı yaşayan ve hastalıkla pençeleşen bir genci konu alır. Bu sebeple yazar, romana daha da derinlik katmak için başkahramanın ismini asla zikretmez. Yani bu romanın başkahramanının adı yoktur. Romanın başkahramanı 15 yaşlarındadır ve kemik vereminden mustariptir. İnce ruhlu bir insandır. İnsanların ne dediğine çok değer verir. Bu sebeple de sürekli üzülür. En kötü özelliği ise imkânsız hayallere kapılmasıdır. Bu onun büyük hayal kırıklıkları yaşamasına neden olur. Ensar Yılmaz, “Peyami Safa’nın Dokuzuncu Hariciye Koğuşu’nda Hasta-Hastane-Hekim İlişkisi” adlı makalesinde romanın başkahramanıyla sanatçı arasındaki ilişkiyi şu şekilde ifade etmektedir. Peyami Safa hayatının çoğu dönemini hastalıklarla geçirdiği için eserlerinde hastalara, hastanelere, hastahekim ilişkilerine ve tedavi yöntemlerine sıkça yer verir. Dokuzuncu Hariciye Koğuşu da bu özellikleri taşıyan eserlerinden biridirEnsar Yılmaz Nüzhet: Gencin sevdiği kızdır. Başta ona ilgi duyar ama bu şefkatle sevgi arasında bir yerdedir. Yani Nüzhet hiçbir zaman gerçek anlamda bir aşk duyumsamaz. Genç, çaresizce Nüzhet’e ulaşmak istese de bu nafiledir. Çünkü ailesinin de dolduruşuna gelen kız, zamanla gençle tüm bağlantısını koparır. Paşa: Nüzhet’in babasıdır. Alafranga gibi görünmeyi sever. Fransızcadan özellikle hoşlanır. Gence karşı aslında merhamet ve sevgi duysa da kızını ona layık görmez. Dr. Ragıp: Batılı yaşam tarzına tutkun bir doktordur. Nüzhet ile evlenmek istemektedir. Dr. Mithat: Gencin iyileşmesini sağlayan doktordur. Dokuzuncu Hariciye Koğuşu romanının özeti Dokuzuncu Hariciye Koğuşu karakterleri ve konusu itibarıyla psikolojik bir romandır. Romanda anlatılan gencin, tüm tıbbi uygulamalara rağmen kemik veremi rahatsızlığı bir türlü geçmez. İyileşmek için bir ameliyat daha olması gerekmektedir. Ancak bu ameliyat, onun tamamen ayaklarını kaybetmesine neden olma riskine sahiptir. Genç artık ameliyat olmaktan vazgeçer. Başka bir doktorun tavsiyesi ile temiz hava alabilmek için Erenköy’deki bir akrabasının yanına gider. Burada daha önce de tanıdığı Nüzhet ile duygusal bir ilişki yaşar. Nüzhet’in babası, bu durumdan rahatsız olur. Nüzhet’e genç hakkında olumsuz sözler sarf eder. Bu arada Nüzhet’e bir talip de çıkmıştır. Bu kişi doktor Ragıp Bey’dir. Genç, Nüzhet’in bir paşa olan babası ve Dr. Ragıp’ı içten içe Batı özentisi olmakla eleştirmektedir. Bir gün yemekte, onları Fransızca hayranlığı ile suçlar. Böylelikle artık konakta onunla arası iyi olan kimse kalmaz. Kısacası artık konaktan ayrılma vakti gelmiştir. Genç, konaktan ayrıldıktan sonra ağrıları daha da artar. Artık ameliyat olmaktan başka bir seçeneği yoktur. Dr. Mithat’ın yönlendirmesiyle 9. Hariciye Koğuşu’nda tedavi altına alınır. Tedaviye olumlu cevap veren genç hızla iyileşir. Hastaneden çıktığında Nüzhet ve Ragıp’ın evleneceğini, paşanın ise felç geçirdiğini öğrenir.

Sanat nedir? – Özet ve düşünceler, sanat ve zevk arasındaki ilişki

“Sanat nedir?” sorusunun en etkileyici yanıtını Tolstoy verir: Sanat, insanların iletişim kurduğu duygudur. Birey başkasına bir zamanlar hissettiği bir duygu anlatmak istediğinde sanat başlar. Leo Tolstoy’un 1897’de kaleme aldığı bu eser, sanatı güzellik ve estetiğe indirgeyen anlayışa karşı çıkar. Hayatı sanatla bütünleştirir. Tolstoy’a göre sanatı estetiğe indirgemek, yozlaşmış bir düzenin ifadesidir. Tolstoy, sanat ile zevk arasındaki ilişkiyi eleştirir. Ona göre sanattaki en önemli unsurlar duygusallık ve iletişimdir. İnsanlarla açık iletiler yoluyla iletişim kuramayan metinlerdeki sanat, yararlı değildir. Sanat, başkalarının yönlendirdiği zevk üzerine inşa edilmemelidir. Sanatı teorileştirmek, onun doğasına aykırıdır. Çünkü bu bireyin gerçek zevkini köreltir. Bunun yerine ona yeni bir zevk anlayışını dayatır. Bu da sanatın en önemli ilkesi olan özgürlüğü yok eder. Nitekim sahte bir sanat yaratır. Sanat, kişinin kendi içerisinde doğan ve gelişen bir pırıltıdır. Oysaki günümüzde bir balerin kendi sanatını tek başına icra edemez hâldedir. Hatta devlet yardımından zengin zümrenin desteklemelerine kadar bir dizi fonlamaya bel bağlar. Ancak güzelliğin tezahürü olan bir kavram, hiçbir zaman farklı bir iradeye tahakküm edemez. Bu tahakküm sanatı endüstrileştirir. Sanat anlayışı nedir, nasıl olmalıdır? Sanat, sanatkâr ile izleyici ya da okur arasında doğal bir köprüdür. Yani bu iki muhatabı buluşturur. Bunu yaparken de duygusal bağlar kurar. Yani hakiki bir edebî eser ya da sanatsal yapıt, insanları duygusal olarak birbirine bağlar, kenetler. Bu sebeple Tolstoy’un bir sanat eserinde ve edebî kişilik dendiğinde aradığı en önemli kıstaslar açıklık ve samimiyettir. Tolstoy, sanatın sınırlarını genişletmiş; karşı tarafa aktarılan her türlü insani ve doğal duyguyu sanat olarak nitelemiştir. Yani ona göre sanat sadece sınırları belli sanat dalları ile sınırlı değildir. O bu durumu şu şekilde açıklar: Bir çocuk, bir kurtla karşılaşır ve çok korkar. Daha sonra bu deneyimini ve kendisini nasıl tehlikede hissettiğini farklı kişilere anlatan çocuk, onların da aynı duyguları hissetmesini sağlar. İşte bu harika bir sanat eseridir.Tolstoy Sanatın endüstrileşmesi nedir? Tolstoy, sınırları belli otoriteler tarafından belirlenen sanat dallarına karşıdır. Ona göre bu sanat alanları, temelde ruhunu para ile doyuran zenginlerin finanse ettiği sahte bir estetiktir. Kısacası sanat da endüstrileşmiştir. Buna karşın bireyin gelişimi için çok daha büyük önem taşıyan eğitim alanına bu denli kaynak aktarılmamaktadır. Bugünün dünyasında sinema, tiyatro ve gazete gibi entelektüel alanlar, hayatını idame ettirmek için buralarda çalışan kişiler ile doludur. Böylelikle sanat, bir istihdam alanı hâlini almıştır. Böyle bir ortamda özgürlükçü ve bireyin özne olduğu bir alan keşfetmek mümkün değildir. Yine aynı sebepten dolayı sanatçıların büyük bir bölümü bir siyasi, ideolojik ya da inançsal kutbun himayesi altındadır. İşte Tolstoy’a göre bu gibi kişiler sanatçı değil sanayicidir. Sahte sanat insanlara inanılmaz bir maliyet ile yapmacık duyguları sunar. Ancak hiçbir zaman hayata dair mükemmel bir bakış açısı sunamaz. Böylelikle insanlar gerçeklere değil algılara dair peşin kabul edilen bir zorbalığa maruz kalır. Bu yüzden günümüzdeki sanat yararlı değil, zararlıdır.

Nietzche Ağladığında konusu, karakterleri, özeti ve filmi izle

Nietzsche Ağladığında romanı özet ve kahramanları

Nietzche Ağladığında, popüler kültürde Nietzche’nin sevgilisi olarak bilinen Lou Andreas-Salomé, Nietzche ve psikanalitik alanındaki çalışmaları ile bilinen Josef Breuer üzerinden kurgulanan deneysel bir biyografik-felsefi romandır.

Dil Bilimi

Üretici dönüşümsel dil bilgisi ve Chomsky – Yüzey yapı ve derin yapı

Üretici dönüşümsel dil bilgisi kuramı hakkında

Chomsky, evrensel dil bilgisi kuramı ile birlikte üretici dönüşümsel dil bilgisi kuramının da şekillenmesini sağlayan kişidir. Chomsky bu kuramı geliştirirken hocası Sam Harris’ten etkilenmiştir. Bu iki kuram yalnız dil biliminde değil, bilgisayar ve yazılım dilleri gibi birçok alanda etki uyandıran ufuk açıcı bir çalışmadır. Üretici dönüşümsel dil bilgisi, kişinin ana dilinde konuştuğu esnada gösterdiği yeteneği kodlamak, tasarlamak ve anlamlandırmak maksadıyla kullanılır. Kuram, dilde görünen yapılar kadar görünmeyen ve kısaltılan dilsel içeriğe de önem verilmesini salık verir. Böylelikle yüzey yapı ve derin yapı kavramları ortaya çıkar. Üretici dönüşümsel dil bilgisi nasıl gelişmiştir? Chomsky, üretici dönüşümsel dil bilgisi kuramını 1950’li yılların ortalarında geliştirmeye başlamıştır. Bu bakış açısı başlarda söz dizimi üzere yoğunlaşmıştır. Bu sebeple dönüşümden kasıt dilin içerisinde yer alan sözcüklerin farklı yapı ve dizgelerde kullanımıdır. Bu kullanım farklı cümlelerin birbiriyle etkileşmesi ve ima edilen yeni anlamlar ortaya çıkarmasını sağlar. Chomsky’ye göre dil, hem yüzey hem de derin yapıda ifade edilen kelimelerden oluşur. Yani dil, açık iletiler kadar örtük iletiler ve söylenmeyen ama anlaşılan kelimeler de içerir. Örneğin bir konferansta bir katılımcının konferansa gelip gelmediğinin sorulduğunu düşünelim. “O, geldi.” dendiğinde “buraya” kelimesini kullanıp kullanmamak bizim cümleyi anlamamızı etkilemez. Zihnimiz zaten o kişinin “buraya” geldiğini algılar. Dilin yüzey yapısı daha çok ses yani fonetik ile ilgilidir. Oysaki derin yapıda anlam ön plana çıkar. Nitekim bu kuram, anlam ve fonetik arasındaki ilişkiyi ortaya çıkarmak maksadıyla birtakım simgesel araçlardan yararlanır. Bu araçlar sayesinde, dil bilgisel kanunları simgelerle ifade etmek mümkün olur. Teoriye karşı getirilen eleştirilerden biri, kuramın mantığı esas alıp deneyciliği arka planda bırakmasıdır. Dönüşümlü dil bilgisi kuramının bir diğer ayağı Chomsky hiyerarşisidir. Bu hiyerarşi özellikle yazılım dillerinin gelişmesinde önemli ipuçları sağlamıştır. Çünkü dilin sayısallaştırılması, bilgisayar beyinlerinin daha doğru kodlanması sonucunu doğurmuştur. Bu açıdan bakıldığında Chomsky sadece dil alanında değil yazılım ve kodlama alanında da çığır açıcı bir bilim insanıdır. 1970’li yıllardan sonra bu teori, mevcut ihtiyaçları karşılayamaz hâle gelmiştir. Hatta Chomsky dahi dil edinimi hususunda yeni bir bakış açısına evrilmiştir. Nitekim böylelikle evrensel gramer kuramı ortaya çıkmıştır. Bu kuram insanların doğuştan dil öğrenme yeteneği ile dünyaya geldiğini söyler. Ancak günümüzde evrensel grameri eleştiren daha yeni bir tasarım olan istatistiksel öğrenme dil bilim alanında ön plandadır.

Edebiyat Ansiklopedisi

Zincirleme isim tamlaması

İkiden fazla ismin birleşmesiyle oluşan ad takımlarına, zincirleme isim tamlaması veya zincirleme ad takımı denir. Bu tamlamalar, arasına farklı türlerde kelimeler de alabilir. Bazı dillerde zincirleme sıfat tamlaması kavramı olsa da Türkçede böyle bir tamlama çeşidi yoktur. Türkçede birleşen sıfatlara birleşik sıfat denir (bk. Tamlamalar). Zincirleme isim tamlamasında en az üç adet isim gereklidir. Nitekim evin perdesinin rengi, kapı kolunun metali gibi tamlamalar bu tamlama çeşidine örnektir. Arasına sıfat girmiş belirtili isim tamlamaları birçok kez zincirleme isim tamlaması ile karışır. Örneğin yolun son kısmı dendiğinde bu bir zincirleme isim tamlaması değildir. Çünkü burada sadece iki isim vardır. Yol ve kısım kelimelerinin arasındaki “son” kelimesi sıfattır. Bu durumda bir belirtili isim tamlamasının arasına sıfat girmiştir. Zincirleme isim tamlaması örnekleri Siyah ile işaretlenenler sıfattır ve tamlamaya dâhil değildir. evin kapısının önüarabanın sarı tekerinin havasıyeşil çimenlerin kokusunun unutulmaz mutluluğubitmeyen günlerin hüzün yumağı Not: Tıpkı diğer tamlamalarda olduğu gibi bu tamlama çeşidinde de araya farklı kelimelerin girmesi mümkündür. Zincirleme isim tamlaması ile ilgili tartışmalar Bu tamlama çeşidinin dışında bir de bazı dillerde bulunan zincirleme sıfat tamlaması kavramı bulunmaktadır. Ancak Türkçede böyle bir tamlama genellikle ders kitaplarında yer almaz. Bunun yerine birleşik sıfatlardan bahsedilir. Birleşik sıfatlar -lı, -lık ve iyelik ekleri yardımıyla kurulmaktadır. Ayrıca ÖSYM takısız ad tamlamasını da kabul etmez. Bu sebeple evin demir perdesi gibi bir tamlama da zincirleme değildir. Bunun yerine demir kelimesi sıfattır. Takısız ad tamlaması, iki ismin birleşmesine rağmen ek almamasıyla oluşur. Türkçede tamlamalar ile ilgili birçok farklı tartışma vardır. Bu hususta Celal Demir şunları söylemektedir: Dilimizde önemli bir yer tutan isim tamlamaları gerek biçimsel gerekse anlamsal yönüyle çok tartışılan konulardan biri olmuştur. Bugün de bazı dil bilgisi kitaplarında bu kelime gruplarının anlamsal boyutu ihmal edilip “iki isim unsurunun oluşturduğu kelime grubu” veya “iki adın birbirini tamladığı sözcük öbeği” biçiminde tanımlanmaktadır. Bu yaklaşım, hem yapısal hem de anlamsal açıdan büyük farklılıklar gösteren isim tamlamalarının aralarındaki farkları görmemize engel olmaktadır.Celal Demir

Nokta işareti (TDK’ye göre) – Nokta kullanım amacı, ilgili cümleler

Genellikle cümlenin bittiğini, bir kelimenin kısaltıldığını veya sıra sayı sıfatı kurulduğunu bildiren eke nokta işareti denir. TDK’ye göre nokta işaretinin kullanım amacı aşağıda sıralanmıştır. Cümlelerin sonuna nokta konur. Noktadan sonra bir karakter boşluk bırakılır ve yeni cümle büyük harfle başlar.Dijital saatlerin yazımı: Dijital saatler nokta ile yazılmaktadır. Yani 12.30, 19.20 gibi yazımlar doğrudur. Fakat saatleri yazarken iki nokta kullanmak yanlıştır. Kısacası 12:20 şeklindeki bir yazım yanlıştır. Ayrıca tam saatler yazılırken dakika hanesindeki 0’ları okumamak gerekir. Yani 12.00’da (on iki sıfır sıfırda) değil 12.00’de (on ikide) şeklinde yazmak doğrudur.Kısaltmaların yazımı: Küçük harfli kısaltmalar yazılırken kısaltmanın sonuna nokta gelir. Örneğin yy. “yüzyıl”, doğ. “doğum” gibi. Büyük harfli kısaltmalarda ise sadece insan isimleri kısaltılırken (C. Süreya gibi) ve Türkiye Cumhuriyeti (T.C.) kısaltılırken nokta kullanmak gerekir. Küçük harfli kısaltmalarda noktadan sonra gelen ekler kesme işareti ile ayrılmamalıdır. Yani yy.’da değil yy.da yazımı doğrudur. Ayrıca küçük harfli kısaltmalarda ek kelimenin okunuşuna göre (yüzyılda gibi), büyük harfli kısaltmalarda ise harfin okunuşuna (TBMM’yi) göredir.Sıra sayı sıfatlarının yazımı: Sıra sayı sıfatlarında 1. “birinci” örneğindeki gibi (i)nci ekinin görevini üstlenir. Ancak birden fazla sıra sayı sıfatı birleştirilmişse sadece sonuncusuna nokta gelir. Örneğin: 9, 10 ve 11. sınıflar tatil oldu. Bu cümlede 9 ve 10 rakamlarından sonra nokta kullanımı yoktur.Tarihlerin yazımı: Tarihlerin yazımı esnasında nokta veya eğik çizgi kullanmak gerekir. Örneğin: 21.02.1915, 21/02/1915, 10/X/2001 (Roma rakamıyla da olur.).Basamak değerlerini ayırır. Örneğin 2.000 yazarken 2 rakamından sonra nokta kullanımı doğrudur. Virgül ise basamak ayırmak maksadıyla değil kesirli ifadelerde bulunur: 1,5 (bir buçuk) vb.Çarpma işareti yerine kullanımı mevcuttur. Bu yazıda nokta ile ilgili özet bilgi verilmiştir. Ayrıntı ve örnekler için TDK noktalama işaretleri sayfasını ziyaret etmenizi tavsiye ederiz. Nokta işareti ile ilgili örnek cümleler Buraya gelene kadar türlü badireler atlattık. (Görevi: Cümleyi tamamlamak.)O 12. yy.de yaşadı. (Görevi: 12 kelimesinden sonra gelen nokta +nci eki görevindedir. Yani sıra sayı sıfatı yapar. Ayrıca yy. biçiminin sonundaki nokta ise kısaltma amacı taşır.2.500 ton sürün aldım. (Görevi: Buradaki noktanın görevi basamak değerlerini ayırmaktır.)Saat 12.30’da burada ol! (Görevi: Saat ve dakikayı ayırmak için nokta kullanılır.)12.11.2011 tarihinde doğdu. (Görevi: Tarih yazımında ay, gün ve yılı ayırır.)2.3=6 (Görevi: Matematikte çarpma işlevi görür.)

Geçiş Dönemi – “Geçiş Dönemi” ifadesinden ne anlıyorsunuz?

Geçiş Dönemi ifadesinden Türklerin İslamiyet’e geçmeye başladığı Karahanlı Türkçesi dönemi anlaşılır. Karahanlı Türkçesine Hakaniye lehçesi de denir.

Nâilî: İncelikli Hayallerin Şairi

Özet: Naili, Türk edebiyatında sebkihindi akımının etkisinde kalarak derinlikli bir hayal dünyası inşa eden önemli bir şairdir. Ayrıca şarkı türünü icat eden kişidir. Naili, edebî kişiliğini maddeler hâlinde kısa özetlemek gerekirse: Nâ’ilî veya Nâ’ilî-i Kadîm olarak bilinen 17. yüzyıl divan şairidir.Halvetiye tarikatına mensuptur.Nâ’ilî bir yüzyıl sonra Şeyh Gâlib ile zirveye ulaşacak sebkihindi akımının Neşâtî ile birlikte 17. yüzyıldaki en güzel örneklerini vermiştir.Nâ’ilî, tek beyitlik söyleyişler içinde yoğun anlamlar ve görülmemiş hayaller sığdırmayı başarmıştır.Süslü ve ağır bir dili vardır. Şairin ince duygu dünyası ve özgün buluşları, divan şairlerinin pek çoğundan üstündür.Şair her ne kadar genellikle tanrısal aşk ile ilintili eserler meydana getirse de maddi dünya ile bağlantılı şiirler de yazmıştır. Bunun için ona tam bir mutasavvıf demek mümkün olmayacaktır.Nâ’ilî’yi en çok etkileyen iki şair Neşâtî ve Nef’î’dir. Şair özellikle Neşâtî’den aldığı dersler sırasında sebkihindiyi daha iyi tanıma fırsatı bulmuştur.Divan edebiyatında şarkı türünün ilk örneklerini vermiştir. (Bilinenin aksine şarkı türünün ilk örnekleri Nedîm’e ait değildir.) Nâilî: The Poet of Subtle Metaphors Abstract: Naili is an important poet who built a deep metaphor world by being influenced by the sebkihindi movement in Turkish literature. He is also the one who invented the “şarkı genre”. To briefly summarize Naili’s literary personality: He is a 17th century divan poet known as Nâ’ilî or Nâ’ilî-i Kadîm.He is a member of the Halvetiye cult.Nâ’ilî gave the best examples of the sebkihindi movement in the 17th century, together with Neshatî, which will reach its peak with Sheikh Gâlib after a century.Nâ’ilî has managed to fit intense meanings and unprecedented dreams in couplets.He has a fancy and heavy language. The poet’s fine emotional world and original discoveries are superior to most of the divan poets.Although the poet generally produced works related to divine love, he also wrote poems related to the material world. For this, it would not be possible to call him a complete sufist.The two poets that most influenced Nâ’ilî are Neshati and Nef’i. The poet had the opportunity to get to know the sebkihindi better, especially during the lessons he took from Neshatî.He gave the first examples of the song genre in Divan literature. (Contrary to popular belief, the first examples of the song genre do not belong to Nedîm.) Bu yazı Ensar KILIÇ tarafından yazılan lisans tezinden (Balıkesir Üniversitesi, 2014) üretilmiştir. YAŞAMI Nâilî veya Nâilî-i Kadîm olarak bilinen 17. yüzyıl divan şairi. Ayrıca bazı kaynaklarda Nâ’ilî Mustafâ olarak da geçmektedir. (Gölpınarlı, 1953: s. 3) Kaynaklarda Nâilî-i Cedîd olarak geçen Manastırlı Hoca Nâ’ilî Sâlih Efendi (1823–1876) ile karıştırılmaması için kendisine Nâilî-i Kadîm denmiştir. (Odunkıran, 2010: s. 113) İstanbul’da doğan şair, Neşâtî ile birlikte Türk edebiyatında sebkihindi akımının öncülerinden olmuştur. Nâilî’nin doğum tarihi tam olarak bilinmemektedir. Ancak 1623-1639’da gerçekleşen Osmanlı-Safevi Savaşı sırasında IV. Murat’a bir kaside sunduğunu düşünürsek, 17. yüzyılın başlarında doğduğu düşünülebilir. Şairin yaşamı hakkındaki bilgileri daha çok şiirleri ve maden kalemindeki görevi dolayısılığıyla edinmekteyiz. Anne ve babasını küçük yaşta kaybeden Nâilî, babasının yolundan giderek maden kaleminde memuriyete başlamıştır. Şairin duyuş ve düşünüş derinliğine baktığımız zaman iyi bir öğrenim gördüğü anlaşılmaktadır. Nitekim Safâ’î Tezkiresi’nde şairin iyi bir eğitim gördüğü ancak medrese öğrenimi görmediği anlaşılmaktadır. Şairin anne ve babasını erken yaşta kaybetmesi onun yaşam boyu sürecek sıkıntılı hâlinin başlangıcı olmuştur. Nâilî bir kaside şairidir. Ancak kasidelerine hiçbir zaman istediği ilgiyi bulamamış, yaşamı boyunca maddî zorluklarla mücadele etmek zorunda kalmıştır. Yalnızca bir dönem Salih Paşa ve Sadrazam Ahmet Paşa tarafından himaye edilmiştir. (TDOE, 2005: s. 499) Halvetiye tarikatına mensuptur. Nâilî, Halvetiye tarikatına mensup bir şairdir. Şairin, kendisi de bir Halvetiye şeyhi olan ve İran şiirindeki ince anlatım zevkinin edebiyatımızdaki en büyük ustalarından biri olarak kabul edilen Neşâtî’den aldığı dersler onun edebî kişiliğini oluşturmasında önemli bir yere sahiptir. (B. M. Tahir, 1972: s. 260) Onun şiirlerinin edebî değeri, dönemi ve daha sonrasında yazılan tezkirelerin hemen hemen hepsinde takdir görmüştür. Nâilî, güçsüz yaradılışlı ancak incelik sahibi bir insandır. Nâilî tezkirelerde anlatıldığı üzere güçsüz yaradılışlı ancak incelik sahibi bir insandır. Özellikle maden kalemindeki işinden azledilip Fazıl Ahmet Paşa tarafından Edirne’ye sürülmesi onun yaşama daha da karamsar bakmasına neden olmuştur. Şair burada Halvetiye tarikatının Gülşenî koluna bağlanmıştır. Edirne’de yokluk içinde bir yaşam geçiren Nâilî, ölümünden kısa bir süre önce F. Ahmet Paşa’dan affını istediği bir kaside sayesinde İstanbul’a dönmüş, 1666’da vefat etmiştir. (Mengi, 2008: s. 208) EDEBÎ KİŞİLİĞİ Nâilî bir yüzyıl sonra Şeyh Gâlib ile zirveye ulaşacak sebkihindi akımının Neşâtî ile birlikte 17. yüzyıldaki en güzel örneklerini vermiştir. Nâilî her şeyden önce kendi üslubu olan bir şairdir. Bu da onu Türk edebiyatındaki önemli klasik şairlerden biri yapmaktadır. Bir gazel şairi olmanın yanında kasideleri ile de tanınmaktadır. Sebkihindi akımının en iyi uygulayıcılarındandır. Nâ’ilî, tek beyitlik söyleyişler içinde yoğun anlamlar ve görülmemiş hayaller sığdırmayı başarmıştır. Bilinen mazmunlara yenilerini katmış veya onları yepyeni bir açıdan ele almıştır. Bir kelime ve anlam ustasıdır. Kelime seçiminde ve bu kelimeleri bir araya getirmekte usta olduğu için güzel ve sağlam söyleyişin örneklerini vermiştir. (Kabaklı, 1985: s. 389-90) Onun şiiri anlatım bakımından son derece sağlam ve edebî bir şiirdir. Nâilî, Gâlib’in bütünleştirdiği anlam-anlatım bütününün anlatım olarak temellerini kuran kişidir. Onun ince hayalleri ve Arapça-Farsça tamlama öbekleriyle kurduğu estetik bütünler edebiyatımızda yeni bir çığır olarak nitelendirilmiştir. Şairin ince duygu dünyası ve özgün buluşları; divan şairlerinin pek çoğundan üstündür. Faik Reşat, Nâilî’nin Nef’î’den sonra yeni ifadeler bulmada divan şiirinin en iyi ikinci şairi olduğunu söylemektedir. Ancak bu konuda Muallim Naci’nin şaire önemli bir eleştirisi vardır. Naci’ye göre Nâilî yer yer yeni söyleyişler uğruna şiirin güzelliğini feda etmektedir. Tasavvufa ilgi duymuş, âşıkâne gazeller de yazmıştır. Zor bir yaşam geçiren şairlere baktığımızda onun en âşıkane gazelleri yazdığını belirtmektedir.Nâilî’nin şiirinde tasavvuf önemli bir yer tutmaktadır. Ancak kendinin de belirttiği gibi o yalnızca bir tasavvuf şairi olarak adlandırılamaz. O insana ait zevklerden divanında insani birer ihtiyaç olarak bahsetmektedir. Şair her ne kadar genellikle tanrısal aşk ile ilintili eserler meydana getirse de maddi dünya ile bağlantılı şiirler de yazmıştır. Bunun için ona tam bir mutasavvıf demek mümkün olmayacaktır. En çok Neşâtî ve Nef’î’den etkilenmiştir. Nâilî’yi en çok etkileyen iki şair Neşâtî ve Nef’î’dir. Şair özellikle Neşâtî’den aldığı dersler sırasında sebkihindiyi daha iyi tanıma fırsatı bulmuştur. Ayrıca Nef’î okuyarak şiirdeki buluş yeteneğini geliştirmiş, tüm sanat yaşamı boyunca […]

Türk Edebiyatında Hikaye ve Edebi Akımlar

Hikâye, gerçek veya gerçeğe uygun olayların anlatıldığı romandan kısa düzyazı türüne denir. Dünya edebiyatında iki temel hikaye türü olay hikayesi ve durum hikayesi olarak adlandırılır. Olay hikayesi Fransa’da Maupassant tarafından geliştirilmiş olup öykülemeye dayanır. Türk edebiyatında hikaye şu şekilde gelişmiştir: Olay hikâyesinin en önemli temsilcisi Ömer Seyfettin olarak kabul edilir. Milli Edebiyat Dönemi hikayeciliğimizin en önemli kalemlerinden olan Ömer Seyfettin aynı zamanda Türk edebiyatında hikayeciliği bir meslek haline getiren ilk kişidir. Ömer Seyfettin’in dışında olay hikâyesi yazan başka isimler de vardır. Nitekim Refik Halit Karay ve Reşat Nuri Güntekin gibi isimler de bu tarzda hikayeler yazmıştır. 1960 sonrası Türk hikayeciliği ise modernist ve postmodern bir çizgide ilerlemiştir. Olay hikayesinin dışında bir diğer temel hikaye türü durum hikayesidir. Durum hikayeleri (kesit hikayesi) betimleme temelli olduğu için bu hikayelerde hikaye planı dağınıktır. Yani giriş, gelişme ve sonuç bölümleri sıralı halde değildir. Dünya edebiyatında bu tarzın temsilcisi Rus yazar Anton Çehov’dur. Türk edebiyatında ise Memduh Şevket Esendal ve Sait Faik Abasıyanık durum hikayesinin güzel örneklerini vermiştir. Sait Faik’in Semaver gibi öyküleri bu türün en güzel örneklerindendir. Türk Edebiyatında Hikaye Nasıl Doğmuştur? Modern anlamda hikayenin Türk edebiyatına girişi Tanzimat Dönemi ile birliktedir. Tanzimat’tan önce Türk edebiyatında mesneviler ve halk hikayeleri bu ihtiyacı karşılanmıştır. Bununla birlikte mesnevi ve halk hikayeleri olağanüstü ögelere yer verdiği için modern hikaye olarak kabul edilmez. Türk edebiyatında Ahmet Mithat Efendi’nin Letaif-i Rivayat adını verdiği ve içerisinde birçok hikayenin bulunduğu eser, ilk yerli hikaye kitabı olarak kabul edilir. Ancak bu kitaptaki hikayeler tam anlamı ile Batı tekniğine uygun değildir. Bu nedenle Türk edebiyatındaki ilk modern hikaye örnekleri Samipaşazade Sezai’nin Küçük Şeyler adlı kitabında yer alan hikayeler olarak kabul edilir. Erken Dönem Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatında Hikaye (1923-1940) Cumhuriyetin kurulduğu yıllarda Türk edebiyatında hikaye dört temel anlayış çerçevesinde ilerlemiştir. Bir kısım yazarlar cumhuriyetin değerlerini ön plana çıkararak tezli hikayeler kaleme almıştır. Bu yazarlar bir nevi Milli Edebiyat hikâyeciliğinin geç dönem temsilcileri gibidir. Bunun yanında köy gerçekliğini ve yoksulluğu işleyen erken dönem toplumcu gerçekçilerine de rastlanır. Erken dönem toplumcu gerçekçilerin en önemli örneği Sabahattin Ali’dir. Bir diğer hikaye tarzı ise bireyin iç dünyasını esas alırken vu tarz, Sait Faik Abasıyanık gibi yazarlarda görülür. Cumhuriyet Dönemi’nde Türk Edebiyatında Hikaye (1940-1960) Bu dönemde Türk hikayeciliğine dört farklı anlayış hâkim olmuştur. Bununla birlikte Türk edebiyatında hikaye 1940-1960 arasında daha ziyade bireyin iç dünyasına yönelmiştir. Bireyin iç dünyasını esas alan: Bu tarz eserlerde bireyin kendisi ve toplumla olan ilişkisi sorgulanmıştır. Ahmet Hamdi, Peyami Safa vb. sanatçılar bu anlayışa örnek gösterilebilir. Toplumcu gerçekçi: Kalkınmanın ve eşitliğin köyden başlaması gerektiğini savunan bu anlayışa göre toplumsal sınıflar ortadan kaldırılmalıdır. Toplumcu gerçekçi hikayeler genellikle köy gerçekliğini anlatır. Samim Kocagöz, Sabahattin Ali ve Fakir Baykurt gibi yazarlar bu anlayışta eserler vermiştir. Modernizmi esas alan: II. Dünya Savaşı’nın neden olduğu buhranla birlikte bireyin mutlak gerçekliği bilimde aramasına karşı çıkan bir anlayıştır. Nitekim insanlığın kurtuluşu olarak gösterilen bilim dünya savaşlarında milyonlarca insanın ölmesine neden olmuştur. Bu yüzden modernizmi esas alan metinlerde mekan ve zaman gibi kavramlar gerçekliğin yok edilebilmesi amacıyla belirsizleştirilir. Modernist eserlere göre görülenin arkasında farklı gerçeklikler vardır. Türk edebiyatında özellikle Oğuz Atay, Yusuf Atılgan, Bilge Karasu ve Sait Faik Abasıyanık gibi yazarlar bu anlayıştan etkilenmiştir. Millî ve dinî duyarlılıkları yansıtan: Milli kültürün ve İslami duyarlılıklarını ön plana çıkarıldığı bu hikaye türünde Halide Edip Adıvar, Yakup Kadri Karaosmanoğlu gibi öncü yazarlardan sonra Hüseyin Nihal Atsız gibi ikinci dönem sanatçıları yetişmiştir. Türk Edebiyatında Hikaye ve Roman Tarzlarını Etkileyen Edebi Akımlar Klasisizm, akıl ve sağduyunun ön planda olduğu bir akımdır. Nitekim bu akımda sadece soylular anlatılır. Bu yönüyle Tanzimat 1. Dönem’in ilk evresinde Şinasi ve Ahmet Vefik Paşa üzerinde etki bırakmıştır. Romantizm, duyguların ve tesadüflerin ön planda olduğu bir akımdır. Bu nedenle romantizm etkisindeki eserlerden teknik kusurlar fazladır. Sonuçta sanat toplum içindir anlayışı bu akımda hâkimdir. Nitekim Türk edebiyatında Tanzimat 1. Dönem’de etkili olan klasisizm Namık Kemal ve Ahmet Mithat Efendi gibi dönem sanatçılarında görülür. Realizm, gözlem ve gerçekliğin ön planda olduğu akımdır. Türk Edebiyatı’nı derinden etkileyen bu akım Recaizade Mahmut Ekrem ile Türk edebiyatına girmiştir. Ayrıca sanatçıya ait Araba Sevdası ilk realist romanımızdır. Daha sonraki yıllarda özellikle Halit Ziya Uşaklıgil, Mehmet Rauf ve Yakup Kadri Karaosmanoğlu gibi kalemler realizmin Türk edebiyatındaki en güzel örneklerini vermiştir. Natüralizm, realizmin gerçekçiliğini yeterli bulmayan bir akımdır. Natüralist eserlerde en ön plana çıkan olgu deney ve soyaçekimdir. Türk edebiyatındaki önemli temsilcileri Beşir Fuat, Nabizade Nazım ve Hüseyin Rahmi Gürpınar’dır. Edebi akımlar ile ilgili PDF testimiz “Edebi Akımlar” testini çözebilirsiniz. Şiirde Etkili Olan Edebî Akımlar Sembolizm, anlamdan ziyade ahenk ve kelime seçimlerine önem veren bir şiir akımıdır. Bunun için sembolist şiirlerde kelimelerin uzak çağrışımları ön plandadır. Nitekim Türk edebiyatındaki en büyük temsilcileri öz şiir hareketine destek veren şairlerdir. Bunların başında Yahya Kemal Beyatlı, Cenap Şahabettin, Ahmet Haşim gelir. Parnasizm, realizmin şiirdeki karşılığıdır. Şiirde ahenge önem veren bir akımdır. Nitekim Parnasizm, günlük dilde kullanılmayan eskimiş kelimeler dahil birçok yeni kelimeyi şiire sokmuştur. Türk edebiyatındaki en önemli temsilcileri Cenap Şahabettin ve Tevfik Fikret’tir. Abstract Short prose type from novel in which real or realistic events are told is called story. When world literature is examined, basically two different approaches will be seen in the story genre. These two basic types of stories are called incident stories and slice stories. The incident story is developed by Maupassant in France and is based on narrative technique. The most important representative of this style in Turkish literature is Ömer Seyfettin. Ömer Seyfettin, one of the most important items of our storytelling in the National Literature Era, is also the first person who made storytelling a profession in Turkish literature. Apart from Ömer Seyfettin, Refik Halit Karay. and Reşat Nuri Güntekin also wrote stories in this style. Results Apart from the incident story, another basic type of story is the slice story. Since in the slice stories, the slices (cross-sectional stories) are portrayal, the story plan in these stories is scattered, meaning the introduction, development, and conclusion parts are not sequenced. The representative of this style in world literature is the Russian writer Anton Chekhov. In Turkish literature, Memduh Şevket Esendal and Sait Faik Abasıyanık gave good examples of the slice story. Türk Edebiyatında Hikaye Konusu […]

Tarihî Kıpçak Türkçesi ve Özellikleri

Kıpçak Türkçesi, genel olarak kuzey lehçelerden olmakla birlikte zamanla göç ve askerlik yoluyla Mısır'a kadar ulaşan bir lehçe olmuştur.

Kıpçak Türkçesi, kökünü Türklerin Kıpçak kolundan alan tarihî bir Türk lehçesidir. Bu lehçe göçler, köle ticareti ve paralı askerler sayesinde geniş bir coğrafyaya yayılmıştır. Kıpçak Türkçesi eserleri Karadeniz’in kuzeyinden Mısır’a kadar uzanan coğrafyada yazıya geçirilmiştir. Özellikle Osmanlı’nın bir imparatorluk hâline gelmesiyle Kıpçak Türkçesi üzerindeki Oğuz etkisi de iyiden iyiye artmıştır. Kıpçak Türkçesinin söz varlığı Kodeks Kumanikus adlı sözlükte toplanmıştır. Kıpçak Türkçesinin en önemli eseri hangisidir? Kıpçak Türkçesinin en önemli eseri Hristiyan misyonerler tarafından derlenen Kodeks Kumanikus adlı sözlüktür. Latin harfleriyle yazılan ilk Türkçe eser olan Kodeks Kumanikus’ta Latince, Farsça ve Almanca kelimelerin Türkçe karşılıkları yer almaktadır. Kıpçak Türkçesini kim kullanmıştır? Tarihî Kıpçak Türkçesi lingua franca olarak Altınorda Devleti’nin resmî dilidir. Ayrıca Memluk ordusunda da kullanılan dildir. Ayrıca Kazakça, Başkurtça, Tatarca, Kırgızca, Karaçay-Balkarca, Kumukça, Karaimce, Kırımçakça, Karakalpakça ve Nogayca günümüzde konuşulan Kıpçak lehçeleridir. Kıpçak Türkçesi hangi dönemde oluşmuştur? Tarihî Kıpçak Türkçesi Orta Türkçenin gelişim evrelerinin nihayetinde Doğu Türkçesinden türevlenmiştir. Bu lehçe, Oğuz Türkçesi gibi çok eski zamanlarda oluşmaya başlasa da edebî anlamda gelişimi Harezm Türkçesiyle birlikte başlar. Kuman Türkleri hangi boydandır? Kıpçaklara yabancı kaynaklar daha ziyade “Kuman” der. Bununla birlikte Kıpçaklar yani Kumanlar, kendi başlarına bir Türk boyudur. Herhangi bir boyun içerisinde yer almazlar. Oğuzlar, Sibirya Türkleri ve Karluklarla birlikte Türklerin dört ana boyunu oluştururlar. Abstract Kipchak Turkish is a historical dialect that takes its roots from the Kipchak branch of the Turks. This dialect has spread over a wide geography thanks to migrations, the slave trade and mercenaries. The language has existed from the north of the Black Sea to Egypt. Especially with the Ottoman Empire becoming an empire, Oghuz influence on Kipchak Turkish has also increased. Historical Kipchak Turkish is the official language of the Golden Horde State as the lingua franca. It is also the language used in the Mamluk army. Historical Kipchak Turkish was derived from Eastern Turkish at the end of the development stages of Middle Turkish. İçindekiler Kıpçaklar kimdir?Kıpçak Türkçesinin ÖzellikleriKıpçak Türkçesinin Morfolojik-Fonetik ÖzellikleriKıpçak Türkçesi DönemiKıpçak Türkçesi EserleriCodex Cumanicus (Kodeks Kumanikus) ÖzellikleriKıpçak Türkçesinin en önemli eseri nedir? 1. Kıpçaklar kimdir? Kıpçak Türkleri (Kuman Türkleri), Altınorda’dan önce Karadeniz’in kuzeyindeki Doğu Avrupa bozkırlarında yaşayan göçebe Türklerdir. Nitekim Kırım Tatarları, Karaçaylar, Kumuklar ve Balkarlar da dâhil olmak üzere birçok Türk boyu Kıpçakların soyundan gelmektedir. Bugün, Kıpçak ya da Kuman şubesine ait bu çeşitli dillerin konuşmacıları, Kıpçak Türkçesinin türevlerini konuşmaktadır. [en. Kipchak Turks (Kuman Turks) are nomadic Turks who lived in the Eastern European steppes north of the Black Sea before Altinorda. Indeed, many Turkish tribes, including Crimean Tatars, Karachays, Kumuks, and Balkars, descend from the Kipchaks. Today, speakers of these various languages belonging to the Kipchak or Cuman branch speak variants of Kipchak Turkish.] 8. yüzyıldan itibaren tarih sahnesine çıkmaya başlamış olan Kıpçakların İslamî kaynaklarda Deşt-i Kıpçak (Doğu Avrupa-Batı Sibirya bozkır bölgeleri) olarak bilinen geniş bir coğrafyaya, Moğol İstilası’na kadar hâkim oldukları bilinmektedir.Okan Celal GÜNGÖR Kıpçak Türkçesi, son kalesi olan Macaristan’ın Kumanya bölgesinde 17. yüzyılın başlarında yok olmuştur. Geleneksel olarak Tarihî Kıpçak Türkçesinin son konuşmacısının 1770’te ölen [Karcag’da (Macaristan)] yaşayan István Varró olduğunu kabul edilir. Kıpçaklar; Kazakistan, Rusya, Gürcistan, Macaristan, Romanya (örneğin, Besarab hanedanı), Moldova, Besarabya ve Bulgaristan’ın tarihinde önemli bir role sahiptir. Kıpçaklar özellikle köle ticareti ve paralı asker olarak Mısır coğrafyasında devletler kurmuş, etkin güç hâline gelmeyi başarmıştır. Mısır’da Kıpçak Türkçesiyle yazılan korunmuş eserlerin büyük bir kısmı dinî eserlerdir. Çünkü Memlûkler bir İslam devletiydi ve bu dönemde birçok dinî eser Arapçadan çevrildi. Ayrıca Deşt-i Kıpçak bozkırlarında Yakın Asya ve Orta Asya’dan Mısır ve Suriye’ye taşınan Müslüman Kıpçaklar dışında, İslam kültürüyle ilişkisi olmayan yarı şamanist ve şamanist Kıpçaklar da vardı. Özellikle Mısır’a köle olarak gelip emir veya sultanlığa kadar yükselen Kıpçaklar, Arapça bilmedikleri için, bu dönemde birçok dinî eser Arapçadan Türkçeye çevrilmiştir (Sadykbekov, 2015: 119). 2. Kıpçak Türkçesinin Özellikleri Kıpçak Türkçesi gramer özellikleri ve fonetiği açısından diğer Türk lehçelerinden birçok konuda ayrılır. Nitekim bu lehçenin temel özellikleri şunlardır: Bu lehçe ile yazılan en önemli eser Codex Cumanicus’tur. Codex Cumanicus, Katolik misyonerlerin göçebe Kıpçak Türkleriyle iletişim kurmasına yardımcı olmak için tasarlanmış Orta Çağ menşeli bir dil bilimsel sözlüktür. Şu anda Venedik’teki St. Mark Kütüphanesi’nde barındırılmaktadır.Türk dili tarihinin XIV-XV. asırlar arasındaki yazı dillerinden biri de Memluk Kıpçak Türkçesidir. Memluk Kıpçak Türkçesinden günümüze kadar gelen eserler genel itibariyle çeviri metinlerdir. Ancak bu dönemki metinlerin çeviri olması bu eserlerin değerini düşürmez. Hatta o dönemde kullanılan kelimelerin kavram alanlarını göstermesi bakımından daha da önem kazanırlar (Tokay, 2014: 2708). Kitab-ı Mecmu-i Tercuman, Kitāb el-İdrāk, El-Ķavānīn, Ed-Durre, Bulġat el-Muştāķ ve Et-Tuĥfe diğer önemli eserlerdir (Halası-Kun, 2012: 185).Tarihî Kıpçak Türkçesi; Kuman Türkçesi (14. yüzyıl), Memlûk Türkçesi (15.-16. yüzyıllar), Ermeni Kıpçak Türkçesi (16.-17. yüzyıllar) ve Karay Türkçesi (16.-20. yüzyıllar) olarak bölümlenebilir (Öztürk, 2018: 63). 3. Kıpçak Türkçesinin Morfolojik-Fonetik Özellikleri Tarihî Kıpçak Türkçesinde ilk seste ünlü türemesi görülür: Rum > Urum vb.Oğuz yazı dillerinde söz başındaki tonsuz gırtlak ünsüzü /K-/ tonlulaşarak /G-/‘ya dönüşür. Kıpçak ve Karluk lehçelerinde ise bu değişme görülmez (bk. Akar: web).Oğuz yazı dillerinde söz başındaki /t-/ sesi tonlulaşarak /d-/’ye dönüşmektedir. Kıpçak ve Karluk lehçelerinde Genel Türkçedeki bu ses korunmuştur (bk. Akar: web).Oğuz Türkçesi ile Kıpçak Türkçesi arasındaki önemli ses farklılıklarından birisi, bazı sözcüklerde ilk hecedeki dar-yuvarlak/geniş-yuvarlak nöbetleşmesidir. Oğuz Türkçesi geniş-yuvarlak ünlüleri, Kıpçak Türkçesi ise dar-yuvarlak ünlüleri tercih etmektedir (bk. Akar: web).Kıpçak lehçelerindeki en önemli ünsüz değişmelerinden biri Genel Türkçedeki /-G-/’lerin /-v-/’ye değişmesidir (bk. Akar: web).Oğuz lehçelerinde /y-/ olarak kullanılan ses bugünkü birçok Kıpçak lehçesinde /c-, j-/ vb. dişe yakın seslere dönüşmüştür: Kaz. жол (jol) “yol” vb.Kıpçak lehçelerinde dudak uyumu çok kapsamlıdır: olor “onlar” vb. 4. Kıpçak Türkçesi Dönemi Bu bilimsel bir kavramdan ziyade yaygın olarak Tarihî Kıpçak Türkçesi için kullanılır. Harezm Türkçesindeki Kıpçakizmden unsurlarından başlayarak Memlûk Kıpçak Türkçesine kadar uzanan tarihî süreç Tarihî Kıpçak Türkçesi olarak adlandırılır. Yani bu lehçe çok geniş bir coğrafyada konuşulmuştur. Kıpçak Türkçesinin bu kadar geniş bir coğrafyada konuşulması sebebiyle bu lehçeyi bir tarihî dönem olarak sınırlandırmak zordur. Bu da Kıpçaklara ait lehçenin çeşitli evrelerde geliştiğini ortaya koyar. Tarihî Kıpçak Türkçesi denildiğinde ise Harezmlerden başlayarak Memluklara kadar uzanan dönemdeki dil varlığı ima edilir. 5. Kıpçak Türkçesi Eserleri Kıpçak Türkçesinin en önemli eseri Kodeks Kumanikus’tur. Gülistan Tercümesi ise edebî anlamdaki en kıymetli yapıttır. Bunların dışında atçılık, okçuluk vb. konularda yazılan […]

Tamlamalar (İsim ve Sıfat Tamlamaları): Türkçenin Dil Bilgisi

Tamlama, isim ya da sıfatların birleşmeleri sonucu oluşan sözcük öbekleridir. TDK’ye göre ise bir ismin; farklı bir isim, zamir veya sıfattan sonra gelerek oluşturduğu sözcük öbeklerine denir (bk. TDK Güncel Türkçe Sözlük). Türkçede tamlamalar, isim tamlamaları ve sıfat tamlamaları olarak ikiye ayrılır, isim tamlamaları birtakım ekleri alarak kurulurlar. Peki tamlamanın “tamlayan”, “tamlanan” unsurları ne demektir? İsim tamlamaları ise kendi arasında üçe ayrılır. Tamlamaların özellikleri nelerdir? (tıklayınız) İsim ve sıfat tamlamasının farkı nedir? İsim ve sıfat tamlaması arasındaki farkı eklerde görebiliriz. Sıfat tamlamalarında tamlanandaki çekim ekleri silindiğinde anlam bozulmaz, değişmez. Ancak isim tamlamalarında tamlanandaki çekim ekleri silindiğinde tamlama yapı olarak bozulur. Örneğin kapı kolu yerine kapı kol denilemez. Konu anlatımının .pdf formatındaki mobil uyumlu sürümünü indirmek aşağıdaki bağlantıya tıklayınız. Online (Çevrim İçi) İsim Tamlamaları Kazanım Testi Not: Divânu Lugati’t-Türk’ten alınan bölümde isim tamlaması örnekleri Tamlamalar ile İlgili Özellikler 1. Tamlamalar tamlayan ve tamlanan olmak üzere iki unsurdan oluşur: evin yolutamlayan tamlanan yemyeşil orman tamlayan tamlanan Görüldüğü gibi bir tamlamanın ilk unsuruna tamlayan, ikinci unsuruna ise tamlanan denilmektedir. 2. İsim tamlamaları isimlerden oluşur. Sıfat tamlamaları ise isim ve sıfattan oluşur. yolun başlangıcı (isim tamlaması) isim isim sarı yaprak (sıfat tamlaması) sıfat isim İSİM TAMLAMALARI 3. İsim tamlamaları üçe ayrılır. Belirtili isim tamlaması: Tamlayan eki olarak da bilinen ilgi eki [+(n)In] alarak oluşturulan tamlamalardır: arabanın lastiği ilgi eki iyelik eki evin boya(s)ı ilgi eki iyelik eki Not: İlgi eki ben ve biz kelimelerine +im biçiminde gelir: benim evim, bizim sorunumuz Not: İlgi ekinden önce gelen kaynaştırma n’si su ve ne kelimelerinde y olarak kullanılır: suyun dibi, neyin nesi vb. Not: Bir unsuru zamir olan belirtili isim tamlamalarında ilgi eki yerine ayrılma hâli eki ilgi eki işlevinde kullanılabilir: evlerden biri (evlerin biri) Not: Bazen belirtili isim tamlamalarının tamlayan kısmı bulunmaz.Böyle tamlamalara tamlayanı düşmüş isim tamlaması denir. Bu durumda, iyelik eki alan isimden önce benim, bizim, senin, sizin, onun, onların ve kendi(si) kelimeleri getirilebilir: (Onun) Aklı bir karış havada.(Bizim) Kapımızı herkese açtık. O kadar çok çalışıyorsun ki hiç tükenmeyen (senin) azmine hayranım. Not: Birçok TYT kaynağında, tamlayanı düşmüş isim tamlaması özel olarak sorulmadığında, tamlama olarak dikkate alınmamaktadır. Belirtisiz isim tamlaması: İlgi eki yani tamlayan eki kullanılmadan yapılan isim tamlamalarıdır: arabanın lastiği iyelik eki evin boya(s)ı iyelik eki Zincirleme isim tamlaması: İkiden fazla ismin bir araya gelmesiyle oluşan tamlamalardır: evin duvarının rengi kapı kolunun dayanıklılığı soba borusunun içi Not: Bazen isim tamlamalarının arasına sıfat, zarf vb. kelimeler girebilir. Bu durumda zincirleme isim tamlamasından bahsedilemez. okulun çok başarılı öğrencileri zarf sıfat 3. İsim tamlamalarının ikinci unsuru yani tamlanan mutlaka iyelik eki alır. Bu eki tamlamadan çıkardığınızda tamlamanın yapısı bozulur. Sıfat tamlamalarında ise ikinci unsura gelen ekler çıkarılsa da tamlamanın anlamı bozulmaz. yolun tozu (yolun tozu denilemeyeceği için bu bir isim tamlamasıdır.) el işi (el işi denilemeyeceği için bu bir isim tamlamasıdır.) Aşağıdaki örneklerde çekim eklerini çıkarsanız da tamlamanın yapısı bozulmaz. Yani bu tamlamalar sıfat tamlamasıdır. kırmızı bavullarımız (kırmızı bavullarımız) yöresel yiyecekleri (yöresel yiyecekleri) Not: Yukarıdaki ek çıkarılması suretiyle yapılan sağlamanın istisnası zamirlerle yapılan tamlamalardır. Bu tamlamalar da iyelik ekleri düşebilir. Yani tamlama sizin evinizde yerine sizin evde biçiminde iyelik eki düşürülerek de kurulabilir. Kimilerine göre ise böyle bir durum yoktur, çünkü bu tarz bir kullanım anlatım bozukluğudur. 4. Sıfat yapan ki isimlere geldiğinde sıfat tamlamaları yapar. aşağıdaki soru evdeki hesap 5. İsim tamlamalarında bazen tamlayan ve tamlanan yer değiştirebilir: Güneşi batıyor sessiz akşamlarımın. (Tamlamanın aslı: akşamlarımın güneşi) 6. Sıfat-fiillerin görevlerinden biri de sıfat tamlaması yapmaktır: ağlayan kaya, bitmemiş dert, yanar dağ vb. 7. Her ne kadar sıfat tamlamaları fiilimsilerle yapılabilse de isim tamlamaları ÖSYM’ye göre fiilimsilerle -kalıplaşma olmadığı müddetçe- yapılmaz: günün bitmediği (dakika) Bu örnekte bir isim tamlamasının tüm ögeleri vardır. Yani ilgi eki ve iyelik eki mevcuttur. Ancak tamlanan fiilimsiden oluştuğu için isim tamlaması kabul edilmez. 8. Her ne kadar bir nesnenin neyden yapıldığını bildiren kelimelere takısız ad tamlaması demek gibi bir alışkanlık olsa da ÖSYM takısız ad tamlamalarını kabul etmez. Bu tamlamaları da sıfat tamlaması içerisinde değerlendirir: metal merdiven (sıfat tamlaması) sudan sebep (sıfat tamlaması) ahşap ev (sıfat tamlaması) Yukarıdaki tamlamalarda yer alan metal ve ahşap gibi isimler tamlama içerisinde sıfat görevinde kullanılmaktadır. FARKLI YAPIDAKİ TAMLAMALAR VE ÖRNEKLERİ Türkçede tamlamalar birçok farklı durumda kullanılabilir. Örneğin: Hem tamlayanı hem de tamlananı nitelenen ad tamlaması: Yeşil evin kırmızı penceresi vb. Tamlayanı belirtilen tamlananı nitelenen isim tamlaması: Bir günün acı isteği belirtme sıfatı niteleme sıfatı Tamlananı nitelenen ad tamlaması: Köşkün lezzetli yemekleritamlayan niteleme s. tamlanan Tamlananı düşmüş sıfat tamlaması (adlaşmış sıfat) sıcaklar (sıcak havalar) Arasına birden fazla sözcük türü girmiş isim tamlaması günün çok acı haberleri üstünlük zarfı sıfat Edat yardımıyla kurulmuş sıfat tamlaması buz gibi su edat Tamlayanı isim tamlaması olan sıfat tamlaması el işi örgüisim tam. & tamlanantamlayan Zamirlerden oluşan isim tamlaması Onlardan biri, bizden başkası vb. Not: Zamirle kurulan tamlamalarda ayrılma hâli eki ilgi eki görevinde kullanılabilir. TAMLAMALAR ÜZERİNE UYGULAMA Divânu Lugati’t-Türk’ten alınan bu bölümde isim tamlaması örnekleri kırmızı renkle gösterilmiştir. Ben onların ülkelerini ve (onların) bozkırlarını inceledim; Türk, Türkmen, Oğuz, Çigil, Yağma ve Kırgızların lehçelerini ve (onların) kafiyelerini öğrendim. Zaten ben onların, dilde en doğruyu (onların) bilenlerinden, anlatımda en açık olanlarından, akılca en (onların) yetkinlerinden, soyca en (onların) köklülerinden, mızrakta en iyi (onların) atıcılarındanım. Böylece her boyun dili bende en mükemmel şeklini buldu. Sonra bu kitabı en iyi şekilde düzenleyerek yazdım. Yüce Allah’ın yardımına sığınıp (benim) kitabımı Divânu Lugati’t-Türk (Türk Lehçelerinin Divanı) diye adlandırarak ortaya koydum. Sonsuza kadar anılsın ve ebedî bir hazine olsun diye. Bu konu anlatımı Ensar KILIÇ tarafından ortaöğretim kazanımlarına uygun olarak hazırlanmıştır. Her hakkı saklıdır, hiçbir şekilde farklı bir ortamda, sitede kullanılamaz.

Betik’in “İnsan Konulu” Eylül 2021 Sayısı

İnsan konulu Betik 2021 Eylül sayısı kapağı

Betik’in “İnsan Konulu” Eylül 2021 Sayısı

Bu yazı Eylül 15, 2021 tarihinde yonetici1 tarafından yazılmıştır.

Betik’in “insan konulu” Eylül 2021 sayısı çıktı. Dergimizde insan konulu şiirler, hikâyeler ve diğer türlerde yazılan en güzel yazılar sizi bekliyor. Dergimizi bu bağlantıdan ücretsiz indirebilirsiniz. Dergimize ya da sitemize yazı göndermek için tıklayın. Bu sayımızda şiir yarışmamızda dereceye giren şiirlerin yanında, yarışmaya gönderilen birbirinden güzel şiirleri bulacaksınız. Ayrıca İnsan Şiirleri 2021: Ödüllü Şiir Yarışması Sonuçları sayfamızdan yarışmayla ilgili sonuç bilgilerine göz atmanız mümkün. Ayrıca…

Betik Haziran 2021 Sayısı: Anadolu

Betik Haziran 2021 Sayısı: Anadolu

Bu yazı Haziran 15, 2021 tarihinde yonetici1 tarafından yazılmıştır.

Beşinci sayımızda “Anadolu” temasıyla karşınızdayız. Tarih boyunca pek çok medeniyete ev sahipliği yapmış olan bu toprakların kadim mirasını inceledik. Yolculuğumuz esnasında Haçlı Savaşlarına, Anadolu’nun Türkleşme ve İslamlaşma serüvenine, Anadolu’da vücut bulmuş efsanelere rastladık. Bu sayımızda bir yenilik yaparak bir de bulmacaya yer verdik. İlk sayımızdan itibaren özgün resimleriyle kapağımızda çiçekler açtıran sevgili Evrim Gonca’ya ayrıca teşekkür ederiz. Anadolu Betik’i indirmek ve okumak için tıklayınız. Anadolu’yu…

Betik Edebiyat ve Kültür Yayını 2020 Haziran Sayısı (1) Çıktı

Betik Edebiyat ve Kültür Yayını 2020 Haziran Sayısı (1) Çıktı

Bu yazı Haziran 15, 2020 tarihinde admin tarafından yazılmıştır.

Sayı: 1 (Haziran 2020) Dergi dosyasının tamamına ulaşmak için TIKLAYINIZ. DERGİMİZİN “EVREN” KONULU YENİ SAYISI ÇIKMIŞTIR. ULAŞMAK İÇİN TIKLAYIN. Dilerseniz yazılara tek tek de ulaşabilirsiniz: Kapak ve Jenerik “Betik”tekiler 1 Seda Nur KURT: Ruhlar Âleminde 2 Efil YILMAZ: Ruhun Kökeni 5 Ferda TARA: Ruh 7 Mücahit Coşkun KÖSE: Zamanın Ruhu 10 Hayati SARIEKİZ: Ruh Tragedyası 14 Ensar KILIÇ: Dilin Nörolojik ve Ruh Bilimsel Kökeni 22…

“Betik”in “Evren” Konulu Eylül Sayısına Yazı Önerin

“Betik”in “Evren” Konulu Eylül Sayısına Yazı Önerin

Bu yazı Nisan 21, 2020 tarihinde admin tarafından yazılmıştır.

Senin de yazın Google Kitaplar’da ve birçok çevrim içi ortamda taranan “Betik”te yayımlansın. Hemen “Betik” için yazı öner, yazını yayımla! Yazımı nasıl yayımlarım diye düşünme. Detaylar yazının devamında.

ARAŞTIRMALAR

Öz Türkçe İsimler Sözlüğü

Öz Türkçe isimler sözlüğümüzle karşınızdayız.

Öz Türkçe isimler ve eski Türk isimleri sözlüğümüzde, Türkçe kökenli erkek ve kız isimleri anlamlarıyla incelendi. Nitekim şu an göz attığınız Türkçe bebek adları, Göktürkçe isimler, Türk prenslerinin, prenseslerinin isimleri, Türk büyüklerinin adları, Türk hükümdarları ve Hun isimleri gibi birçok ad toplandı. Ayrıca söylenişi güzel Azerbaycan, Kazak, Özbek, Kırgız ve Altay isimleri de listeye eklendi.

Trabzon’da Gazetecilik

Bugün Trabzon yerel gazeteler açısından Türkiye’nin en gelişmiş yerel medyalarından birine sahiptir. Trabzonspor gazeteleri en çok besleyen şehir dinamiğidir. Özellikle Trabzonspor’a ulusal basında yeterince yer verilmediği algısı yerel Trabzon gazetelerinin spor sayfalarına olan ilgiyi artırmaktadır. Nitekim Trabzon’daki hâlâ yayımlanan bazı yerel gazeteler şunlardır: Karadeniz GazetesiGünebakış GazetesiTakaKuzey EkspresAkçaabat Yeni Haber Trabzon’da yerel gazeteler ulusal basınla boy ölçüşebilecek tirajlarda basım yapabilmektedir. Bu durum, Trabzon’daki gazetecilik mesleğinin erken sayılabilecek bir dönemde başlamasıyla açıklanabilir. Ayrıca Trabzon’un ilk gazetesi Trabzon Gazetesi, ilk özel gazetesi ise 1906’da kurulan Sa’adet’tir. Trabzon Gazeteleri Trabzon’ya yayın yapan yukarıdaki gazeteler, sayfalarında Trabzonspor haberlerine de yer vermektedir. Bununla birlikte Trabzon’da Trabzonspor merkezli yayın yapan bazı internet siteleri şunlardır: Haber61.netHaberts Trabzon’daki İlk Yerel Olarak Yayımlanan Gazeteler Trabzon’daki yerel olarak yayımlanan ilk gazete 1869’da dönemin Trabzon Valisi Esat Muhlis Paşa tarafından çıkarılmıştır. “Trabzon Gazetesi” adındaki yayın, ilk özel gazetemiz olan Tercüman-ı Ahvâl’den dokuz sene sonra kurulmuştur. Bu düzyazı geleneğinin yurt genelindeki gelişimiyle eş güdümlüdür. Trabzon gazetesi, valilik binasında kurulan bir matbaada basılmış ve halkın bilmesi gereken resmî olayları tebaaya duyurma görevini üstlenmiştir. Aynı dönemde Osmanlı’nın farklı vilayetlerinde de aynı maksatla resmî diyebileceğimiz gazeteler açılmıştır. Örneğin Bursa’da Hüdâvendigâr gazetesi 1869’da yayın hayatına başlamıştır. Trabzon Gazetesi, Trabzon’un 1918’de Rus işgaline uğramasıyla yayın hayatına veda etmiş, gazete arşivi işgal esnasında kaybolmuştur. Bu durum Trabzon’da gazetecilik tarihinin araştırılması adına önemli bir kayıptır. Trabzon’un ilk özel gazetesi olan Trabzon’da kurulan ilk özel gazete Sa’aadet’tir. Ayrıca Trabzon’da özel olarak kurulan ikinci gazete Feyz Gazetesi olmuştur. Bu gazeteyi kuran kişi Osman Nuri Bey’dir. Osman Nuri Bey, daha sonra İkbal ve Olcay gazetelerinin de kuruculuğunu üstlenmiştir. Ayrıca Olcay Gazetesi, yeni Türk harfleriyle Trabzon’da yayımlanan ilk gazete olmuştur. Osman Nuri Bey, Trabzon’da gazeteciliği bir uğraş olmaktan çıkarıp profesyonel boyuta taşıyan kişi olarak bilinmektedir. Cumhuriyetin ilanından önce Trabzon’da kurulan diğer önemli gazeteler Akçaabat müftüsü tarafından çıkarılan Pulathane, Mehmet Tevfik Yunusoğlu’nun çıkardığı Haber Anası ve Avni Bey’in başyazarlığını yaptığı Bahri Siyah’tır. Trabzon’da gazetecilik denilince unutulmaması gereken en önemli gazetelerden biri İstikbal’dir. Nitekim bu gazete 10 Aralık 1918’de kurulmuş ve kurtuluş savaşı boyunca bölge halkını Kuva-yı Milliye’ye katılmaya davet etmiş, Trabzon Müdafa-i Hukuk Cemiyeti’nin yayın organı vazifesini görmüştür. Kurulduğu tarihten kapandığı Mart 1925’e kadar 1400’den fazla sayı yayımlanmıştır.

Evenkler

Türkçe gibi Altay dil ailesini paylaşan bir diğer dil Tunguzcadır. Bu yazımızda, Tunguzlar ile ilintili bir Kuzey Asya topluluğu olan ve taygalarla kaplı bir coğrafyada yaşayan Evenkleri konu edindik. Rusya’da Evenkler, Rusya’nın kuzeyinde yaşayan yerli halklardan biri olarak 2010 nüfus sayımında nitelendirilmektedir. Çin’de ise Evenkler, ülkede tanımlanmış 58 etnik gruptan biri olarak kabul edilmiştir. Resmî nüfus sayımlarına göre Rusya’da 38 bin Çin’de ise 31000 Evenk yaşamaktadır. Moğolistan’da yaşayan 500 kadar Evenk’e ise Moğollar Kamnigan adını vermektedir. Evenklerin 5 ila 9. Yüzyıllar arasında Çin’in kuzeyindeki “Hingan Sıradağları”nda yaşayan Şiveyler ile bağlantılı olduğu düşünülmektedir. Buna rağmen bugünkü yerli Evenklerin büyük bir bölümü Baykal Gölü ve Arnur Nehri arasındaki bölgede yaşadığı görülmektedir. Evenk dili, Altay dil ailesinin Mançu-Tunguz kolundandır. Bu dil, Sibirya’daki Nigidal ve Even dilleriyle akrabadır. 17. yüzyıla kadar Evenkler, Lena ve Yenisey ırmaklarının oluşturduğu havza boyunca ren geyiği çobanlığı ile geçimlerini sürdürmüştür. Evenk boyları ren geyiklerini, etleri, sütleri için kullanmış ayrıca bu hayvanlardan binek olarak da yararlanmışlardır. Çindeki ve Moğolistan’daki Evenkler ise coğrafi nedenlerle Moğol ve Türklerden etkilenerek at yetiştiriciliği yapmış, Türk ve Moğol toplulukları gibi geleneksel elbise olan degel giymiştir. Çin Evenleri olan Solonlar Amur Nehri boyunca göçebe bir hayat sürmüştür. Daur topluluklarıyla Solonların yakın bir bağı vardır. Evenkler 17. yüzyıldan sonra Rus egemenliği ile tanışmıştır. Bu zamandan sonra Rus Çarlığı’nın sınır koruyucuları olan Slav Kazakları tarafından Evenkler, kürk vergisi ödemekle yükümlü hâle getirilmiştir. Ruslar, Evenkleri kürk vergisi konusunda baskı altına alabilmek için Evenk boylarının oymak başlarını rehin almıştır. Bu nedenle bazı Evenk boyları farklı yerlere göç etmek zorunda kalmıştır. Evenkler, 18. yüzyıla kadar şaman gelenekleriyle yaşamışlar ve Tibet Budizmi’nden etkilenmişlerdir. Bu yüzyıldan sonra Rusların etkisiyle Evenk toplulukları arasında Ortodoks Hristiyanlık artış göstermiştir.

Çiçeklerin Dili: Ruhu Gülün

Çiçeklerin dili: Mor menekşe hüznü, kırmızı gül aşkı, sarı gül ayrılığı, özlemi beyaz karanfiller, karanfiller ve mavi menekşeler sırdaşı simgeler.

Türkçenin İç ve Dış Tarihine Genel Bir Bakış

Türk dili yani Türkçe, bugün de hâlâ devam eden değişik görüşlere karşın, dünya dilleri içinde genellikle Ural-Altay dil ailesine bağlı bir dil olma hüviyetini koruyordu. Ne var ki bu tutum, yapılan son araştırmalar doğrultusunda yerini farklı nazariyelere ve tartışmalara bırakmıştır. Modern Türk dili bugün Ural ve Altay olmak üzere iki farklı dil ailesinden söz etmektedir. Ural-Altay dil ailesinin artık başlı başına bir aile olarak incelenen Altay kolu, öteki Ural kolu gibi, adını coğrafyadan almaktadır. Bugünkü altın kelimesinin eski şekli olan altun ve Moğolcadaki altan (aynı anlamda) kelimeleri ile kökü bir ve “altın dağları” demek olan Altay dağlarının adı filolojide , geniş anlamda akrabalığı söz konusu olan Altay milletlerinin ortak adı; dar anlamda ise, bugün o bölgede oturan Türk boylarına ve şivelerine topluca verilen isimdir (Türk Dili Nereden Geliyor Nereye Gidiyor, s.2 ). Altay dil birliği nazariyesine göre bir ana Altaycadan Türkçe, ana Moğolca, ana Mançu-Tunguzca ve hatta son araştırmalarda ana Korece’nin ayrılışına dair görüşler de şimdilik aydınlığa kavuşmuş olmayıp, hâlâ pek şahsîdir. Ana Türkçenin doğrudan doğruya mı yoksa öbür akraba dillerle birlikte mi ana Altaycadan çıktığı bu konudaki müracaat kitaplarında farklı şekilde gösterilmektedir. (age., s.5 ) Bu sebepten yaygın bir görüşle Türk milleti ve dili, Altay sahası içinde Moğol, Mançu-Tunguzlarla akraba diller kategorisinde ele alınmaktadır (Bu konuda daha geniş bilgi için bk. A. Dilaçar, Türk Diline Genel Bir Bakış, Ankara 1964 ve A. Caferoğlu, Türk Dili Tarihi, I, İstanbul 1970). Bakınız: Türkçenin Özellikleri: Türkçeyi diğer dillerden ayıran özellikler nelerdir? 2. Türk Dilinin Tarihî Gelişimi ve Devirleri Tablo I (Düzenleyen: İsa Sarı – www.isa-sari.com Kaynak: A. Bican Ercilasun – Türk Dili Tarihi) Türkçenin tarihî gelişimi dönemler hâlinde ele alınabilir. Nitekim Türkçenin soy ağacından yola çıkılarak tarihî gelişimi incelendiğinde, ilk devresi hakkında açık ve kesin bir bilginin olmadığı görülür ( bk. Tablo I). Bilindiği üzere Türkçenin ilk devresine Ana Türkçe daha sonraki devresine ise İlk Türkçe adı verilmektedir. Dolayısıyla İlk Türkçe ve Ana Türkçe döneminden kalan yazılı bir belge elimizde olmadığı için bu dönemler “karanlık dönem” sayılmaktadır. Ana Türkçe döneminde Türkçe Altay dilinden ayrılmış, farklı özellikler göstermeye başlamış ve artık kendi başına bir dil olmuş, karanlık dönemde Türkçenin iki temel lehçesi olan Yakutça ve Çuvaşça ortaya çıkmıştır. İlk Türkçe devresi ise, tarih sahnesinde yer aldığımız zamana aittir ve Büyük Hun İmparatorluğu zamanındaki Türkçedir. Bu devreden elimize herhangi bir örnek geçmemiştir. Ancak Hun devrinde söylenmiş bazı şiirleri Çince metinlerden öğrenmek mümkündür. Ayrıca İlk Türkçe döneminde Altay dilleri olan Moğolca, Mançuca, Tunguzca, Korece, Japonca dillerinin de daha birbirinden ayrılmadığını söyleyebiliriz. Bakınız: Türkçenin Dönemlere Ayrılmasındaki Ölçütler Nelerdir? Türkçenin Eski Türkçe ve sonraki dönemlerine ait metinler günümüze kadar ulaşmıştır. Bu devre de milâdın başlangıcından II. asra kadar devam etmiştir (Eski Türkçe denince ilmî araştırmalarda II. asır akla gelir). Dolayısıyla bu metinlerden hareketle Türkçenin tarihî gelişimi rahat bir şekilde takip edilebilmektedir. Türkçenin metinlerden yola çıkılarak izlenebilen dönemleri şunlardır: A. ESKİ TÜRKÇE Türkçenin yabancı etkilere en kapalı dönemi olan Eski Türkçe, 6. ve 13. yüzyıllar arasında etkili olmuştur. Bu dönem Göktürkler, Uygurlar ve Karahanlılar devrini kapsar. Türkçenin ilk yazılı belgeleri bu döneme ait olduğundan Eski Türkçe için Türk yazı dilinin ilk devresi denebilir. Bu dönemdeki dilin tarihî seyrini izlemek için başta Orhun Kitabeleri olmak üzere elimizde bol miktarda yazılı kaynak vardır. Muharrem Ergin bu dönem için: “İşte nazarî olarak Milâdın ilk asırlarında başladığını kabul ettiğimiz ve ilk ele geçen metinleri sekizinci asra ait olan bu yazı dili 12 – 13. asra kadar devam etmiş olup, bu devre Türk yazı dilinin ilk devresini teşkil etmektedir. Bu ilk yazı dili devresi ayni zamanda müşterek bir yazı dili devresidir. Yani bu yazı dili bütün Türklüğün tek yazı dili olarak kullanılmış, Orta Asya’da geniş bir sahayı kaplayan Türklük âlemi asırlar boyunca hep ayni dille okuyup yazmıştır. O devirden kalma eserlerde görülen ufak tefek farklar ise saha ve zaman farklarından ileri gelen normal ayrılıklar olup tek bir yazı dilinin hudutlarını aşacak mahiyette değildir. Kâşgarlı’nın en çok beğendiği ve şivelerle karşılaştırırken “Türkçe” diye adlandırdığı, Hakaniye Türkçesi, yahut başka eserlerde Kâşgar dili, Kâşgar Türkçesi adı ile anılan dil hep bu ilk Türk yazı dilidir. Bu yazı dili devresinden gelen eserlerin büyük bir kısmı Uygur yazısı ile yazılmış olduğu için bu devreye Uygur devresi, bu yazı diline de Uygurca denilebilir. Fakat Türkoloji öğretiminde Türkçenin bu ilk devresi için bugün en uygun isim olarak “Eski Türkçe” tâbirini kullanmaktayız. Türkçenin ondan sonraki çeşitli gelişmelerinin kaynağı hep bu devreye çıkmakla, bugün geniş sahalarda ayrı kollara ayrılmış bulunan Türkçenin bütün şekillerinin menşei bu devrede bulunmakta, kısacası, Türkçenin bütün yapısı bu devre ile izah edilebilmektedir. Demek ki bu devre Türkçenin ana Türkçe devresi, ilk devresi, eski devresidir. Onun için bu devreyi “Eski Türkçe” diye adlandırmak çok yerindedir. Eski Türkçe dönemine ait metinler üç grupta toplanır.” der. Ardından, “O hâlde Türk yazı dilinin ilk devresi Eski Türkçedir. Eski Türkçeden daha önceki devir ise Türkçenin karanlık devridir. O devir artık Eski Türkçenin Çuvaşça ve Yakutça ile, bunların da daha ileride Moğolca ile birleştikleri devirdir.” diye sözlerine devam eder. Aslında Türkçenin tarih boyunca eski ve yeni olmak üzere temelde iki gramer yapısına sahip olduğunu ifade eden Ergin, Eski Türkçe devresinin Türkçenin eski; ondan sonraki devrelerin ise yeni gramer yapısına sahip olan devreleri olduğunu vurgular. Eski Türkçe dönemine ait metinler üç grupta toplanır. a. Göktürk metinleri “Türk” adıyla kurulan MS 552-745 yılları arasında hüküm süren Göktürklerin yazmış olduğu metinlerdir. Göktürkler kendi geliştirdikleri Göktürk alfabesiyle taşlar üzerine yazılar yazmışlar, kitabeler oluşturmuşlardır. Çok sayıda olmasına rağmen “bengi taş” da denen bu yazıtların en ünlüleri Kül Tigin, Bilge Kağan ve Vezir Tonyukuk adına diktirilen ve Köktürk Yazıtları (Orhun Abideleri) adıyla bilinenlerdir. b. Uygur metinleri Tarih sahnesinde Köktürklerden sonra çıkan Uygurların oluşturdukları metinlerdir. Budizm’i ve Maniheizm’i benimseyen Uygurlar, yeni dinlerinin de etkisiyle çeşitli taşlar ve kâğıtlar üzerine Uygur yazısı ile metinler yazmışlardır. Bu eserlere Doğu Türkistan’daki kazılar sonunda ulaşılmıştır. Bu kazılarda bulunan yüzlerce eserin çoğu Budizm’le ilgilidir. Sekiz Yükmek (Sekiz Yığın), Altun Yaruk (Altın Işık), Irk Bitig (Fal Kitabı), Kalyanamkara ve Papamkara Hikâyesi (İyi Düşünceli Şehzade ile Kötü Düşünceli Şehzadenin hikâyesi) Uygurlara ait metinlerdendir. c. Karahanlı metinleri 840-1212 tarihleri arasında, devlet ve medeniyet kuran Karahanlılara ait olan metinlerdir. İlk Müslüman Türk devleti olan Karahanlılar döneminde İslami dönemin etkilerini taşıyan […]

Türk Kültüründe Geleneksel Bir Aydınlatma Aracı: Kandil

Not: Bu makale “Bilim ve Kültür” adlı dergide yayımlanmıştır: ERBAŞ, E. K. S., & KILIÇ, E. (2013). Türk Kültüründe Geleneksel Bir Aydınlatma Aracı: Kandil. Bilim ve Kültür, 114-125. Ensar KILIÇ Sıla ERBAŞ Balıkesir Üniversitesi Necatibey Eğitim Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Öğretmenliği Elektrikli lambaların yaygınlaşmasından önce önemli bir aydınlanma gereci olan kandil, bugün bu özelliğini kaybetmesine rağmen tarihî değer taşıyan bir süs eşyası olarak misyonunu devam ettirmektedir. Kandilin tarihî gelişimi içerisinde ortaya çıkan yeni biçimler ve bu biçimlerin zevk unsurunu oluşturan süslemeler; kandile işlevselliğinin yanında, sanatsal bir değer de yüklemiştir. Bu durumun bir yansıması olarak, kandil; Türk kültüründe deyim ve masallara dahi konu olmuş, önemli bir maddî kültür ögesi halini almıştır. Işık, tâ ilk çağlardan beri karanlığı aydınlatma özelliğiyle bir medeniyet belirtisi haline gelmiş, kandil de yerleşik hayata geçen Türkler için bir uygarlık simgesine dönüşmüştür. Nitekim, dinî özel günlere; böyle günlerde kandillerle sokakların aydınlatılmasından dolayı “kandil” adı verilmiştir. Bu da kandilin Türk kültüründeki yerini belgeler niteliktedir. Biz de bu makalemizde, kandilin tarihsel süreç içerisindeki yerinden kısaca bahsedip; Türk kültüründeki önemli yerini açıklamaya çalışacağız. Anahtar sözcükler: kandil, ışık, Türk kültürü, süsleme sanatı THE TRADITIONAL MEANS OF LIGHTING IN TURKISH CULTURE: CANDLE Before the spreads of electronic lamp, candle was happening an important lighting tool. Although it was lose this property in today, it is continues as historic ornaments in respective mission. New styles being appeared in historic development of the candle and the styles of estetic element being happened; in this way art value and function added the candle. The candle was tales and idioms of subject also the candle was important a culturel element. Since the early ages, light was symbol of civilization for the light is lighting in darkness. After (in 751), Turks life styles converted on nomadic life to settled life, after this light was civilization symbol for Turks. Thus, religious days gave candle name for which this days burned the candles in street. This situation, us shows the importance of the candle. We are talking importance of the candle within historical during and position of the Turkish culture in our article. Keywords: candle, light, Turkish culture, decorative art İnsanlar ilk çağlardan beri karanlık mekânları ve gecenin karanlığını aydınlatmak için çeşitli yollara başvurmuştur. Ateşin bulunmasıyla insanlık yalnızca kendisini yabanî hayvanlardan koruyan ve vücut için gerekli ısıyı sağlayan bir enerji elde etmemiş; ayrıca ateşin aydınlatıcı gücü de insanlığın emrine girmiştir. Böylece kandilin ilkel şekilleri olan çıra ve mum icat edilmiştir. Zaten ilkel kandiller, içlerinde çıra ve mum bulunan muhafazalı kaplardır. Kandil sözcüğü Latince candela sözcüğünden gelmektedir. (Meydan Larousse 1986, C.6:683) Bu sözcük bugün İngilizce’de candle şeklini almış ve “mum, kandil” anlamlarında kullanılmaktadır. Ayrıca Osmanlı ve Selçuklu döneminde kandil için sıklıkla kullanılan çerâg (çerâğ) sözü bugün “çıra” şeklinde söylenmektedir. (Devellioğlu 2005: 155) Görüldüğü üzere, ortaya çıkışları itibariyle “çıra, mum ve kandil” birbirini tamamlayıcı bir nitelik göstermektedir. Bir başka deyişle kandil, mum ve çıranın olgunlaşmış bir şeklidir. Bugün kandiller işlevsel değerlerini kaybedip, antika değerinde süs eşyası durumuna gelmiştir. Türkiye Cumhuriyeti’nde antika değeri taşıyan kandillerin alım-satımı devlet tarafından denetlenmekte ve bireysel kandil ticaretine izin verilmemektedir. Kandilin Parlaklığı Kandilin parlaklığı, kandil gücü (candlepower) denilen ve CP şeklinde kısaltılan eski bir ölçü birimine göre belirlenir. Tarihsel olarak mum ve kandillerin kandela değeri, ortalama 0,981 olarak kabul edilir. Bununla birlikte genel kullanımda 1 mum gücü, 1 kandelaya eşit olarak işlem yapılır. Ayrıca yağ kandilleri, 90-100 lümen arasında bir parlaklığa sahiptir. Kandil gücü, aynı zamanda el fenerleri ve spot ışıklarının parlaklık değeri için de kullanılır. Bu değer, ortama yayılan ışığı esas almaz. Bunun yerine ışığın ulaştığı yerdeki yoğunluğunu betimler. Bu sebeple çok dar ışınlar da yüksek kandil gücü değerlerine sahip olabilir. Kandilin Kullanım Ömrü Kandilin kullanım ömrü kullanılan yakıtın çeşidine ve özellikle fitil yapısına göre değişir. Ancak yine de ortalama olarak kandiller, saatte ortalama 1/2 ons yağ harcar. Bu durumda bir galon yağ ile bir kandil 512 saatlik bir ömre kavuşur. (Red Hill: web) Kandil Yapımı, Biçimleri ve İşlemeleri İnsanlar aydınlanmak için ateşi kullanmaya başladıkça, ellerinde taşıdıkları ateşin ömrünü uzatmak istediklerinden, ateşi koruma yoluna gitmişlerdir. Bu düşünce ilkel kandillerin ortaya çıkmasını sağlamıştır. İlkel kandiller, içlerinde meşale tarzı ateşin korunduğu kaplardır. Tam anlamıyla “kandil” diyebileceğimiz fitilli kandillerin ortaya çıkışı ise milattan önce 5. binyıldaki Ön Asya uygarlıklarında görülür. (Bozkurt 2001 C.24: 299) Bu dönemde kandillerin içinde hayvan yağları, kuru ağaç dalları vs. yakılmıştır. Bu ilk kandiller dönemlerinin yapı gereçlerine de uygun olarak topraktan imal edilmiştir. Kısa zaman sonra kil, taş ve demirden yapılan kandiller bulunmuştur. (Dalkılıç, Halifeoğlu; Neslihan, Meral: 2) Bu ilk kandillerdeki işlemelerin daha çok Tanrı betimleri ve hayvan çizimleriyle süslendiği görülmüştür. (Oktaç 1992) İlerleyen dönemlerde madenciliğin ilerlemesiyle, üçgen ve armut gibi şekillerde de kandiller imal edilmiştir. Ayrıca bronz gibi daha kaliteli madenler kullanılan kandillerin üzerinde demir işlemeciliği ortaya çıkmıştır. Kandil üstü işlemeleri, dahil oldukları kültürlere göre çeşitlilik göstermiştir. Kandile birçok kültür, dinî-toplumsal imgeler yüklediği için bu tür işlemeler kandilin en göze çarpan biçimlerini oluşturmuştur. Örneğin, Orta Çağ Avrupa’sında imal edilen kandillerin üzerinde genellikle haç işaretine rastlanırken; Selçuklulardaki kandillerde kuş figürlerine, klasik çini desenli işlemelere çokça rastlanır. Hatta Osmanlı Dönemi’ne geldiğimizde Kabe gibi kutsal yerlere gönderilen kandiller, altın gibi değerli madenlerden yapılıp, değerli taşlarla süslenmiştir. Kandillerin en yaygın olanları, hafif basık kürevî ve yumurta gövdeli olanlardır. Bu kandillerin bir kısmı düz tabanlı bazıları da üç ayaklıdır. Bazı kandillerde emsallerinden ayrı olacak şekilde bir değil birkaç tane fitillik bulunur. Selçuklu Türklerinin ürettiği kandillerin ağız kısmı Roma’da üretilen yağ kandillerine benzer. (Bozkurt, Ertuğrul; Nebi, Selda: 373-374) Osmanlı ve Selçuklu zâviyelerinde kandiller önemli aydınlatma araçlarıdır. Bu zâviyelerde bakırdan yapılmış, üç ayaklı ve içlerinde hayvanlardan elde edilen iç yağın yandığı kandillerin bulunduğu bilinmektedir. Ayrıca cami, saray ve medrese gibi döneminin önemli mekanlarında bulunan kandiller, sanatkarane bir işleme ürünü olup kandilliklere asılmıştır. (Bozkurt 2001 C.24: 300) Klasik kandillerin yapısı yandaki şekildeki gibidir. Kandilin içine koyulan yağ, fitil vasıtasıyla kandilin ucuna kadar taşınır. Bazı kandillere bir miktar su koyulur, böylece yağın yoğunluğu az olduğu için yağ üst tarafa çıkar ve yağın fitil tarafından emilimi kolaylaşır. Kandil omuzunu çevrelen yuvarda kapak boşluğu bulunur. Buradan kandile yakıt sağlanır ve yakıtın havayla olan ilişkisi denetlenir. Osmanlı Devleti’nin ilk dönemlerinde bu klasik kandiller kullanılmıştır. Ancak […]

GEZGİÇ BİR BAYKUŞUN DİLİNDEN

Divan Edebiyatında Kadın Şairler

Divan edebiyatında kadın şairler, 15. yüzyıldan itibaren Osmanlı sahasında görülmeye başlanır. Nitekim hem Türk edebiyatının hem de divan edebiyatının ilk kadın şairleri Amasya’da yetişmiştir. Zeynep Hatun, Türk edebiyatında bilinen ilk kadın şairdir. Cumhuriyet Dönemi’ne gelindiğinde ise Türk edebiyatında Nilgün Marmara, Didem Madak, Gülten Akın, İnci Adalı ve Birhan Keskin gibi önemli kadın şairler yetişmiştir. Özet olarak divan edebiyatındaki kadın şairlerin edebi kişiliğini ve birer şiirini derlediğimiz bu çalışma divan edebiyatı okurları için bir kaynak olarak hazırlanmıştır. Divan edebiyatındaki kadın şairler kimlerdir? Divan edebiyatındaki en bilinen kadın şairler Zeynep Hatun, Mihrî Hatun (15. yy.), Hubbî Hatun (16. yy.), Fitnat Hanım (18. yy.), Leylâ Hanım, Şeref Hanım ve Adile Sultan’dır. (19. yy.) Adile Sultan, Osmanlı hanedanında divan sahibi olan tek kadın şairdir. Kanuni Dönemi’nde yaşayan kadın şair kimdir? Kanuni Dönemi’nin en önemli kadın şairi Amasyalı Hubbî Hatun’dur. Asıl adı Ayşe olan Hubbî Hatun, 1566-1574 tarihleri arasında saray nedimeliği yapmıştır. Âşık Çelebi’ye göre Osmanlı ve İran coğrafyasındaki kadın şairler arasındaki en yeteneklisidir. Bir divan oluşturabilecek kadar şiiri vardır. Divan edebiyatındaki kadın şairlerin erkek şairlerden farkı nedir? Divan edebiyatındaki kadın şairler de tıpkı erkek şairler gibi geleneksel kadın sevgili tipine şiir yazmıştır. Yani divan edebiyatında kadın şairlerin konu, hayal ve içerik bağlamında erkek şairlerden hiçbir farkı yoktur. Kadın Şairi kimdir? Türk edebiyatında Kadın Şairi olarak bilinen isim Celâl Sahir Erozan olup sanatçı Beyaz Gölgeler adlı şiir kitabıyla ünlüdür. Erozan’ın şiirleri yoğun bir hümanizm ile doludur. Ayrıca şiirlerinde sevgi temasını, lirik bir üslupla süslü sıkça işlemiştir. Abstract: Female poets in Divan literature begin to appear in the 15th century. This study, in which we compiled the literary personality and poems of female singers in divan literature, was prepared as a resource for the readers of divan literature. The best known female poets in Divan literature are Zeynep Hatun, Mihrî Hatun (15th century), Fitnat Hanım (18th century), Leylâ Hanım, Şeref Hanım and Adile Sultan. (19th century.) Female poets in Divan literature, like male poets, wrote poems to the traditional type of woman lover. In other words, female poets in divan literature are no different from male poets in terms of subject, imagination and content. ZEYNEP HATUN (15. yy.) 15. yüzyılda yetişen kadın şairler arasındadır. Amasyalıdır. İyi bir eğitim görmüştür. Kadı kızı ve bir kadı eşidir. Çağdaşı olan Mihri Hatun ile aralarında latifeler ve karşılıklı şiir söyleşmeleri vardır. Farsçayı şiir yazacak derecede iyi bilmektedir. Zeynep Hatun, şiirlerinde kadınların yadırgayacağı çeşitli düşünceler barındırır; Kadının isteklerini açgözlülük olarak nitelendirir ve döneminin kadınının aşağılık konumundan sıyrılma isteğini sık sık dile getirir. Zeynep Hatun, bir şair olarak kabul görebilmek için, arzularının “merdane” (erkeğe yakışan, mertçe) olmasını ister. Tıpkı alçak gönüllü bir erkek gibi, bilge olmak isteğini vurgular. Yumuşaklık, sevecenlik gibi kadına özgü bazı değerleri, zayıflık ve ruhsal eksiklik diye nitelendirir. Âşık Çelebi, “Meşairüş-şuara” adlı kitapta, Zeynep Hatun’un yaşamının son döneminde şiiri bıraktığını, inzivaya çekildiğini anlatır. Fatih dönemi kadın şairlerindendir. Fatih adına divan tertip ettiği söylenmekle beraber bu divan elde bulunmamaktadır. GAZEL Keşfet nikabını yeri göğü münevver et Bu âlem anasırı firdevs-i enver et Depret lebini cüşe getir hacz-i kevseri Anber saçını çöz bu cinanı muattar et Hattın berat verdi saba yeline dedi Tez er Hatay’a Çin’i tamam et müseehhar et Yâra yolunda âşk ile derdinden ölenin Kim der sana ki hecr ile cânın mükedder et Zeynep çü dost zülfü gibi tarümarsın Divane olma şiirini divan ü defter et Zeyneb ko meyli zinet-i dunyaya zen gibi Merdane var Sade-dil ol terk-i ziver et MİHRÎ HATUN (15. yy.) 15. yüzyılda yetişen kadın şairler arasındadır. Amasyalı olduğu bilinmektedir. Asıl adı Mihrünnisa ya da Fahrünnisa’dır. “Mihrî” mahlasını kendisi de bir şair olan babası Mehmet Çelebi bin Yahya’dan (Belâyî) aldı. Hiç evlenmedi. 15.yy. da yaşamış olan Mihri Hatun, kendisi de “Belayi” mahlasıyla şiir yazan bir Osmanlı kadısının kızıdır. Kültür düzeyi yüksek bir ailede yetişen kadın şairler arasında yer alan Mihri Hatun yaşadığı dönemde saygı duyulan edilen bir şair olmayı başarmıştır. Sultan II. Bayezid ve oğlu Şehzade Ahmed’in Amasya Valiliği sırasında kentte toplanan bilgin ve sanatkârların meclislerine katıldı. Güzelliğiyle bölgede ün salan Mihrî Hatun, sade bir dille yazdığı kaside ve gazelleriyle tanınır. Diğer divan şairi kadınlardan aşkı çekinmeden kullanmasıyla ayrılır. Şairi Necati Bey’i kendisine örnek aldığı, şiirlerini Necati Bey’e gönderip fikrini öğrenmeye çalıştığı iddiaları da vardır. Söylentilere göre Necati Bey ile aralarında duygusal yakınlaşma vardı. Ayrıca şiirlerinde, Müyyedzâde Abdurrahman Çelebi ve Sinan Paşazâde İskender Çelebi’ye duyduğu aşka dair ipuçlarına da rastlanır. Şiirlerinde Necati’nin etkisi görülür. Necati’nin “döne döne” redifli gazeline bir nazire söylemiştir. Divan’ı vardır. Divan’ın İstanbul’da üç nüshası vardır. Moskova’da basılmıştır( Mihri Hatun, Divan, Yay. E.İ. Maştakova, Moskova, 1967). GAZEL Ben umardım ki seni yâr-ı vefâ-dâr olasın Ne bileydim ki seni böyle cefâ-kâr olasın Hele sen kaaide-î cevrde eksik komadın Dostluk hakkı ise ancağ ola var olasın Reh-i âşkında neler çektüğüm ey dost benim Bilesin bir gün ola aşka giriftâr olasın Sözüme uymadın ey asılası dil dilerim Ser-i zülfüne anın âhiri ber-dâr olasın Sen ki cân gül-şeninin bi gül-i nev-restesisin Ne revâdır bu ki her hâr ü hasa yâr olasın Beni âzâde iken aşka giriftâr itdin Göreyim sen de benim gibi giriftâr olasın Bed-duâ etmezem ammâ ki Huda’dan dilerim Bir senin gibi cefâ-kâra hevâ-dâr olasın Şimdi bir hâldeyüz kim ilenen düşmanına Der ki Mihrî gibi sen dahi siyeh-kâr olasın FITNAT HANIM (18. yy.) 18. yüzyılda yetişen kadın şairler arasındadır. Döneminin ünlü âlimlerinden Şeyhülislam Esat Efendi’nin kızıdır. Nüktedan ve hazırcevaptır. Arapça ve Farsçayı iyi bilen bir şairdir. Genel kanı 1842’de doğduğuna yönelik olsa da çeşitli kaynaklarda 1830’lu yıllarda doğduğu belirtilmektedir. Doğum yeri konusunda da ihtilaf mevcuttur, bazı kaynaklara göre Trabzonlu bazı kaynaklara göre ise Orduludur. Babası Hazinedarzade Vezir Süleyman Paşa’dır. Küçük yaşlarda ailesiyle beraber İstanbul’a taşındılar, Fıtnat Hanım burada iyi bir eğitim gördü. Burada genç yaşta evlendi, fakat bu evliliği kısa sürdü. Bu kısa süren ilk evliliğinden daha sonraları çok şikâyet etmiştir. Özellikle bu ilk eşinin kıskançlığına dayanamıyordu. Fıtnat Hanım zekâsı ve güzelliği ile ün salmıştır. Gazel söylemekte de pek yetenekli olduğu söylenir. İlk eşinin kuruntuları ve kıskançlıkları yüzünden gazel söylemeyi bırakmıştır. Bu ilk evliliğinden sonra Bahriye Nezareti mektupçusu olan Mehmet Ali Efendi ile ikinci evliliğini yaptı. Şiirlerini ve yeteneğini keşfedip onu edebiyat dünyasına tanıtan Süleyman Nazif’tir. Edebi başarılarının yanı sıra hattatlığı ile de ünlüdür, kendi elleriyle yazdığı […]

Seda Nur Kurt Şiirleri

Seda Nur Kurt kimdir? (1993-…) Balıkesir Üniversitesi Necatibey Eğitim Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı öğretmenliği 2015 mezunu. Meslekte altıncı senesi. Çok Mu Erken, Hoş Buldum Dünya şiir; Yüreğim Benek Benektir hikâye kitaplarının yazarı. Betik dergisi editörü. Şairin Betik’te çıkan yazıları: Ayşe Büyükyıldırım ile Söyleşi Zarif Bir Evren: Klasik Türk Edebiyatı Ruhum Evrenin Kanatları AltındaTürk Mitolojisi Evreninde Geyik Motifi Üzerine Genel Bir İncelemeRuhlar ÂlemindeÖlü Ruhlar Ormanı Romanına Genel BakışSürgün Ruhu: Ahıska Yorumlar Hızlı yaşam; hızla ilerleyen, baskılı ve “Seda”lı bir şiiri; dingin bir yaşam ise “kubbedeki hoş Seda’yı” şiir dünyasına sunmuştur. Elinizdeki bu kitapta, duygunun sedası şiirsel âlemin derinliklerinde konuşmuş, sizlere düzyazıya dökülemeyecek engin bir hikâyeyi hissettirmiştir. ŞİİRLERİNDEN SEÇMELER ALUŞYA11.06.2020 “Mavi yemişler avucumda, Yeni biçilmiş çimlerin üstüne oturmuş, Güneşin son selamını kucaklıyorum…” “Yaşamak güzeldir.” diyeli İsmet baba, Oldu hayli an… Oysa damarlarımda hoyratça akan kan, Senin savaşın bitti, demekte… Doktor Ox’tan libretto kümeleri, Dirimle çınlarken can kulağımda, Sesler, diyorum Sonra eneke tutuyor elimi, Yorga kalan suskunluk… Gözlerimi kapatıyorum tüm âleme…. Gözlerimi tüm âlemin âlemlerine, Sıkı sıkı Hiddetli Metanetle Dirayetsiz Yorgun Kapatıyorum… Aluşya! Bir kalbe incinmeden girmek,,, Yitirmemek kaygıdan— Ufuk çizgisine dek uzanan Gerçekleri, Tek bir hayal için Terk etmemek… Mümkün mü? Günebakan tarlasında Omzunda taşıyamayacağın bir yük Gene de Aydınlık hâlâ Hâlâ sıcak… Umut, Yeni sürülmüş bir tarla gibi Tohumlarını gömmüş içine… Toprak, Ufacık bir yağmur damlası beklemekte… Süratle düşmekteyim… Seda Nur Kurt OLSUN 22.03.2020 Hiç sormadan o, Sen anlat kalbim; Kırılan bir yer var, oyuk, Öyle kalmasın… Yalnızlık senin, En büyük derdin, Öylece kalsın… Sınırlar sınırsız, Yollar yakın dahi uzak, Mutluluk oba oba dolmuş çukura, Ağzında tadı, ekşi, soğuk… Öylece bırak…Uzun bir gecenin telaşında, Bir uzun dua, Bir köklü amin… Allah’ım, yüzyıllık bir arzudur bu; Öyledir, olsun… Derinden, sana giden… Derine, sana giden… Derinde, sana giden… Öyleyse, kalsın… Üşümek bir yaz günü, Üşümek eller sıcacıkken… Burnumun ucu değmeden yanağına, Üşür ruhum… Sorgu-sual-ecel-kaza -hakkım helaldir her cefana- Bir umut senle, Bir an… Sadece… Öylece kal… Eğilip bükülürken uzamda an, Sesimden hızlı kalp atışım. Ufalıp sığarken avucuna, Evrenin sonu ellerinin ısısı… Öylece gitme, Bakkala, evine, sokaklarına… Hem bensiz evin neden var? Öylece susma, Anlat içinde ne varsa… Hem içinde benden gizli ne var? Bir insan bir insanı tamamlar, laf! Bir insan değil o, Aynadaki yansımam. Tamamlanalım diye değil, Ayna olsun diye… Kalbimiz birlikte ritmini sevdi…Seda Nur Kurt ÇİTLEMBİK 23.11.2019 Kayalıkların ardı sıra iki çitlembik… Yüpürgen ezgilerle kuşatılmış izbe zaman… Kımıltısız inlemeler ve akışkan dinginlik… Neresinden tutsam kavrayamadığım tenin… İki kişilik sevdayı tek başıma göğüslemekten değil güçsüzlüğüm; birine deli olmak için bile ruhsat gerekli, izinleri alamıyorum… Gece gündüz düşlemek, düşümdeki gerçek; gerçekteki düş… Düşüş sert oldu bu kez, keskin, soğuk… Amansız bir düşman bu yalnızlık. Sakin bir nehir diledim, içinde yıkanmak belki arınmak için. Suçumun kefareti mi içimdeki solgun deniz? Kalbimin mezarlığındaki ruhsuz suratlar? Ellerim her uzandığında yılgın boşluk, bu treni de kaçırırsam açlıktan öleceğim! Bir kez daha sesim duyulmazsa zehir ayak uçlarımdan kana karışacak… Azar azar, demişti şimdi anlıyorum. Eksilecek ve nihayet, ağlamak geçmiş zaman kipine bürünecek. Sevmenin yeterliğini kaybedeceğim. O zaman beni bulup kendini yeniden sevdirebilecek misin? Seda Nur KURT GERÇEKLER ÇAYDANLIĞIN BUHARINDA 01.09.2013 Bütün renkler mimoza çiçeği, Tüm kokular kardelen, Ve tüm aşklar leylaktır şimdi. Kapılar kapalı. Hayalleri hayaletler kovalıyor. Işıkları yakan yabancı sesler suskun. Şehir, ölüm uykusuna teslim… Sokaklardan sessiz çığlıklar yükseliyor. -beni kimse görmüyor- “Herkesin yok saydığı bir insan, Belki de gerçekten yoktur.” Tüm gerçekler bir çaydanlığın buharında tütüyor. Artık her renk beyaz bana, Her renk kara… Gökyüzü isyan yağmurlarında… Biri gelecekti, Çiçeklerin rengârenk açması için. Sonrası, beyaz atlarla cennete uçan aşkların arkasından yaktığımız ağıtlardı; Ezgisi başıboş, nakaratı tekdüze… Sonrası, nisan yağmurları gibi berrak acılara kanat çırpan rüzgârlardı. “Herkesin unutmak için bir formülü vardır.” Ben çay içerim: Açık ve şekersiz… Sallama çay: Kalbimi sallandırdığım darağacıdır. “Unutmak elimdeydi, düştü…” “Herkesin unutmak için bir sebebi vardır.” Benim tüm sebeplerim sevmek için(di). Kalbim, bu dünyada barınamayacak kadar temizdi. Bu yüzden önce yüreğimi yıkadım ben, Çamur rengi esanslarla… Sonra hayallerimi daldırdım, Siyah bir boya kovanına. Artık istesem de gelemem sana. Sen mavi bir rüyasın, bense karayım baksana: KAPKARA… Artık istesen de gelmem sana! Seda Nur KURT NİHÂYET17.06.2017 Cam kırıkları ayağımın altında…Şehrin ışıkları aydınlık…Gönül kisvesi buğulu…Sağanak yağdı hüzün.Bir şarkı tutturdum:”Nihâyet…” Kaldırım taşı asfaltla uyur,Ben senle uyuyamam.Bana sarıldığında,Kalbimin her sokağına bir güneş…Bir de öpsen…”Nihâyet…” Kumsalda kitap okur,Sahilde midye yer,Ortada sıçan oynar,Plajda voleybol iki küçük balık… Şimdi buradasın.Hiç gitmesen.Şöyle içten,Nihâyet, desem… Seda Nur Kurt PORTMANTO 02.07.2013 Şehrin yolları ağır hasarlı… Caddeye çıkan tüm sokaklar lağım kokuyor. Kestirmelerden geçip burnumu tıkamayı, Koşa koşa gelmeyi de bilirim. İçimden gelmiyor. Absürt duygularla çıkılmaz ki yola. Kaldırımları kana bulaya bulaya, Her sokakta bir cellâtla gelemem sana. Gece yarıları uykum bölünüyor. Mısra mısra heceliyorum soğuğu. İnsan yaz günü de üşürmüş öğrendim. Dokuzuncu kattan atlamayı da düşündüm. Faaliyete geçebilirdim ama o zaman Seni hiç göremezdim. Ruhum kömürden mi kirlendi, bilmiyorum. Üstüm başım kenevir. Pis işler dönüyor karşı hayatta, Sen bulaşma! Yaka paça üzerine saldıran kimse yok; Hayal gücün formunda… Yarın gidebilirsin, tabii. Valizlerin ağırlığı var üzerinde anlıyorum. Otobüs kokuyorsun. Adi bir kolonya uzatmışlar eline. Ayıp olmasın diye almış olmalısın. Öteden beri kimseyi kıramazsın bilmez miyim? Sakalların fena dağılmış. Kavgada mı ağarttın saçlarını? Epeydir görmüyorum seni. Ama hiç değişmemişsin. Yeni geldin, hemen gideceksin… Tüm vaktini kiralamış birileri… Uykun bile satılık… Benimse beş kuruşum yok bir dakikanı almaya. Şekerli kahve yaptım, Soğumadan iç; Sonra gidersin… Fırında börek var, kıymalı. Tok da olsan bir dilim yersin, Yani yerdin. Valizine temiz havlu koydum. Bir de bir resmim kalmış içinde. Sanırım atmayı unuttun. Onu da attım merak etme. Bir kilo sabunla yıkasan da üstünden çıkmaz, Ayrılığın kokusu. Ben denedim de… Yolun sağından yürü, çimler ıslak… Sabaha kadar konuşurum bak! Veda falan etme işte. İşe gidiyormuş gibi, “Ben çıkıyorum.” de git. Akşam gelmeyince, merak ederim, Sonra geçer. Korkuluk gibi dikilme tepemde. Özgürsün işte! Komidinden gülüşünü, Portmantodan bakışını al, git. “Ben çıkıyorum.” de, git. Gelirken de ekmek almayı unutma… Seda Nur KURT Yazarın tatilanim.com Gezi Yazıları https://tatilanim.com/2020/08/12/asik-olunasi-masukiye/ https://tatilanim.com/2020/08/08/asi-olur-antakyanin-sulari/ https://tatilanim.com/2020/07/30/farkli-bir-sehir-nevsehir/ https://tatilanim.com/2020/07/29/burusada-bir-minik-dost-trilye/ https://tatilanim.com/2020/07/27/canakkale-icinden/ https://tatilanim.com/2020/07/27/van-golu-ekspresi-gezisi/

Mısra-i Berceste Nedir?

Divan edebiyatı şairlerinin şiirlerindeki en güzel dizelere mısra-i berceste ya da berceste mısra denir. Mısra-i bercesteler, bir şairin sanat yönü ve yetkinliğini gösteren en önemli ölçütlerdendir. Bununla birlikte bir şairin söylediği berceste bir mısra, diğer tüm kitaplarının ve şiirlerinin önüne geçebilir. Bu yazıda Fuzuli, Nedim ve Baki gibi divan edebiyatının önemli isimlerine ait mısra-i bercesteleri bulacaksınız. Türk edebiyatındaki en güzel mısra-i berceste örneklerini szin için derledik. What is mısra-i berceste (princely verse)? Abstract: The most beautiful lines in the poems of the poets of Divan literature are called mısra-i berceste. Mısra-i bercesteler is one of the most important criteria showing the artistic direction and competence of a poet. However, a mısra-i berceste (princely verse) can take precedence over all a poet other books and poems. HOCA DEHHÂNÎ (13. yy.) Severem seni can bigi hatâ dedim maâza’llah Ne mikdârı ola cânın ki benzedem sana cânı “Seni can gibi severim. Hata ettim Allah korusun, ne miktarı var ki canın seni cana benzeteyim.” Aceb bu derdimin dermânı yok mu Ya bu sabr etmeğin oranı yok mu “Acaba benim derdimin çaresi yok mu, ya bu sabrımın miktarı yok mu?” MEVLANA (13. yy.) Susmak değil söylemekti emelim. Razıyım sükûnete(sessizlik) lâkin kelime-i şehâdetten sonra gelsin ecelim. NESÎMÎ (14. yy.) Gel gel berü ki savm u salâtın kazâsı var Sensiz geçen zamân-ı hayâtın kazâsı yok “Gel gel yanıma ki oruç ve namazın kazası var. Sensiz geçen yaşamın ise kazası yok.” AHMED PAŞA (15. yy.) Hâlini bilmez perîşânın perîşân olmayan Hâlini bilmez perîşânın perîşân olmayan *** Dost bağından belâlı bülbüle bir gül yeter Gözlerim kan ağlasın tek yüzüme bir gül yeter *** Işkın yolında hicre tahammül günâh imiş Uşşâkın işi anın içün her gün âh imiş “Aşkın yolunda ayrılığa katlanma günahmış. Onun için âşıkların işi her gün ahmış.” *** Ehl-i diller sohbet-i cânânda cânın yakdılar Şem’ içün pervâneler iki cihânın yakdılar “Gönül ehilleri sevgilinin sohbeti için canlarını yaktılar. Pervaneler mum için iki dünyalarını yaktılar.” *** Ah kim ‘ömrüm cihân mülkinde cânânsuz geçer Ben cihân mülkin ne iderem çün ki cân ansuz geçer “Ah benim ömrüm dünya mülkünde sevgilisiz geçer, ben dünya mülkünü ne edeyim ki canım onsuz geçer.” *** Müşkil budur ki her kime kim hâlüm ağlasam ‘ışkun yolında ol dahi benden beter çıkar “Zor olan budur ki kime halim için ağlasam, aşk yolunda o kimse benden beter dertli çıkar.” *** Ey harâb olmış gönül şâd ol ki mi’mârun gelür Ey yürek yanma ki yaran merhemi yârun gelür “Ey harap olmuş gönlüm, sevinçli ol ki mimarın gelir, ey yüreğim yanma ki yaranın merhemi olan sevgili gelir.” *** Sevmek seni günâh ise as zülfüne beni Başdan âyaga dek çü güneh-gârunam senün “Seni sevmek günah ise saçlarının kıvrımlarına as beni. Çünkü ben baştan ayağa senin günahkârınım.” *** Yüzüni görmeyicek şöyle derd-nâk oluram Ki gamdan ölmedügümü anub helâk oluram “Senin yüzünü görmeyince şöyle dert dolu olurum. Dertten ölmediğimi görünce ise helak olurum.” *** Cân neler çekdügini cânân bilür mi bilmezem Bendesinün hâlini sultân bilür mi bilmezem “Canın neler çektiğini canan(sevgili) bilir mi bilmiyorum. Kölesinin halini sultan bilir mi bilmiyorum.” *** İsterem hüsnün gibi cevrüne pâyân olmasun Kim seni sevmek cihân halkına âsân olmasun “İsterim ki güzelliğinin gibi cefanın da sonu olmasın ki seni sevmek dünya halkına kolay olmasın.” *** Ey meh visâlün hânına bir gice mihmân it beni Göster cemâlün şem’ini şevkünle handân it beni “Ey Ay yüzlü güzel, kavuşma evine bir gece misafir et beni. Yüzünün mumunu göster şevkinle neşeli et beni.” NECÂTÎ BEY(15.yy) Sîm ü zer destümde yok kim harc ideydüm sayd içün Şimdi hûblar sayd olurlar akçesi vâfirlere “Elimde altın ve gümüş (param) yok ki güzelleri avlamak için harcayayım. Şimdi onlar akçesi çok olanlara avlanıyorlar.” *** Miskin Necatî derd ile her şâm u her seher Âh it ki âh içinde bulunur ilâh âh “Her gece, her seher ah et, çünkü ilâh âh içinde bulunur.” *** Şevk-i izârun ile delürmişdür âfitâb Uryân olup tekin mi düşer tağlara seher “Güneş senin yanağının parlaklığını görünce delirmiştir; yoksa seherde çırılçıplak dağlara düşmesi sebepsiz değildir.” *** Bir cündîdür ki memleket-i Şâmdan gelür Kul olmağa kapuna geyer ak abâ seher “Seher bir askerdir ki, beyazlar giyip Şam’dan senin kapına kul olmak için gelir.” *** Var iken yüzün güle meyl eylemez dil bülbüli Ârife bir gül yeter lâzım değül tekrâr gül “Senin yüzün varken gönül bülbülü güle bakmaz; ârif olana bir gül yeter, başka gül lâzım değildir.” *** Devr-i felek ki arpa kadar zulme meyl ide Dest-i adâletün sala çak kehkeşâna tîğ “Eğer feleğin dönüşü arpa kadar zulme meyl ederse senin adaletinin eli saman yoluna bile kılıç salar.” *** Yanunca bunca kulundan bir âdemi bile yok Beğüm bu nice seferdür kim ihtiyâr itdün “Yanında bunca kullarından bir âdemoğlu bile yok; beyim bu giriştiğin sefer nasıl bir seferdir?” *** Nidelüm devr sunarsa sana şerbet bana zehr Bu cihân böyle olur gâh bana gâh sana “Zamane sana şerbet, bize zehir sunarsa elimizden ne gelir? Bu cihan böyledir; bazen bana, bazen sana…” *** Her kişinün zulmine sultân olanlar dâd ider Bana kim dâd ide ki iden zulmi sultândur bana “Zulme uğrayan her kişiye sultanlar adaletleriyle yardım ederler; bana kim adalet etsin ki, zulmeden sultanın kendisidir.” *** Gonca câmından olupdur andelîb-i zâr mest Bilmeyen şöyle sanur kim yok yere ağlar mest “İnleyip feryat eden bülbül gonca kadehinden sarhoş olmaktadır; bilmeyen sarhoş yok yere ağlar sanır.” *** Niçün hemîşe eğilüp öper lebün zülfün Ne hindûdur bu ki yâkut-ı nâb ile oynar “Niçin saçın daima eğilip dudağını öpüyor; bu nasıl bir Hintlidir ki saf yakutla oynuyor?” *** Güzeller ağlamayana ne derdi var dirler Kan ağlayana gülerler zî bî-haber dirler “Güzeller ağlamayana acaba ne derdi var, derler de, kan ağlayana gülerler zavallı gafil, derler.” *** Habib işiği rakîbe şeref virürdi velî Çemende gezmek ile zağ andelîb olmaz “Sevgilinin eşiğinde bulunmak rakibe belki şeref verirdi ama bahçede gezmekle karga bülbül olmaz.” *** Hâk-i kûyun var iken cennet anılmak sanemâ Şuna benzer ki teyemmüm ideler su olıcak “Ey put gibi güzel, senin mahallenin toprağı dururken cennetin adını anmak, su varken teyemmüm etmeye benzer.” *** Âh u efgânum bu korkudan uyutmaz halkı kim Sana düşinde düşe nâgeh nigâhı kimsenün “Sana rüyasında birinin gözü değer […]

Divan Edebiyatı

Divan şiirinde sevgili tipi: Âşık, mâşuk ve özellikleri

Divan şiirinde sevgili tipi özellikleri bağlamında

Divan şiirinde sevgili tipi, Doğu zevk ve anlayışına göre şekillenmiştir. Divan şiirinde sevgili denince akla gelen ilk kahramanlar Leylâ, Şirin, Zühre ve Züleyha’dır. Gazel denen aşk şiirleri veya mesneviler içerisinde yer alan bu kadın kahramanların birçok ortak yönü vardır. Divan edebiyatında sevgili vefasız, acımasız, siyah-kıvırcık saçlarıyla âşığı hapseden, yay gibi kaşlar ve ok gibi kirpikleriyle sevgiliyi avlayan, servi gibi uzun boylu bir tipte tasvir edilir. Bu gelenekte sevgilinin yüzü açık istiare yoluyla aya (maha) benzetilir. Ayrıca divan geleneğinde âşık sevendir. Erkeğin ilgi duyduğu güzel (dilber) ise mâşuk adını alır. Fiziksel anlamda divan edebiyatındaki sevgili tipi Divan şiirinde anlatılan sevgili tipi ve sevgilinin fiziksel özelliklerini şu şekilde özetlemek mümkündür: Sevgilinin kıvırcık ve dağınık saçları vardır. Bu sebeple âşığın gönlü sevgilinin kıvırcık saçları içinde kalır. Artık âşığın aklına, sevdiğinden başka hiçbir şey gelmez. Divan edebiyatının güzel tasvirinde esmerlik ön plandadır. Sevgilinin saçları, kaşları ve gözleri daima siyahtır. Bu anlayışı yıkıp sözgelimi sarı saçlı bir sevgiliye şiir yazan ilk şair Nedim olmuştur. Nedim’in geliştirdiği bu bakış açısına Mahallîleşme Akımı denir. Bu şiirde sevgilinin kirpikleri ok, kaçları yaydır. Yani bakışlarıyla âşığın aklını başından alır. Aşk okuyla vurulan âşık sevgilinin peşinde deli divane olur. Divan şiirindeki sevgili servi gibi uzun boyludur. Salınarak yürür. Bu salınma rüzgârda servinin dallarının dalgalanmasına benzer. Psikolojik anlamda divan edebiyatındaki sevgili tipi Divan şiirinde sevgili sürekli rakibe yüz verir. Bu âşığı çok üzer. Bu yüzden âşık sürekli şekilde bir yakınma hâli içindedir. Ancak yine de âşık kelp (köpek) gibi sıfatları yakıştırdığı rakibe bile ayıp etmemeye çalışır. Divan şiirindeki sevgili tipi vefasızdır. Âşığın onun uğruna göze aldığı hiçbir şeye aldırış etmez. Yer yer ona umut verse de bunu aslında onu divane etmek için yapar. Âşık her ne kadar bu durumdan rahatsız görünse de aslında Fuzûlî’nin aşağıdaki gazelinde olduğu gibi acı aslında gerçek bir âşığın ruhunun gıdasıdır: Aşk derdiyle hoşem el çek ilâcımdan tabîb Kılma dermân kim helâkim zehri dermândadır (Fuzuli) Sevgili divan edebiyatında aslında soyut bir imgedir. Çünkü İslami edebiyat çevresinde esas olan Allah aşkıdır. Bu sebeple beşeri aşk ve sevgili aslında Allah aşkına giden yolda bir duraktır. Hüseyin Gönel, divan şiirindeki sevgili imgesini “Divan Şiirinde Sevgiliye Dair” adlı makalesinde şu şekilde özetlemektedir: Sevgili, divan şiirinin kendine özel aşk kurgusu içinde şekillenen en önemli tiptir. Onun değişik kimliklerde karşımıza çıkması divan şiirinin mecaza dönük ifade tarzı ile birlikte daha pek çok faktöre dayanmaktadır. İslam’da sanat anlayışı, tasavvuf, sosyal yapılanma, kültürel ve millî katkılar bunların en önemlileridir. Gerçek-mecaz ilişkisi içinde bilhassa tasavvufun etkisiyle sevgili değişken özellikler göstermektedir. Sevgili bazen tamamen soyut ve ulaşılmaz iken bazen gerçek hayattan izler taşır. Hüseyin Gönel

Şehname Kahramanları Kimlerdir? | Şehname kimin eseridir?

Şehname kahramanları, Firdevsi tarafından 11. yüzyılda İran halk anlatılarından derlenen doğal Fars destandaki mitolojik-destansı figürlerdir. Nitekim Divan edebiyatı şairleri sık sık şiirlerinde Şehname kahramanlarına telmihte bulunmuşlardır. Eser Türk hükümdarı Gazneli Mahmut’a sunulmuştur. Şehname kahramanları Hürmüz, Rüstem, Efrasiyab (Alper Tunga), Nuşirevan gibi tiplerdir. Bu tiplerin birçoğu kahramanlıklarıyla ön plana çıkan figürlerdir. Ancak Şehname, kadim dünyanın renkli hayallerle süslü alegorik dilini de yansıtan bir anlatıdır. Bu sebeple eserde Ehrimen (şeytan) gibi ezoterik kahramanlar da bulunmaktadır. Şehname Kahramanları Kimlerdir? Şehname içerisinde çok sayıda kahraman barındıran bir eserdir. Aşağıda eserde geçen önemli kahramanlar verilmiştir. Rüstem: Şehname kahramanlarının en önemlisi Rüstem’dir. Cengiz, Rüstem’i şu şekilde anlatmaktadır: Dîvân şiir ve nesrinde Cem bezm, Rüstem de rezm simgesidir. Gücü, yiğitliği ve destanı ile anılır (Zavotçu, 2013: 615). Dünya pehlivanı, ünlü İran efsanelerinin en büyük kahramanı Rüstem, yine İran millî kahramanı ak saçlı Zâl’ın Kâbil şahının kızı Rûdâbe ile evliliğinden dünyaya gelmiştir. Annesi Rûdâbe, dedesi Sâm, eşinin adı Tehmîne ve kızının adı da Bânûgoşesb’tir. Doğumu da yaşantısı gibi olağanüstü ve şaşırtıcıdır. Her şeye çare bulan Simurg’un yardımıyla dünyaya gelmiş ve yaşıtlarından daha hızlı büyüyüp gelişerek kısa süre sonra yiğitlere yaraşır bir vücuda ve güce kavuşmuştur.Cengiz, A. Sâm: Rüstem’in dedesidir. Oğlu Zâl’ı dağa bırakır. Zâl zorlu koşullarda hayatta kalmayı başarır. Farsların gücüyle ünlü pehlivanıdır.Zâl: Saçları ve tüm vücudu bembeyaz olduğu için Ehrimen yani şeytan yavrusu olduğu düşünülerek babası tarafından dağa bırakılmıştır. O ise hayatta kalmayı başarmıştır. Rüstem’in babasıdır.Feridun: Dünyayı Türkistan ve Çin, Anadolu, İran olmak üzere üçe ayırdığına inanılan şehname kahramanıdır. Dünyayı bölüştürdüğü çocukları Selm, Tûr ve İrec’tir. Bu yüzden Türklerin Tûr’un soyundan geldiğine dair bir inanış vardır.Ehrimen: Şeytandır.Cem ya da Cemşid: Sanat ve bilime önem verir. Şarabı bulan kişidir. Güzel yüzlü olduğu için “ışık” lakabıyla bilinir. Toplumsal katman ve sınıfları İran geleneğinde kuran kişidir. Öyle ki 800 yıl yaşadığına inanılmaktadır. Gece ve gündüzü eşit hâle getirdiği ve Nevruz’u başlattığı inancı hâkimdir.Dahhak: Zalim ve güçlüdür. Cem’i tahttan indirmiştir. Bundan başka saçlarından ve omuzlarından yılanların sarktığı söylenir. Sonuçta, Gave tarafından tahttan indirilmiştir.Gave: Dahhak’ı tahttan indirdiği için halk tarafından büyük bir kahraman ve kurtarıcı olarak görülmüştür. Diğer Şehname Kahramanları Dârâ: Güç ve zarafetin sembolüdür. Bununla birlikte dünya hayatına çok değer vermez. Bu yönüyle takdir edilir.Hürmüz: İlk kez altın taç taktığına inanılan kahramandır. Zalimdir. Bu yüzden tahttan indirilmiştir.Nuşirevân: Adaleti ile bilinir.Hüsrev: Zenginliği, kadına ve eğlenmeye düşkünlüğü ile bilinir. Daha çok Şirin’e olan aşkı ile telmihlidir.İsfendiyar: Güçlü bir pehlivandır. Tunç vücutlu olduğundan öldürülemez. Tek zayıf noktası gözüdür ve Rüstem tarafından gözünden ok ile vurulup öldürülmüştür.İskender: Tarihî bilgilere zıt olarak Dârâ’nın oğludur. Uzun hükümdarlığı, ölümsüzlük suyuna ulaşmak için Hızır ile yaptığı yolculuk, aynası ve Yecüc-Mecüc ile yaptığı savaşlarla telmihlidir.Neriman: Sam’ın babası olup kahramanlığı ile telmihlidir.Keykubad: Güzel tabiatlı ve iyi huyları ile bilinen bir hükümdardır.Keykavus: Güçlü hükümdarlık sembolü bir kahramandır.Keyhüsrev: Adaletli, merhametli olmakla birlikte intikamın da sembolüdür.Behram: Mars yani Merih gezegeni ile telmihlidir. Aynı zamanda halka geniş özgürlükler sunmuştur. Sadece kendini değil halkını da refah içinde yaşatmış, kısa hükümdarlığı süresinde ülkesinde kimse ölmemiştir. Kadın ve eğlenceye düşkündür.Behmen: Adaleti ve inancına olan bağlılığı ile bilinir. Şehnamecilik Nedir? Bir sultanın hayatını ve başarılarını destansı bir dille anlatan edebî tarih anlatıları şehnamecilik geleneğini oluşturur. Bu eserler genel olarak mesnevi nazım biçimiyle Fars şairi Firdevsi’nin Şehname adlı eseri temel alınarak yazılır. Türk edebiyatında ilk Şehname örneği Hoca Dehhani tarafından yazılmıştır. Ancak bu eser günümüze kadar gelememiştir. Ayrıca modern dönemde yazılan Türk’ün Şehnamesi, Mithat Cemal Kuntay tarafından kaleme alınmıştır. Osmanlı Dönemi’nde Şehnameci kelimesi zaman zaman vakanüvis anlamında da kullanılmıştır. KAYNAKÇA / REFERENCES Ağarı, Ş. (2018). Bir övgü unsuru olarak Şehnâme kahramanlarının klasik Türk şiirindeki dönüşümü: Bâkî-Nedîm karşılaştırması. Cengiz, A. (2017). Divan Şiirinde Destan Kahramanı Olarak Zaloğlu Rüstem. Millî Kültür Araştırmaları Dergisi, 1(1), 33-43.

ENGLISH ARTICLES

Who was the pioneer of Turkish poetry?

Pioneer of Turkish poetry throughout the history

Turkish poetry has a pioneer. Examples of these pioneering poets are Fuzuli, Nedim, Ali Şir Nevai, Yahya Kemal, Namık Kemal, Nazım Hikmet, Orhan Veli and Necip Fazıl. The history of Turkish poetry goes back thousands of years. However, the first known Turkish poet was Aprin Çor Tigin, who lived in the 8th century. Information from Chinese sources reveals that Turks also had poems in BC. However, the Turks were a nomadic society. In other words, written literature was developed much later in Turks. The first great poets of the Turks lived in the Uyghur Khaganate Period. Aprin Çor Tigin is one of these poets. During the Karakhanid Period, Hoca Ahmet Yesevi came to the fore with his mystical poems that influenced all Turks. Yunus Emre left an impact that will last for centuries among the Turks who migrated to Anatolia. He is among the first humanists in world history. Although he does not write in Turkish, Rumi is also his contemporary. Turkish poets are among the greatest masters of divan literature. The fame of Fuzuli, Baki, Ali Şir Nevai and Nedim exceeded their own geography during the time they lived. Pioneers of modern Turkish poetry With the Tanzimat Period, the Turks began to take French poetry as an example. Namık Kemal and Tevfik Fikret are important names in this period. In the post-Republican Turkish literature, Nazım Hikmet came to the fore with his socialist realist poems. Necip Fazıl, on the other hand, gained a wide readership with his nationalist-Turkist poems. Orhan Veli Kanık is the person who destroyed the stereotypical order of Turkish poetry. He brought a new breath to poetry. Thanks to him, the form and content of the poem has expanded. Recently, İsmet Özel is the leading name of Turkish poetry with the new opening he brought to metaphoric poetry.

CHARACTERISTIC FEATURES OF TURKISH: Basic Information About Turkish

Since Turkish is an Altai language, it contains the basic features of the Altai language family. Turkish has a regular grammar on many issues. In addition, Turkish has a Latin-based phonetic alphabet. Ensar KILIÇ* Some other characteristic features of Turkish are as follows There is no grammatical gender category in Turkish. For example, different words are not preferred for 3rd personal pronoun, as in English. There are 3 different pronouns to 3rd personal pronoun in English: He, she and it. However, there are only z pronoun in Turkish. This is also the case with occupational names. When the “öğretmen” is said, this means both the female and the male teacher.Turkish is a language using suffixes. Words do not get prefixes. Prefixes such as anti, na, bi are used in Turkish grammar, but these prefixes have entered to Turkish from foreign languages. (For examples: anti-virüs “antivirus”, bi-haber “uninformed” etc.)Since Turkish is a suffix language, several additional can be used in a row. For example, in a contest held in 2017, thanks to dozens of additions brought to the word “muvaffak” in Arabic origin, the Word “muvaffakiyetsizleştiricileştiriveremeyebileceklerimizdenmişsinizcesinesiniz” was chosen as the longest expression that can be derived in the world languages. This shows the importance of suffixes for Turkish.Since Turkish is a suffixed language, suffixes do not change the roots of the words like fusional languages. For example, when “-lük” suffix is added to the word göz, the root of the word does not change: göz “eye”, gözlük “glasses”.Uses common syntax of Turkish, Ural and Altaic languages. In other words, the syntax of Turkish is basically “subject-object and / or complement-predicate”.When making noun phrase in Turkish, the suffix of interest is used after the first word: kapının kolu “handle of the door” (kapı: door, kol: handle, +nın: the suffix of interest).It can be stated who is doing the work in the sentence with personal suffixes in Turkish. So it doesn’t always have to be a visible subject. For example, “Kapıyı açtım. (I opened the door.)” when said, a person pronoun is not required to be used.Turkish has palatal (great) vowel and labial vowel harmony. The great vowel harmony exists in other Altai languages other than Turkish. Labial vowel harmony has become evident in Turkish since the 17th century. However, both other Turkish dialects and many other Altaic languages do not have a labial vowel harmony.There is consonant harmony in Turkish. In other words, suffixes after p, ç, t, k consonants always begin with voiceless consonants. When p, ç, t, k consonants get a vowel after them, they become voiced consonant, meaning they soften. In this case, these sounds become b, c, d, ğ sounds. However, in order for this change of voice to occur, a vowel must exist before the voiceless consonant at the end of the word and the word must not be a single syllable.Turkish can take words from foreign languages. However, it does not accept the rules of foreign language knowledge, it does not receive additional from foreign languages. There are only a few exceptions to this situation. These appear in a limited number of examples, such as the completion structure taken from Persian (such as aşk-ı memnû “forbidden love”), the relative suffix +i taken from Arabic (such as ahlaki “ethical”), and the +ion suffix taken from French (such as atmasyon “bullshit”) etc.In Turkish, the question is mostly done with the “mı, mi, mu, mü” prepositions.In Turkish, passive, reflexive, reciprocal, transitivised and factitive voices are done with suffix. REFERENCE Banguoğlu, T. (1974). Türkçenin grameri. Baha Matbaası. Eker, S. (2010). Ünlülerin temel özellikleri üzerine birkaç not. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Semih Tezcan’a Armağan, p. 305-320. Ergin, M. (1998). Türkçe dil bilgisi. Bayrak Yayınları, İstanbul. For in Turkish article click. * Kılıç, Ensar (2020). Characteristic features of Turkish. Simit-Çay Edebiyat Etkinlikleri WEB, p. 1.

Yazı etiketleri “betik”